Balalardıń tilin ósiriw

26-tema. Balalardı sawatatlılıqqa tayarlaw

JOBASI:
1. Balalardi oqiwǵa, jaziwǵa hám olardiń temasina qiziǵiwshiliq oyatiw.

2. Balalar sóylewin rawajlandiriwǵa baylanisli jumislar diziminde sawat úyretiwge tayarlaw.
3. Balalarda jaziw, oqiw kónlikpelerin qáliplestiriw ushin zárúr bolǵan jaǵdaylar.


Tayanish túsinikler . Sawat ashiwǵa tayarlaw, balalardiń sóylewin rawajlandiriw, balalardi oqiwǵa, jaziwǵa úyretiw.


1. Balalardi oqiwǵa, jaziwǵa hám olardiń temasina qiziǵiwshiliq oyatiw.
Balalardi mektepke oqiwǵa tayarlaw házirgi mektepke shekemgi tárbiya mákemeleriniń pútin bir sistemasi arqali ámelge asiriladi. Úlken jastaǵi balalarda mektepke tayarlaw gruppasi oqiwǵa tayarlaw sistemasinda áhmiyetli orindi iyeleydi. Ol mektepke shekemgi balaliqti tamamlaydi hám mektepke ótiwshi basqish bolip tabiladi.
Balalardiń birinshi gezekte sawatxanliǵin ámelge asiriw úlken áhmiyetke iye. Sebebi, balalar mektepke kelgennen soń oqiw kónlikpelerin iyeleydi. Balalardi mektepke tayarlawda pedagogikaliq protsesstiń ózine tán ózgeshelikleri bar. Olardi jaziw hám siziwǵa, sóylewge úyretiw pedagogtiń aldıńda turǵan birinshi máselelerden biri bolip tabiladi. Solay eken, házirgi waqitta balalardiń sawatin ashiwda mekteplerde mámleketlik standartlar negizinde alip barilmaqta.
Balalardiń jazba sóylewin awizeki sóylewin rawajlandiriwda muǵallimniń roli ayiriqsha bolip tabiladi. Ol klassqa kelgen balalar menen islesedi. Kishi mektep jasi balalari ele oyin balasi sanalip, olar ele oqiw kólikpesin toliq ózlestire almaydi. Olardiń sanasinda ózgerisler boladi. Oqiw miyneti haqqinda dáslepki túsiniklerdi seze baslaydi. Sol ushinda baqshalardaǵi mektepke tayarlaw gruppalariniń tálim-tárbiyaliq isleri ayriqsha. Sol ushin hár bir tárbiyashi óziniń waziypasin toliq orinlawi kerek. Baqshada sawat ashiwǵa baylanisli shiniǵiwlardi pedagogikaliq talaplar dárejesinde ótkeriw kerek. Kishi mektep jasi oqiwshilari menen sabaq shólkemlestirilgende olar menen kóbinese oyin túrindegi sabaqlar ótkeriledi .
Eger tárbiyashi tómendegi talaplardi orinlasa, didaktikaliq oyinlar hám shiniǵiwlar balalardiń sóylewin rawajlandiriwǵa jaqsi járdem beredi.
1. Didaktikaliq oyinlar hám oyin shiniǵiwlardi plan tiykarinda ótkeriw. Pedagog ápiwayidan quramaliǵa qaray printsipine súyenip jumis alip baradi.
2. Shiniǵiwlardi tákirarlaw. Baladlardiń shiniǵiwlarda alip atirǵan bilim hám kónlikpeleriniń bekkem boilwi ushin bir túrdegi oyinlar shiniǵiwlardiń ózin bir neshe mártebe tákirarlaw kerek. Praktikada bazi bir oyinlar w-r mártebege shekem tákirarlanadi, hátte t-márte tákirarlaniwi tiyis.
3. Tákirarlawdan keyin qiynalip atirǵan balalar ústinde individual jumis alip bariw.
4. Shiniǵiwlardi tásirsheń etip ótkeriw.
5. Kórsetpelilik usilinan sóz benen baylanistirip paydalaniw.
6. Barliq didaktikaliq oyinlar balalardiń xizmetiniń bar boliwi menen xarakterleniwi tiyis.
7. Shiniǵiwdiń dawam etiwi balalardiń xarakterine hám emotsional jaǵdayina baylanisli. Eger shiniǵiwlar dawaminda balalar sharshámasa 10-12 minut dawam ettiriwi múmkin.
8. Shiniǵiwdi duris shólkemlestiriw kerek.
Balalar baqshasinda balalardiń sóylewin ósiriwde ana tili úlken áhmiyetke iye bolip tabiladi. Balalar óz ana tilinde úlkenler menen sóylesedi. Balalardiń sóz bayliǵin kóbeytiw isleri olardiń pikirin rawajlandiriw menen baylanisli túrde alip bariliwi tiyis. Tárbiyashi átiraptaǵi hádiyseler, insandi qorshaǵan zatlar menen tanistirip bariwi kerek.
Ana tili baqshada úlken áhmiyetke iye. Balaniń duris sóylewinde áhmiyetli bolip esaplanadi.
Sóylewdiń grammatikaliq qurilisin qáliplestiriw. Sózlik - bul tildiń qurilis materiali bolip tabiladi. Grammatika bolsa sózlerdi ózlenstiriw hám olardan gáp dúziw normalarin belgilep beredi. Tárbiyashi balalardiń sóylewin ósiriw ushin arnawli oyinlar, shiniǵiwlar shólkemlestiredi.
Dawis mádeniyatiń tárbiyalaw. Ana tilin ózlestiriw, úyreniw- bul hámmeden áwele tildiń dawis dúzilisin, dawis ayitiliwin ózlestiriw demek.
Dialogik sóylewdi qáliplestiriw hám balalardi gúrriń etiwge úyretiw.
Kórkem ádebiyat penen tanistiriw. Kórkem ádebiyat penen tanistiriw hár tárepleme tárbiyalawǵa erisiwdiń joli.
Balalardi sawat ashiwǵa tayarlaw. Balalar baqshasiniń tiykarǵi waziypalarinan biri bul balalardi sawat ashiwǵa tayarlaw bolip tabiladi.
Balalardiń óz ana tilin tabisli ózlestirip aliwina erisiw ushin balalardiń psixofiziologiyaliq jaqtan organizminiń progressiv nizamliliqlarin bilip aliwlari kerek.
Balalardiń dawis dúzilisin ózlestirip aliwlari, ana tilin ózlestiriw artikulyatsiyaliq jaqtan ápiwayi, ańnsat dawisti ózlestiriwden baslanadi.
Balalardiń sózlikti ózlestiriwi. Bala ómiriniń dáslepki jili ózine jaqin adamlardiń atiń, haywanlardiń atiń, nárselerdiń atiń ózlestire aladi. Bala bul jasta 10-12 sózdi ayta aladi. Kóbinese 6-7 jasar balalar hárekettiń atiń bilmesede, háreket penen túsindiredi.
Tárbiyashiniń balaniń individual ózgesheliklerin úyreniwi. Hár bir gruppada sóylewdi rawajlandiriw tuwri shólkemlestiriliwi kerek. Hár bir balaǵa individual ózgesheliklerin esapqa ala otirip háreket etiwi kerek.
Balalardiń jaziw kónlikpeleri awizeki sóylewi menen rawajlanip otiradi. Sawat ashiw dáwirinde balalarǵa sawatli boliwǵa úyretiw basli waziypalardan biri esaplanadi.


