Baliqchilik asoslari

9.2. Lichinka o‘sadigan hovuzlar
Bunday hovuzlarda hamda baliq xo‘jaliklarida yetishtirilgan
belgilangan inkubatsion lichinkalar sexlardan olib kelinib saqlash
va boqish uchun foydalaniladi.
Yer maydonining katta-kichikligi saqlanadigan lichinkalar-
ning soniga bog‘liq. Lichinka o‘sadigan hovuzlarning yer may-
doni 0,3—1 gektargacha bo‘lib, o‘rtacha maydon chuqurligi 0,5—
0,8 metr. Lichinkalarning saqlanishi 15 kundan 18 kungacha,
ba’zan 40 kungacha. Lichinkalar yotoq joyiga organik o‘g‘itlarni
sepish tavsiya etiladi.
O‘stirish hovuzi shu yilgi baliqchalar o‘stirish uchun bo-
qiladi. 40 kun davrigacha yetishtirilgan lichinka olib kelinib
ma’lum og‘irlikka yetguncha saqlanib boqiladi. Uning yer maydoni

---

115
ral
hci
kt
asr
‘o
K
ral
zu
vo
hil
afi
o
T
vol
ya
Y
)l
ug
an
(
hsi
rit
s‘
O
an
O
ral
qil
ab
ih
cv
ol
hsi
Qq
iri
dl
uv
Ui
sa
kni
hci
L
zu
vo
H
)i
kd
as(
nit
nar
a
K
ag
,i
gil
att
ak
zu
vo
H0
01
—0
020
1
—22
—11
—2,
01
,0
—5
0,
01
—5,
01
,0
—5
0,
05
,0
—1,
0
-r
uq
uh
c
zu
vo
h
na
gi
da
hs
ut
vu
S
m
m
,i
gil
4
—35
,1
—2,
15
,1
—2,
12
,1
—0,
12
,1
—15
,1
—2,
15
,15
,1
m
,i
no
dy
a
m
ah
cat
r‘
O5
,2
—2,
11
2,
18
,1
—3,
14
,08
,0
—5,
03
,12
,1
nal
ib
vu
s
gni
nz
uv
oh
ri
b
ra
H
zu
dn
uk
-a
hc
ek
adi
bo
si
hi
hsi
l‘
ot
qif
ov
u
m
ag
das
qa
M
ni
k
mu
M
51
—0
1
52
02
—0
1
03
5,
0 1
5,
0
—3,
0
1
2,
0
3,
0
1 2
2,
0
3,
0
3,
0
5,
0
hsi
ri
hs
ut
ag
zu
vo
h
ri
b
ra
H
-a
hc
ek
,)
adi
bo
si
h
nu
k(
it
qa
v
zu
dn
uk
qif
ov
u
m
ag
das
qa
M
ni
k
mu
M
01 03
5
—3
01
3,
0
5,
0
5,
1
—1
2
1,
0
2,
0
5,
0
8,
0
2,
0
3,
0
2,
0
3,
0
.a
g
1i
hsi
qi
hc
bi
qo
gni
nv
uS Hi
nv
us
adi
sa
hc
z‘
ok
gni
nz
uv
og
n
C°
,i
hsi
nal
‘g
ub
,i
hsi
ya
ma
k
1
—5,
05
,1
—11
—5,
05
15
1
020
2
5-jadval
Har 
xil 
toifali 
xo‘jalik 
hovuzlarining 
tavsifi

