Baddiy matnni o‘qish qanday boshqarilgan faoliyat

BADDIY MATNNI O‘QISH QANDAY BOSHQARILGAN FAOLIYAT
Chet tili darsida badiiy matndan foydalanish zarur, chunki nafaqat matnning ma'nosini tushunish uchun zarur bo'lgan matn strategiyalarini shakllantirishga hissa qo'shadi, balki suvga cho'mish jarayonlarini ham rag'batlantiradi. Nemis tilini o'qitishda badiiy matnlardan foydalanish amaliyotidan alohida misollarda badiiy matn bilan ishlash metodikasi ko'rsatilgan, muayyan turdagi vazifalar taklif etiladi, ular yordamida matn, madaniyatlararo va hissiy kompetentsiyalar shakllanadi.
Kalit so'zlar: o'qish, badiiy matn, muallif va o'quvchi o'rtasidagi o'zaro ta'sir, matn strategiyalari, fazo-vaqt tuzilmasi, immersion, matn, madaniyatlararo va emotsional kompetentsiya.
Turli aloqa kanallari jadal rivojlanib borayotgan va Internetning hamma uchun ochiq bo‘lgan asrimizda badiiy adabiyot o‘qishning o‘rni va ahamiyati, shuningdek, chet tilini o‘rgatish amaliyotida badiiy matnning o‘rni haqida yana savol tug‘iladi. Gumanitar bilimlarning turli sohalari olimlari ta'kidlashicha, o'qish boshqa ommaviy axborot vositalari bilan qattiq raqobatda, lekin butunlay yo'q bo'lib keta olmaydi, chunki adabiyot, birinchi navbatda, badiiy adabiyot o'ziga xos "langar", "madaniy xotirani saqlash shakli" bo'lib, uni amalga oshirish mumkin emas. televizor bilan almashtirildi. , na Internet, na boshqa ommaviy axborot vositalari [1]. Nutq faoliyatining bir turi sifatida o'qishni o'rgatish chet tilini o'qitish mazmunining ajralmas qismi bo'lib, chet tilini o'qitishning birinchi yilidan boshlab yakuniy attestatsiyadan o'tishgacha (maktabda FOYDALANISH va davlat imtihonida) tizimli ravishda amalga oshiriladi. universitet). O'qishning har xil turlarini o'rgatish, uning ostida S.K. Folomkina o'qish maqsadi bilan belgilanadigan va "ko'z bilan idrok etilgan materialni semantik va pertseptiv qayta ishlash usullarining o'ziga xos kombinatsiyasi" [2] bilan tavsiflangan operatsiyalar to'plamini tushunadi, bu deyarli barcha chet tili dasturlariga kiritilgan, turidan qat'i nazar. universitet va o'qish bosqichi. Biroq, lingvistik universitetda o'quv jarayonida chet tilidagi adabiyot va badiiy matn ustida ishlash alohida o'rin tutadi. Bu, birinchi navbatda, muallif, o'quvchi va matnning o'zi o'rtasidagi munosabatlarni aks ettiruvchi madaniyatlararo badiiy muloqot turi bo'lgan badiiy matnning o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq.
Badiiy matnni o‘qish bu faqat matndan ma’lumot olish va muallif niyatini anglash emas, balki bir vaqtning o‘zida o‘quvchining o‘zi tomonidan matn mazmunini yaratish, uni faollashtirish, tasavvurini uyg‘otish va o‘qiganlari ustidan tanqidiy fikr yuritishdir. Matnning har bir o‘qilishi matnni aktuallashtirish bo‘lib, o‘quvchining hayotiy tajribasiga, uning umumiy tayyorgarligi va bilimiga, tasavvur va xotira xususiyatlariga (tarixiy va madaniy), g‘oyalar va umidlarga qarab turli talqinlarni amalga oshirish imkonini beradi. Badiiy asarni o'qish murakkab dialogik o'zaro ta'sir jarayoni bo'lib, unda B.M. Gasparovning fikricha, “har xil xotiralar, assotsiatsiyalar, oʻxshatishlar, qoʻshib qoʻyishlar, ifloslanishlar, taxminlar, taxminlar, emotsional reaktsiyalar, baholashlar, tahliliy umumlashtirishlar” va boshqalar muhim [3].
An'anaviy mashqlar (qayta hikoya qilish, savollarga javob berish, muallif niyatini "taxmin qilish" va boshqalar) birinchi navbatda o'qishning reproduktiv shakllarini shakllantirishga qaratilgan bo'lsa, badiiy matn o'quvchining matn bilan va u orqali muallif bilan faol munosabatini o'z ichiga oladi. Bu mustaqil kommunikativ akt bo'lib, uning davomida o'quvchi matn ma'lumotlari va o'z resurslari (lingvistik, madaniy, axloqiy va boshqalar) asosida matnning o'z proyeksiyasini, o'z tushunchasini yaratadi. Germenevtik ma'noda "bizga nimadir aytadigan san'at asari qarama-qarshilikka o'xshaydi".
