Bakalavr bosqichi 2

Oddiy sifatlashlar;

Badiiy sifatlashlar.

Oddiy sifatlashlarda obrazlilik, ekspressivlik kuchli emas. Sifatlashlarning bu turida narsa- hodisalarning biror tomoni hammaga ma’lum bo‘lgan belgi asosida ko‘rsatiladi. Shuning uchun bunday epitetlar aniqlovchilarga yaqin turadi. Masalan, pokiza ayol ( E xudo, mana shunday mehribon, pokiza ayollar ham bor-a dunyoda!), serbaraka bog‘ ( Har zamonda serbaraka bog‘ni aynalib, meva –cheva terib, maynayu chumchuqlar bilan o‘ynashib keladi), befayz odam ( Ana shunday beg‘ubor, fayzli kunlarning birida, nihoyat, ko‘pdan buyon kutilgan, ammo befayz odamning o‘zi poydo bo‘ldi), saxiy amaki ( Bolalar esa bu ma’mur bog‘dan, saxiy amakining yonidan jilgisi yo‘q). (“Yozuvchi” E.A’zam) kabi sifatlashlarda predmetlardagi hammaga ma’lum belgisini ta’riflab ko‘rsatish vazifasini bajargan. Shuning uchun bunday epitetlar kishida favqulotda his-tuyg‘u qo‘zg‘atmaydi.

Badiiy sifatlashlar ko‘pincha individual qo‘llanishga xos bo‘lib, ifoda jarayonida emotsional–ekspressivlikni kuchaytirish uchun imkon yaratadi. Natijada tasvirlanayotgan voqea- hodisa kishi hayolida obrazli gavdalanadi. Badiiy sifatlashlar nutqqa pardoz berish, predmetlarning xarakterli tomonlarini badiiy bo‘yoqdor holda ko‘rsatish bilan xarakterlanadi. Sifatlashlarning bu turi emotsional obrazlilikning kuchliligi bilan farqlanadi. Badiiy sifatlashlar asarda individual xususiyatlarni, xarakterlarni ochib berish maqsadida foydalaniladi. Jumladan, asar qahramonlarini ruhiy holatini, ichki kechinmalarini aniqlashda sifatlashlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Yozuvchi Erkin A’zamning (“Suv yoqalab”) qissasida asar qahramoni Bolta Mardonning voqelikdan g‘azablanishini ko‘rsatish uchun epitetni qo‘llagan: Ha balli bu yerda suvga navbat turilibdi! Bu tevarak- javonibda birdan-bir suv quviri mana shu, Muzdek chashma suvi, chuchuk suv, zilol suv, ichaman desangiz- kepqoling! Buni ham yelimshishalarga solib, birir shovvoz biznes boshlab yubormaguncha qonib-qonib ichib qoling! Bir lahza shu manzaraga ma’lum boqib turgan Bolta Mardon otining sag‘risiga achchiq qamchi soladi. Keltirilgan matnda “achchiq qamchi” sifatlashi tarkibidagi achchiq so‘zi sifat kurkumiga oid so‘z bo‘lib, predmetning ta’m, mazzasini bildirish uchun qo‘llaniladi. Achchiq qalampir, achchiq piyoz va boshqalar. Lekin bu matnda achchiq so‘zi predmetning ta’m yoki mazzasini bildirish uchun qo‘llanilmagan. Matn tarkibida qamchi so‘ziga nisbatan achchiq so‘zini sifatlash bo‘lib kelishini asosiy sababi yozuvchining fikrni obrazli ifodalash maqsadi o‘laroq yuzaga kelgan. Ya’ni achchiq va qamchi so‘zlari birikib voqelikdan g‘azablanish, nafratlanish ma’nosini kuchaytirish vazifasini bajargan. Bundan tashqari, matndagi chuchuk va zilol so‘zlari ham suv so‘ziga nisbatan sifatlash bo‘lib kelgan.