---

116
2 gektardan 20 gektargacha bo‘lib, chuqurligi 1 metrgacha (eng
chuqur joyi 1,2—1,5 sm, eng yuza joyi 30—40 sm qishda
saqlaydigan hovuz baliqlarga yaqin bo‘lishi kerak), o‘stirish
hovuzining suv bilan ta’minlanishi boshqa suv beradigan siste-
maga bog‘liq bo‘lmasligi kerak.
Qishlovchi hovuzlar. U faqat baliqlarni qishda saqlab boqish
uchun xizmat qiladi. Bu hovuzlar suv bilan ta’minlaydigan
manbalarga yaqin bo‘lishi kerak.
Bu manbalar suvni ko‘paytirish, kerak bo‘lsa kamaytirish,
ba’zan qish qattiq bo‘lganda, qor uyum va qortepaliklar bo‘l-
masligi uchun qutulish yo‘llarini ko‘rish muhimdir.
Botqoqlik, torfli (botqoq yerlardagi o‘simliklarning chirishidan
hosil bo‘lgan yoqilg‘i) joylarda qishlov hovuzlari qurilmasligi kerak.
Qishda baliqlarni saqlash uchun eng qulay sharoit talab eti-
ladi. O‘zbekiston sharoitida yer maydoni 0,2—1 ga, chuqurligi
1—1,5 metrgacha bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Yaylov hovuzi — asosan, tovar baliqlar (oshxonali) yetish-
tirish uchun mo‘ljallanib, yer maydoni katta bo‘ladi, maydon-
ning ko‘p-oz bo‘lishi yer yuzining tuzilishi, past-balandligiga
bog‘liq. Umumiy maydoni o‘rtacha 20—100 gektar, chuqurligi
o‘rtacha 1,2—2,5 m gacha. Baliqchilik amaliyotida shu narsa
aniqlanganki, baliq mahsuldorligi ko‘pincha maydon katta-ki-
chikligiga bog‘liq.
O‘stirish hovuzi — hovuz yordamchisi hisoblanib, kuzda to-
var baliqlar, bahorda vaqtincha bir yoshgacha bo‘lgan hamda
uvuldiriq qo‘yish davrigacha va kech uvuldiriq qo‘yadigan nasldor
baliqlar ham saqlanadi.
Hovuzlarni suv bilan ta’minlashda baliqchilik xo‘jaliklari suv
xo‘jaliklari bilan bog‘langan bo‘lsa maqsadga muvofiqdir. Yer
maydoni gektar hisobida 0,05—0,1 bo‘lishi, chuqurligi 1,3 m,
muzlamaydigan suv qatlami 1 litr bo‘lsa maqsadlidir.
Karantin hovuzi boshqa xo‘jaliklardan keltirilgan baliqlardan
biron-bir kasallik tarqalmasligining oldini olish maqsadida vaq-
tincha saqlanishi tushuniladi. Karantin hovuzining maydoni 0,2—
0,3 ga joyni egallaydi. O‘rtacha chuqurligi 1,2 m.

---

117
Erkak, urg‘ochi va o‘sishdagi baliqlar alohida-alohida saqlanadi.
Suvning harorati 12 °C dan yuqori qilib 20 kun, 12 °C dan past
bo‘lsa yana 15 kun qo‘shib, karantinda saqlanadi.
Òurli yoshdagi baliqlarni o‘stirish va boqish uchun mo‘l-
jallangan hovuzlardan olinadigan mahsulotlarning miqdorini ko‘-
paytirish, asosan, ularda saqlanadigan baliqlarni qo‘shimcha
oziqlantirish hisobiga amalga oshiriladi. Shunday qilinganda
hovuzdagi zog‘orabaliq bir gektar suv sathi hisobiga joylashti-
riladigan shu yilgi zog‘orabaliqning zichligini 50—100 ming-
tagacha, 2 yoshlarini esa 2—4 mingtagacha yetkazish mumkin.
Baliqlarni qo‘shimcha oziqlantirishning samaradorligi eko-
logik holatga, oziqlantirish texnikasi va foydalanilayotgan ozi-
qalarning sifatiga bog‘liq.
Baliqlar tomonidan kunlik iste’mol qilinadigan oziqalarning
miqdori hovuzdagi suvning haroratiga, tarkibiga, erigan kislorod
miqdoriga va baliqlarning yoshi hamda tirik vazniga bog‘liq.
Zog‘orabaliq zotiga mansub shu yilgi baliqlar qish mavsumida
suvning harorati 2 °C bo‘lganda ham oziqalarni iste’mol qila oladi.
Ikki yoshli karp baliqlari suvning harorati 16 °C bo‘lganda
o‘zlarining tirik vaznining 2 %, 22 °C bo‘lganda 4 %, 25 °C
bo‘lganda esa 5 % miqdoriga oziqalarni iste’mol qiladi. Harorati
26 °C suvda o‘rtacha tirik vazni 40 g bo‘lgan baliqlar tirik vaznining
11 % miqdorida oziqalarni iste’mol qiladi. Òirik vazni 400 g bo‘l-
ganlar shunga ko‘ra, 5 % miqdoriga oziqalar iste’mol qiladi, xolos.
Baliqlarni oziqlantirishni to‘g‘ri amalga oshirish uchun zo-
g‘orabaliqning tirik vazni va boqilayotgan hovuzlardagi suvning
harorati hamda har xil toifali xo‘jalik havzalarining katta-kichik-
ligi muhim rol o‘ynaydi. Baliq urchish uchun joy ham tanlaydi.
Kushandalari ko‘pligidan uvuldiriq va chavoqlarining hayoti
hamma vaqt tahlika ostida turadi. Baliqlar avlodlarini saqlash
uchun turli xil chora ko‘radilar. Shu maqsadda ba’zilari ko‘p
(masalan, oybaliq 300 milliontacha) uvuldiriq tashlaydi yoki
o‘zini xaspo‘shlaydi va yana boshqa xil moslanishlarni amalga
oshiradi. Shunday bo‘lishiga qaramay, hayot uchun kurash ja-
rayonida uvuldiriq va chavoqlarning katta qismi halok bo‘ladi.

