B. Klarkdin’ ekonomikalıq teoriyası. V. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası Reje

v. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası
Italiyalıq ekonomist vilfredo Pareto zamanagóy neoklassik ekonomikanıń tiykarın quraytuǵın ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq konsepsiyası menen ataqlı. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası bazarlar talap hám usınıs teń salmaqlılıqlasqan teń salmaqlılıq jaǵdayına erisedi, nátiyjede resursların nátiyjeli bóliwleydi, degen ideya átirapında aylanadı. v. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyasınıń tiykarǵı tárepleri:
Bazar teń salmaqlılıqı : Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq túsinigi bazar teń salmaqlılıqı túsiniginen baslanadı. Bazar teń salmaqlılıqı tavar yamasa xızmetke talap muǵdarı málim bir bahada usınıs etilgen muǵdarǵa teń bolǵanda júzege keledi. Basqasha etip aytqanda, bul qarıydar hám satıwshılar almasinuv shártleri boyınsha kelisip alatuǵın teń salmaqlılıq noqatı bolıp tabıladı. Teń salmaqlılıq jaǵdayında bahalar yamasa muǵdarlardıń ózgeriwi tendentsiyası baqlanbaydı, bul bazar daǵı teń salmaqlılıq jaǵdayın kórsetedi.
Barlıq bazarlarda bir waqıtta teń salmaqlılıq : Pareto bazar teń salmaqlılıqı kontseptsiyasın pútkil ekonomikaǵa keńeytirdi. Onıń pikrine qaraǵanda, barlıq tovarlar, xızmetler hám islep shıǵarıw faktorları bazarları bir waqtıniń ózinde teń salmaqlılıqta bolǵanda ekonomika ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıqta boladı. Bul sonı ańlatadıki, usınıs hár bir bazarda talapǵa sáykes keledi, bul bolsa resurslarınıń ekonomika boylap nátiyjeli bólistiriliwin támiyinleydi.
Resursların nátiyjeli bólistiriw: Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası resursların nátiyjeli bólistiriw ideyası menen baylanıslı. Ekonomika ulıwma teń salmaqlılıq jaǵdayına kelip, resurslar optimal bólistiriledi. Bul sonı ańlatadıki, ámeldegi resursların esapqa alǵan halda islep shıǵarıw maksimal potencialǵa iye hám basqa birovnin’ jaǵdayın jamanlashtirmasdan, bir kisiniń jaǵdayın jaqsılaw ushın resursların qayta bólistiriwdiń ılajı joq. Pareto bul bólistiriwdi Pareto optimallıǵı yamasa Pareto natiyjeliligi dep ataǵan.

Basqa ózgerisler joq : Ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıqta hesh qanday bazarda uyqaspawshılıq yamasa artıqsha talap yamasa usınıs joq. Bul jaǵday bahalarda, muǵdarlarda yamasa resursların bólistiriwde keyingi ózgerislerge alıp keletuǵın kúshler joq ekenligin ańlatadı. Bul ekonomika teń salmaqlılıqta bolǵan hám qosımsha ońlawlar talap etińbeytuǵın turaqlı hám ózin ózi támiyinleytuǵın mámleketti ańlatadı.

Párawanlıq máseleleri: Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası párawanlıqqa tásir etedi. Bul sonı kórsetedi, ekonomika teń salmaqlılıqta bolsa, ol ulıwma párawanlıq maksimal dárejege kóteriletuǵın optimal jaǵdayda boladı. Hár qanday keyingi ózgerisler basqa birovnin’ jaǵdayın jamanlastırıw esabına kimni bolıp tabıladı jaqsılaydı. Bul túsinik Pareto principine sáykes keledi, yaǵnıy bólistiriw nátiyjeli yamasa optimal boladı, eger basqa birovnin’ jaǵdayın jamanlashtirmasdan bir kisiniń jaǵdayın jaqsılaw múmkin bolmasa.
v. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası ekonomika daǵı bazarlardı muwapıqlastırıw hám teń salmaqlılıqın túsiniwdiń teoriyalıq tiykarın jarattı. Ol resursların nátiyjeli bólistiriw hám Pareto optimallıǵına erisiwge pát berdi. Bul kontseptsiya ekonomikalıq teoriyaǵa tásir etiwde dawam etpekte hám zamanagóy ekonomikada túrli modeller hám analizler ushın tiykar bolıp xızmet etedi.

Juwmaq
Juwmaq etip aytıw múmkin, B. Klarkdin’ ekonomikalıq teoriyası hám v. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası ekonomika tarawına eki zárúrli úles boldı.
B. Klarkdin’ ekonomikalıq teoriyası isbilermenliktiń roli, shegaralıq jemisdorlik túsinigi hám dáramatlardı bólistiriwge qaratılǵan. Onıń isbilermenlikke bólek itibar qaratıwı onıń ekonomikalıq ósiw hám texnologiyalıq rawajlanıwdı támiyinlew degi áhmiyetin aytıp ótdi. Marjinal jemisdorlik teoriyası faktorlardıń ma`nisin hám olardıń óndiriske qosqan úlesin túsiniw ushın tiykar boldı. Bunnan tısqarı, Klarkdin’ dáramat bólistiriwi analizi islep shıǵarıw faktorlarınıń marjinal úlesi tiykarında qanday sıylıq alıwın úyrenip shıqtı jáne bul biziń dáramatlar teńsizligi haqqındaǵı túsinikmizni qáliplestirdi.
v. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq konsepsiyası bazar teń salmaqlılıqı túsinigin pútkil ekonomikanı óz ishine alatuǵın dárejede keńeytirdi. Onıń atap ótiwishe, tovarlar, xızmetler hám islep shıǵarıw faktorlarınıń barlıq bazarları bir waqtıniń ózinde teń salmaqlılıqta bolǵanda, resurslar optimal tárzde bólistiriledi hám ekonomika nátiyjeli isleydi. Ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası bazarlardı muwapıqlastırıw hám teń salmaqlılıqın analiz qılıw ushın tiykar bolıp, Pareto optimallıǵına erisiwdi aytıp ótdi, bunda hesh kimdiń jaǵdayın jamanlashtirmasdan basqa ózgerisler qılıw múmkin emes.
B. Klarkdin’ ekonomikalıq teoriyası hám v. Paretonin’ ulıwma ekonomikalıq teń salmaqlılıq kontseptsiyası birgelikte bazar processleri, ekonomikalıq ósiw, resurslar bólistiriwi hám dáramatlardı bólistiriw haqqındaǵı túsinikmizge járdem beredi. Olardıń ideyaları ekonomikalıq oylawǵa turaqlı tásir kórsetip, ekonomika salasındaǵı keyingi teoriya hám analizlerge tásir kórsetdi. Bul úlesler ekonomikalar qanday islewi hám rawajlanıwı haqqındaǵı túsinikmizni qáliplestiriwde dawam etpekte.