Bajardi : Xamyaeva Gulirano qabul qildi : Yoldasheva Rano

---

BAJARDI : Xamyaeva Gulirano
QABUL QILDI : Yoldasheva Rano
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI
VAZIRLIGI
M
UHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI
TTELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI VA KASBIY
TA’LIM FAKULTETI
“POCHTA A’LOQA TEXNOLOGIYASI 11-22“ GURUH
MUSTAQIL ISH 
Mustaqil ish mavzusi: Ilmiy matnda iqtibos 

---

Mavzu: Iqtibos keltirish. Parafraza
Reja:
1. Iqtibos keltirish haqida.
2. Parafraza haqida.
Iqtibos. Iqtibos (arab. – ziyo olmoq), sitata – biror asardan so’zma-so’z olingan
parcha. Iqtibos bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash, muayyan
fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material – misol sifatida qo’llaniladi.
Iqtibos, asosan, ilmiy (ko’pincha gumanitar) va rasmiy nutqda ishlatiladi hamda
qo’shtirnoq bilan belgilanadi yoki alohida harf bilan yoziladi; shuningdek, manbaga
havola qilinadi. Bunday ko’chirmalar foydalanuvchining fikri bilan qiyoslanganda
uning mohiyatini to’g’ri tushinish imkonini beradi. Masalan, badiy adabiyotning,
so’zning g’oyaviy-estetik ta’sir kuchi, ahamiyatini quroldan ham kuchliroq ekanligi
to’g’risidagi fikrni mustahkamlash maqsadida P.Tursunning “Adabiyot zambarakdan
zo’r” yoki A.Qahhorning “Adabiyot atomdan kuchli” degan so’zlarini yoki bo’lmasa,
“tig’ yarasi bitar, ammo til yarasi bitmas” maqolini iqtibos sifatida qo’llash mumkin.
Iqtibosdan ko’p hollarda epigraf va shior o’rnida ham qo’llaniladi. Agar muallif
fikriga zarar yetmasa, Iqtibosda orfografiya va punktuatsiyani o’zlashtirish, so’z
(so’zlar)ni tushirib qoldirish mumkin (bunda ko’p nuqta belgi qo’yiladi).
Tasviriy ifoda. Parafraza.
Narsa-buyumning nomini aniq atamay, uni tasvirlab anglatadigan so`z birikmasi
tasviriy ifoda(yoki parafraza) deyiladi: qushlar - qanotli do`stlar; fazogirlar – samo
lochinlari; makkajo`xori - dala malikasi; paxta - oq oltin, rassomlar – mo`yqalam
sohiblari. Tasviriy ifodalar narsa va hodisalarning ikkinchi nomi hisoblanadi.
Tasviriy ifodalardagi bitta so`z har doim o`z ma`nosida bo`ladi, shu bilan ular
iboralardan farq qiladi. Tasviriy ifodalar ham omonimlik, sinonimlik xususiyatlariga
ega bo`lishi mumkin. Omonim tasviriy ifodalar: aql gimnastikasi – 1) matematika; 2)
shaxmat. Qora oltin – 1) neft‘; 2) ko`mir. Sinonim tasviriy ifodalar: g‟azal mulkining
sultoni va o`zbek tilining asoschisi – Alisher Navoiy; uyg‟onish fasli va fasllar
kelinchagi – bahor.
Lug’aviy birliklar haqida ma`lumot
Lug‘aviy birlik deganda tilning lug‘at boyligiga kiradigan barcha birliklar
nazarda tutiladi. Bunga birinchi navbatda
so`z kiradi. So`zga ma`no jihatidan teng
keladigan barcha birliklar ham lug‘aviy birlik hisoblanadi. Masalan,
ibora
(frazeologik birikma), tasviriy ifoda, qo`shma so`z, juft so`z, takroriy so`zlar,

---

birikmali so`zlar (oliy ma`lumotli yigit, O`zbekiston Respublikasi) ma`nosi jihatidan
so`zga teng. Demak, bular ham lug‘aviy birliklardir.
Mexanik parafraza
Mexanik parafraziya - bu matnning asl so'zlari sinonimlar bilan almashtirilishi yoki
boshqa holatlarda o'xshash iboralar bilan almashtirilishi. Shuning uchun, mexanik
parafrazalarda asl yozuvning butun tuzilishi saqlanib qoladi; sintaksis deyarli bir
xil bo'lib qolmoqda. Shuni ta'kidlash kerakki, ba'zi bir so'zlarni sinonimlari yoki
ularga teng keladigan iboralar bilan almashtirish g'oyasi bo'lsa-da, eng muhimi asl
matnning bir xil tuzilishini saqlab qolishdir, chunki bu butunlay asl matn asosida
yangi matn yaratishdir.
Mexanik parafrazaga misollar
Asl matn: Migel de Servantes, "Ajralish hakami". “Men ularning
beparvoliklariga duchor bo'lolmayman va ularning son-sanoqsiz kasalliklarini
davolashga e'tibor berolmayman; va ota-onam meni mehmondo'st yoki enaga qilib
tarbiyalamadilar. Men hayotimning kunlarini sarf qilgan bu suyaklar savatini juda
yaxshi mahr bilan hokimiyatga keltirdim; Men uning qudratiga kelganimda, yuzim
oynadek yaltirab turardi, endi uning tepasida frizning tayog'i bor. Sening inoyating,
hazratim hakam, agar osishimni istamasangiz, menga tinchlik bering; mana shu
anatomiya bilan turmush qurganimni ko'rish uchun har kuni to'kayotgan ko'z
yoshlarimdan bu yuzimdagi jo'yaklarga qarang”.
Komstruktiv Parafraza
Ushbu parafraza asl tilidagi matn boshqa tilga tarjima qilinganida yuz beradi.
Odatda ko'pgina tarjimalar tarjima parafrazalaridir, chunki ba'zi bir iboralar, so'zlar
va sintaksisni o'zgartirish kerak, shunda matn asosiy g'oyalari bilan yangi tilda
tushuniladi. Shunday qilib, tarjima bir tildan ikkinchisiga (masalan, ingliz tilidan
ispan tiliga) amalga oshirilganda, ispan tili tushunchasiga mos keladigan
o'zgarishlar yoki kichik o'zgarishlar bo'lishi mumkin.
Tushunish parafrazasi
Tushunish parafrazalari ma'lum bir mavzuni parafraza so'zlari bilan
tushuntirish uchun ishlatiladi. Xulosa qilish yoki murakkab mavzuni tushuntirish
haqida gap ketganda, bu juda keng tarqalgan deb aytish mumkin. Bu murakkab
matn yoki mavzuni yodlash uchun ishlatiladi. Xulosa qilib aytganda, nimanidir o'z
so'zlaringiz bilan tushuntirish haqida.