---

118
Bu hodisaning ehtimoli qanchalik ko‘p bo‘lsa, baliq shunchalik
ko‘p uvuldiriq qo‘yadi. Masalan, bitta treska 6 milliontacha
uvuldiriq tashlaydi. Hayot uchun kurashda shularning bittasi ham
nobud bo‘lmasdan hammasi yashab qolsa, bir necha yil ichida
barcha okean va dengizlar treskaga to‘lib-toshib ketadi.
Baliqlarning uvuldirig‘i ikki xil bo‘ladi. Seld, kefal kabi dengiz
baliqlarining suv betida rivojlanadigan uvuldirig‘ i 
pelagik uvuldiriq
deb ataladi. U juda mayda, ichida moy tomchisi bo‘lganidan
yengil, suvda cho‘kmaydi, suv o‘tlarga chirmashib olish uchun
turli ipsimon o‘simtalari ham bor. Buqabaliq kabi chuchuk suvda
yoki dengiz qirg‘oqlarida yashaydigan baliqlarning suvga cho‘-
kadigan uvuldirig‘i esa demersal uvuldiriq deb ataladi. U pelagik
uvuldiriqqa nisbatan og‘ir va yirik bo‘ladi, ustida shilimshiq par-
dasi borligidan suv ostidagi tosh va o‘simliklarga yoki bir-biriga
yopishgan holda rivojlanadi. Òez oqar suvlarda yashaydigan
gulmohi kabi baliqlar uvuldirig‘ini suv oqizib ketmasligi uchun
toshlar orasiga tashlaydi.
Baliqning endigina tuxumdan chiqqan bolasi lichinka (murtak)
deb ataladi. Lichinka biroz o‘zgarib va o‘sib, ota-onasiga o‘xshab
qolganida chavoq degan nom oladi. Pelagik uvuldiriq yengilligi-
dan suv uni oqizib, tarqatib yuboradi, lekin undan chiqqan
lichinkalar va chavoqlar suvning sayoz yerlariga to‘planib hayot
kechiradi. «Bog‘cha» deb ataluvchi va yosh baliqlar o‘sadigan
bunday yerlarni qo‘riqlash, mumkin qadar ko‘paytirish va kengay-
tirish kerak.
Minglab, millionlab dona uvuldirig‘ini boshpanasiz va qarov-
siz holda ochiq joyga tashlab ketish pelagik baliqlarning biologik
xususiyatlaridan biridir. Bu xususiyat, ya’ni ko‘p urug‘ tashlash
evolutsiya jarayonida naslni saqlab qolishga urinish tufayli paydo
bo‘lgan, chunki ochiq dengizda noqulay sharoit ta’sirida va turli
yirtqich hayvonlar dastidan uvuldiriqning katta qismi nobud
bo‘ladi. Uncha-muncha saqlanib qolgan uvuldiriqdan chiqadigan
lichinkalargina turning avlodini davom ettiradi.
Daryo, ko‘l, ko‘rfaz kabi biron boshpana topiladigan havza-
larda yashovchi baliqlar esa ko‘p uvuldiriq tashlamaydi, chunki

---

119
ularda nasl uchun qayg‘urish xususiyati yuqori darajada rivojlan-
gan. Masalan, ularda uvuldirig‘ini begona ko‘zdan pana qilib uyaga
qo‘yish yoki tanasi ichida rivojlantirish yoxud chavoqlarini ular
o‘sib, mustaqil kun ko‘ra oladigan bo‘lgunicha qo‘riqlab yurish
kabi xususiyatlar bor. Chunonchi, beldyuganing tirik tug‘ishi,
tikanbaliqning uya solishi, ninabaliqning urg‘ochisidagi uvuldiriq
xaltasi, taxirbaliqning ikki qopqoqli molluska ichiga uvuldiriq
qo‘nishi, kurtusning uvuldirig‘ini boshida olib yurishi va shularga
o‘xshash boshqa hodisalar nasl uchun qayg‘urishning turli ko‘-
rinishlariga yaqqol misol bo‘la oladi.
1. Hovuzlar qanday o‘g‘itlantiriladi?
2. Organik o‘g‘itlarga nimalar kiradi?
3. Mineral o‘g‘itlarga nimalar kiradi?
4. Hovuzlarni ohaklashda qanday maqsad ko‘zda tutiladi?
5. Baliqlar tomonidan kunlik iste’mol qilinadigan oziqalarning miq-
dori nimalarga bog‘liq?