Qosimsha sorawlar
1. Dáslepki jastaǵi balalar sóylewin óz waqtinda támiyinlewshi tárbiyaliq tásirdiń tiykarǵi formasi ne.
2. Balalardiń sóylewiniń ósiriwinde birinshi jastiń áhmiyetin aytiń.
3. Oyinlar -sóylewdi rawajlandiriw shiniǵiwlari hám olarǵa qoyilatuǵin Tálaplar .
4. Balalar eki jasqa qádem qoyǵanda olardiń sóylewi qanday rawajlanadi.
5. Sawat ashiwǵa qádem qoyiw degen ne.
6. Balalarda jaziw kónlikpesin payda etiw degenimiz ne.


Úyge tapsirma
Balalardiń sawat ashiwǵa baylanisli alip barilatuǵin tiykarǵi jumislar mazmuni tuwrali referat tayarlaw.


Ádebiyatlar
1. Xalq pedagogikasi inson kamolotinıńg asosi.T. 1992.
2. Orta Osieda pedagogik fikr taraqqietidan lavhalar. T. 1996.
3.Alimov A. Bilimdi jańalaw dáwir Tálabi. N.Bilim. 1997j.
4. Razbaeva E.M, Axmedova X.A. Nutq wstirish metodikasi.T. 1978 y.
5. Tajimuratov Á. Qaraqalpaq xaliq pedagogikasi . N. 1996 j.
6. Jumasheva G.H., Baribina N.S. Balalar turmisinda xaliq awizeki dóretpeleri.-N.1995.
7. Jwraev S, Qodirov H. Kichkintoylar nutqini wstirish.T. 1995 y.