Baliqchilik asoslari

Hovuzlarni yaxshilovchi ekologik melioratsiya tadbirlari.
Melioratsiyalash — bu yerlarni tubdan yaxshilash, qishloq xo‘-
jaligi uchun yerlarni yaroqli qilish chora-tadbirlari majmuyidir.
Hovuzlarni me’yor asosida har xil o‘g‘itlardan tozalashda
boronalardan keng foydalanish kerak. Borona hovuz tubidagi
yumshoq o‘g‘itlarni yig‘ishdan tashqari, hovuz tubini yumshatish
natijasida u yerda oksidlanish jarayonlarining sodir bo‘lishidir.

---

107
Baliqchilik hovuzlarini zararsizlantirish maqsadida ko‘pincha
yaxshilab maydalangan, so‘ndirilmagan ohak qo‘llaniladi. Ho-
vuzlarning tubini 20—25 sm qalinlikda loyqa bossa, ularning
biologik mahsuldorligi pasayadi.
Hovuz tubidagi yumshoq suv o‘tlarining haddan tashqari
ko‘payishi, baliqlarning o‘sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi.
Hovuzlarni melioratsiya ishi bilan ta’minlashda uning xarita
chizmasi to‘liq o‘rganiladi va so‘ngra ishga kirishiladi.
Hovuzlarni dezinfeksiyalashdan tashqari, ularni yanada
to‘laroq zararsizlantirish maqsadida quyosh va shamol ta’sirida
quritish zarur. Qishlash hovuzlarida baliqlar qishlab chiqishi
bilan, hovuz bo‘shatilib, bahorgi-yozgi mavsum uchun quritiladi.
Urchitish va semirtirish havzalari kuz va qish davrida suvsiz
qoldiriladi.
Bo‘shatilgan hovuz ostining tubi tekshirilib, me’yor ostida
o‘z holatiga keltiriladi, so‘ngra quritiladi. Muntazam tarzda (yoz
bo‘yi kamida 3 marta) har bir hovuzdagi o‘simliklarni urib,
chiqarib tashlansa, havzaning asosiy balchiqlanishining oldi oli-
nadi. Agar baliqlarda yuqumli yoki invazion (sodda hayvon va
gijjalar tarqatuvchi) kasalliklar bo‘lsa, veterinariya nazorati va-
kilining ko‘rsatmasiga binoan barcha baliqchilik hovuzlari bu-
tun yoz va qish davomida suvsiz qoldiriladi.
Bu tadbirni hovuz xo‘jaliklarida o‘tkazishdan maqsad ba-
liqlarning yashashi va hayot kechirishini yaxshilovchi hamda
baliqlar mahsuldorligini oshirish tadbirlar majmuasi hisoblanadi.
Suv o‘tlarining ma’lum miqdori baliqlar hayot faoliyatida mu-
himdir. Ko‘pgina baliqlar suv havzalarining tinch oqadigan sayoz
joylariga, suv omborlari va ko‘llarga, suv o‘simliklari yoki ular-
ning qoldiqlari ustiga tuxum, uvuldiriq tashlaydi.
Hovuzlarda baliqlar mahsuldorligini oshirish tadbirlari ba-
liqlarni urchitish va yosh baliqlarning o‘sish jarayonini yax-
shilashga, mahsuldorligini oshirishga hamda baliqlarni tutishni
qiyinlashtiruvchi holatlarning oldini olishga qaratilgan.
Hovuzlarni yaxshilashda hovuzning xarita chizmasidan to‘g‘ri
foydalanish muhimdir. Baliqlarni tutishda qattiq o‘tlar bilan

---

108
qoplangan hovuzlar o‘z vaqtida o‘rilmasa yoki kesilmasa, baliq
ko‘payib, ularni tutishda qiyinchiliklar yuzaga keladi va ular bu-
tun hovuz maydonini qamrab oladi.
Hovuzlarda har xil yoshdagi baliqlarning yashovchanligi va
mahsuldorligini oshirishga qaratilgan tadbirlarga quyidagi ish-
larni kiritish mumkin:
— tabiiy urchitish uchun foydalaniladigan mavjud hovuzlarni
saqlab qolish sharoitini yaxshilash;
— sun’iy urchitish hovuzlarini qurish va baliqlarni urchitib
ko‘paytirish;
— oqar suv basseynlarida jadal baliq yetishtirish;
— iqlim suvi baliqchilik xo‘jaliklarida sun’iy urchitish va
qimmatli baliqlarni saqlab qolishni yaxshilashda katta ahamiyatga
ega;
— kam suvli ko‘llarda, suv omborlarida va havzalarda baliq-
larni urchitish, moslashish sharoitlarini inobatga olib, quyosh
nuri tushadigan va kuchli shamollar yo‘lidan uzoqroq joylash-
tirilishi zarur;
— hovuzlarning tubiga qarag‘ay va boshqa daraxtlarning mayda
bargli shoxlari siljib ketmaydigan qilib joylashtirilsa maqsadga
muvofiq;
— hovuz, suv omborlari kam suvli ko‘llarda, shuningdek,
baliqlar urchitiladigan joylarni nazorat qilish baliqchilikning ri-
vojlanishiga olib keladi;
— melioratsiya ishlarida baliqlarni sifatli suv bilan ta’minlash;
— hovuz yoki basseynda ifloslik bo‘lishi baliqlarning o‘lib
qolishi, suv sifatining buzilishiga olib keladi. Buning uchun, eng
avvalo, iflosliklardan tozalash, suvni yangi suv bilan to‘liq al-
mashtirish zarur. Buning uchun suv kelmaydigan va suv chiqa-
digan moslamalarni almashtirish kerak. Eng asosiy muammo-
laridan biri — suvda erigan kislorodning tanqisligi natijasida ba-
liqlar suv yuzasiga ko‘tariladi va havo yutadi, oziqlanmaydi, suv
haroratining 20—24 foiz ko‘tarilishi bilan kislorod tanqisligi
boshlanadi.
Suv hovuzlarining meliorativ holatini yaxshilash va hovuz
baliqchiligini ixtisoslashtirish, naslchilikni to‘g‘ri tashkil qilish va

---

109
oziqlantirish baliq mahsulotini ko‘paytirishning asosiy qismi
hisoblanadi. Shu bilan birgalikda suv hovuzlarida gigiyena sha-
roitlariga amal qilish muhimdir.
Hovuzlarda baliqlarni o‘stirish ikki usulda amalga oshiriladi:
iliq suvli; sovuq suvli. Bunday o‘stirishga sabab baliqlarning bio-
logik xususiyatidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Iliq
suvli hovuz baliqchiligi xo‘jaliklarida, asosan, zog‘orabaliq, amur
oq balig‘i, do‘ngpeshana (oq va talg‘ir), do‘ngpeshanali, tillasi-
mon tovonbaliq va boshqalar urchitiladi. Bu zotdagi baliqlar ba-
hor va yozda o‘sadi va rivojlanadi. Havo isigandan keyin, uvul-
diriq qo‘yilgan joyiga borib, o‘sha joyda ko‘payadi. Qishda suv-
ning tubidagi chuqur joyiga borib yetadi va kam harakatlanadi.
1. Ekologiya nima? Uning bo‘limlarini sanab bering.
2. Yashayotgan hududlariga ko‘ra baliqlar shartli ravishda qaysi gu-
ruhlarga bo‘linadi?
3. Baliqlarning migratsiyasini izohlang.
4. Mamlakatimizda urchitilayotgan baliqlarni ko‘chirish va iqlim-
lashtirishdan avval nimalarga e’tibor berish kerak?