Boshqacha qilib aytganda, “bu bizga aytilishi bilan birga o‘ziga xos kashfiyot, ya’ni yashirinning oshkor bo‘lishi bo‘lgan narsani aytadi”; shuning uchun bizning "ta'sirliligimiz" G.G. Gadamer. Turli tarixiy davrlar, turli yoshdagi, turli madaniyatlarni ifodalovchi kitobxonlar san'at asarini turli yo'llar bilan qabul qiladilar va bu o'qituvchi ko'pincha talab qiladigan yagona "to'g'ri" talqin haqida gapirish mumkin bo'lmaganda, ma'no shakllanishining xilma-xilligini anglatadi. . Badiiy matnning adresati passiv o'quvchi emas, uning o'zi ko'pincha ongsiz ravishda muallif bilan muloqotning asosiy ishtirokchisidir. Va bu erda qabul qiluvchining shaxsiy sharoitlari, shuningdek, uning qobiliyatlari, ko'nikmalari va munosabatlari, bilimi, yoshi, ma'lum bir madaniyatga mansubligi va boshqalar muhim ahamiyatga ega. “Tushunishga intilgan har bir kishi xato qilishi mumkin; tarjimon to‘g‘ridan-to‘g‘ri “matn”ga shoshilmaydi, aksincha, unda vujudga kelgan oldingi fikrdan oziqlanib, unda yashovchi oldindan o‘ylangan fikrning asosliligini, ya’ni manbasi va qo‘llanilishini tekshiradi” [4]. Boshqacha qilib aytganda, o'qish qabul qilish jarayoni sifatida "O'zga sayyoraliklar" matni bilan o'zaro munosabatda bo'lgan o'quvchining faol faoliyatini o'z ichiga oladi [6]. individual tarzda, o'ziga xos tarzda uni o'zi va ehtiyojlari uchun qayta ishlaydi. Chet tilini o‘qitishga kelsak, badiiy matnni o‘qish o‘quvchida (bizning holimizda o‘quvchida) ma’lum ko‘nikmalarni shakllantirishni nazarda tutuvchi murakkab ko‘p qirrali jarayondir. J.-P ifodasiga ko'ra o'qish. Sartr - bu "boshqariladigan faoliyat" va shuning uchun chet tilini o'qitishda eng muhim o'rinlardan birini egallaydi.
Badiiy matnni tushunish til bilimlaridan, adabiy asar kontekstidan, o‘quvchining o‘zi tajribasidan, o‘z va chet el madaniyati haqidagi bilimlaridan va boshqa ko‘p narsalarni qo‘llash qobiliyatini o‘z ichiga olgan kutish jarayonlariga asoslanadi. Badiiy matnni tushunish faqat muallif niyatini (muallif nimani aytmoqchi bo‘lgan?) tushunish bilan cheklanmaydi, balki yuqorida aytib o‘tganimizdek, u matn mazmunini qurishdan iborat bo‘lib, unda tarixiy va milliy muhitni inobatga oladi. matn yaratilgan va unda yashaydi. “Bir xil matndan maishiy madaniyat xususiyatlari va davr odamlarining ideal g’oyalarini ajratib olish mumkin”, deb yozgan Yu.M.Lotman [5]. O'quvchi va matn o'rtasidagi munosabat o'zaro faoliyat jarayoni bo'lib, o'quvchi va matn o'rtasida va u orqali va muallif bilan bir vaqtning o'zida ikki turdagi vaziyatlar rivojlanadi: tushunish va tushunmovchilik. Matnni tushunish asosan muallif va o'quvchining bir xil kodlash tizimlari tufayli amalga oshiriladi, ya'ni. til va madaniy an'analar, bu so'zning keng ma'nosida ma'lum bir universal bo'lib, uning yordamida har qanday matnni boshqa madaniyat tiliga tarjima qilish mumkin, ya'ni. tushuning. Biroq, matnni noto'g'ri tushunish muloqot uchun foydali shartga aylanishi mumkin. Agar matn o'quvchida savollar tug'dirsa, qo'shimcha ma'lumot izlashga undasa, imo-ishoralar va maslahatlar mavjud bo'lsa, matnni qabul qilish va talqin qilish jarayoni shunchalik qiziqarli bo'ladi. Muhim savol nafaqat muallif nimani aytmoqchi bo'lganligi, balki u buni qanday aytgani va o'quvchi uchun qanchalik dolzarbligi haqidagi savolga aylanadi. Chet el adabiy matnini o‘qish va tushunish, taklif etilayotgan matnlar mohiyatan “begona” matnlar ekanligi, ular “begonalik”ning manbasi va namoyon bo‘lishi bilan murakkablashadi: birinchidan, bu g‘alati, o‘zgacha dunyo haqidagi matnlar bo‘lgani uchun; ikkinchidan, bu o‘z mualliflari emas, “begona”lar tomonidan yozilgan matnlar; uchinchidan, ular o'quvchi tomonidan qabul qilinadi.
Ushbu o'ziga xoslikni hisobga olgan holda, badiiy matn ustida ishlashda adabiy tahlil usuli har doim ham qo'llanilmaydi, bu ko'pincha chet tilida o'qishni o'rgatishga o'tkaziladi. Badiiy matnni tushunishni to'liq rasmiylashtirish va dasturlash mumkin bo'lmasa-da, xuddi o'quvchining reaktsiyasini to'g'ri bashorat qilishning iloji bo'lmagani kabi, tushunish jarayonini ta'minlash uchun o'qitish metodologiyasida boy texnika va vositalar arsenali to'plangan.