Bajardi: To’xtasinov Ixtiyorjon Guruh: 713-19 7-amaliy ish Mavzu

9-amaliy ish
Mavzu: Foydalanishlarni boshqarish formal modellarining grafik tahlilini amalga oshirish
Nashriyot formal modellar jamiyatda maqbul bo'lgan modellar qatoriga kiradi. Bu modellar nashriyot faoliyatida samarali bo'lishga yordam beradi. Modellar va ularning afzalliklarini o'rganish, foydalanuvchilar uchun eng optimal variantni tanlashda juda muhim bo'ladi.
Kamchiliklari:

1. 
   Qiyinchiliklarga olib kelishi: Formal modellar ko'proq yoki kamroq qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Modellarni yaratish uchun murakkab matematik formulalari va kompyuter dasturlaridan foydalanish kerak.
   
2. 
   Modellarni yangilash qiyinligi: Formal modellar yangilanishi juda qiyin bo'lishi mumkin. Modellarni o'zgartirish va boshqarish o'z hisobida murakkab jarayonni talab qiladi.
   
3. 
   Modellarni ta'lim qilish kerak: Formal modellarni tushunish uchun murakkab matematik dasturlarini bilish kerak bo'ladi. Bu esa, modellarni ishlatish uchun kamroq odamlar uchun qiyin bo'lishi mumkin.
   

Afzalliklari:

1. 
   Yuzaga kelishi va o'zgartirilishi oson: Formal modellar ko'proq o'zgartirilishi va boshqarilishi oson bo'lib, bu xususiyat nashriyotlarning samarali ishlashini ta'minlaydi.
   
2. 
   Ishga tushirilishi tez va ish muvaffaqiyati: Nashriyot formal modellar qisqa vaqt ichida ishga tushirilishi mumkin va samarali nashriyot jarayonida katta o'rinda foydalaniladi.
   
3. 
   Ma'lumotlar to'plami va tafsilotlar ko'rsatilishi: Formal modellar ma'lumotlar to'plamini o'z ichiga oladi va tafsilotlar ko'rsatishga qodir bo'ladi. Shu bilan birga, modellar foydalanuvchilarga kundalik ishlar uchun foydali ma'lumotlar ko'rsatish imkoniyatini beradi.
   

Shunday qilib, formal modellar kamchiliklarga olib kelishi mumkin, ammo ularning samarali ishlashi va boshqa afzalliklari sayyorlanishiga qarab, ular nashriyot faoliyatida katta ahamiyatga ega.

Foydalanishlarni boshqarish modellarining vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Foydalanuvchilarning turli xizmatlarga kirishni boshqarish: Foydalanishlarni boshqarish modellari, foydalanuvchilarni turli xizmatlarga kirishni boshqarishga yordam beradi. Misol uchun, bir o'zida turli saytlarga kirishni boshqaradigan SSO (bitta kirish nuqtasidan barcha saytlarga kirish) modellari bor.
   
2. 
   Identifikatsiya va autentifikatsiya: Foydalanishlarni boshqarish modellari, foydalanuvchilar identifikatsiya va autentifikatsiyasini boshqarishda yordam beradi. Misol uchun, bir Foydalanishlarni boshqarish modellari, foydalanuvchilarning foydalanishlari uchun login va parolni tasdiqlashda yordam beradi.
   
3. 
   Xavfsizlik: Foydalanishlarni boshqarish modellari xavfsizlikni ta'minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Foydalanuvchilarning ma'lumotlari xavfsiz va nozik bo'lishi kerak. Bu maqsadda, modellarda turli xavfsizlik protokollari va texnologiyalari ishlatiladi.
   
4. 
   Ma'lumotlarni taqsimlash: Foydalanishlarni boshqarish modellari, foydalanuvchilarning ma'lumotlari uchun turli taqsimlash usullarini taqdim etadi. Misol uchun, bitta xizmatdan boshqa xizmatlarga ma'lumot o'tkazishda JSON Web Token (JWT) ishlatiladi.
   
5. 
   Xizmatlarni boshqarish: Foydalanishlarni boshqarish modellari, xizmatlarni boshqarishda ham yordam beradi. Misol uchun, xizmatlar uchun ma'lumotlarni kuzatish, foydalanuvchilarga o'z xizmatlarini taqdim etish, foydalanuvchilar bilan aloqani yopish va boshqalar kabi xizmatlarni boshqarishda foydalanishlarni boshqarish modellari ishlatiladi.
   

Shunday qilib, foydalanishlarni boshqarish modellarining vazifalari, foydalanuvchilar bilan aloqni osonlashtirish, xavfsizlikni ta'minlash, xizmatlarni boshqarish va ma'lumotlarni taqsimlashni o'z ichiga oladi.

1. 
   RBAC (ro'yxat asosli kirish) modeli: Bu modelda, foydalanuvchilar belgilangan ro'yxatlarga (roles) bo'linadi. Ro'yxatlar, belgilangan huquqlar va foydalanishlarni bajarish uchun kerakli imkoniyatlarga ega bo'ladi. Foydalanuvchilar ro'yxatlarga bir-biridan farqli bo'lishadi.
   
2. 
   Discretionary Access Control (DAC) modeli: Bu modelda, foydalanuvchilar tashkil etish huquqlariga ega bo'ladi va o'zi ularni qo'lga kiritadi. Bunda, foydalanuvchilar foydalanishlarini bajarish uchun belgilangan huquqlarga ega bo'ladi.
   
3. 
   Mandatory Access Control (MAC) modeli: Bu modelda, foydalanish huquqlari xususiyatlar va belgilangan qonuniyatlarga asoslangan holda belgilanadi. Bu usulda, tizimdagi har bir obyekt uchun maxsus belgilangan sifatlar bor va foydalanuvchilar yoki guruhlar uchun berilgan sifatlarni qo'lga kiritishlariga ruxsat etiladi.
   

Foydalanish boshqarish modellari, foydalanuvchilar tashkil etishni va tizimni huquqiy ravishda boshqarishni osonlashtirish uchun kerakli yordamlarni beradi. Tizimlar foydalanish boshqarish modellari yordamida xavfsizlik va maxfiylikni ta'minlash uchun belgilangan huquqlarni bajarishga ruxsat beradi.

ABAC (Attribute-Based Access Control) - bu, foydalanish boshqarish modeli turi bo'lib, foydalanuvchilarni qo'llash uchun belgilangan xususiyatlar (attribute) asosida huquqlarni taqsimlashga asoslanadi.

ABAC modelida foydalanuvchilarga berilgan huquqlar, belgilangan xususiyatlarga (attribute) bog'liq. Xususiyatlar, tizimdagi foydalanuvchilar, obyektlar, va xodimlar haqida ma'lumotlarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu xususiyatlar turli manbalardan olinishi mumkin, masalan, foydalanuvchining to'liq ismi, lavozim, joylashuvi va hokazo.
Foydalanish boshqarishini ta'minlash uchun, tizimda ishlash uchun belgilangan xususiyatlarga asoslanib, ularning qiymatlari belgilanadi va ularning bog'liq huquqlar taqsimlanadi. Shu sababli, foydalanuvchilar tizimdagi obyektlarga kirish uchun kerakli xususiyatlarga ega bo'lishi kerak.
ABAC modeli tizimlarda foydalanish boshqarishni osonlashtiradi va huquqiy ravishda tizimni boshqarishni osonlashtiradi. Bu usul tizimdagi xavfsizlik va maxfiylikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.