Balıq kesellikleri Reje

3. Ósimteler.
Ósimteler, blastoma - organizmdegi ózgergen hám óziniń ádetdegi forması hám de iskerligi joǵalǵan (sapası buzılǵan ) kletkalardan ibarat toqımalaming zor berip ósip ketiwi. Qan aylanıwı boy erin, nervler, toqımalar arasını jarıp, ulaming fiinksiyasini buzatuǵın o'simta uwlı zatlı esaplanadı. 0 'ta ionlaytuǵın nurlar, kanserogen elementlar hám onkogen viruslar sebep boiishi múmkin. Ósimtelerdin payda boiishi hám rawajlanıwda organizmdiń tug'ma yamasa turmısda arttırılǵan ulıwma reaksiyası áhmiyetke iye. Klinikalıq hám morfologiyalıq noqatyi názerden qawipsiz (átirap daǵı toqımaǵa ósip kirmaydigan, metastaz bermeytuǵın ) hám qáwipli o'smalar parq etiledi. Qáwipli o'smalar rawajlanıp, basqa toqımalarǵa ósip kirip, olardı tez yemiradi; bunda qan tamırlarǵa da ziyan jetedi; qan hám limfa tamırları diywalidıń jemiriliwi áqibetinde qan yamasa limfaga túsken o'smalar kletkaları túrli aǵza hám toqımalarǵa metastaz beredi, yaǵnıy ósimte tarqalıp ketedi. Ósimtelerdin metastaz beriw-bermasligi jáne onıń tezligi organizmdiń immunobiologik jaǵdayına bogiiq.
Basqarıw (ekonomikada ) — xojalıq ob'yektining ekonomikalıq sisteması jaǵdayın tártipke salıw hám báǵdarlaw procesi; sub'yektlar, keńseler tárepinen kisiler hám ekonomikalıq ob'yektlarga sanalı maqsetke muwapıq tásir kórsetiwdi ańlatadı, olardıń iskerligin jóneltiriw hám gózlengen nátiyjelerge erisiw maqsetlerinde ámelge asıriladı. B. usılları basqarılatuǵın ob'yektning ayriqsha qásiyetlerine baylanıslı, lekin bárháma basqarıw sheshimi qollanılatuǵın dáwirdi ajıratıp alıwdı názerde tutadı. B. xojalıq iskerligi dáwirleri ushın islep shıǵılatuǵın jobalarǵa muwapıq halda alıp barıladı. B. dıń ekonomikalıq, basqarıw jáne socialruxiy usılları bar. B. dıń ekonomikalıq usılıdakutilganmaqsadlarga erisiw ushın ekonomikalıq qurallardan paydalanıladı. Bul qurallar (joybarlaw, texnikekonomikalıq analiz, payda, rentabellik, baha, kredit, materiallıq xoshametlew, salıq hám basqa sırıslar ) den tuwrı paydalanıw zárúrli orın tutadı, islep shıǵarıw jámáátin quraytuǵın adamlardıń jeke hám toparıy máplerin júzege shıǵarıw arqalı olardıń nátiyjeli islewi támiyinlenedi (mas, jumısshılarǵa qosımsha mıynet haqı tólew, sıylıqlar beriw, bir yo'la úlken pul menen takdirlash hám basqa xoshametlew ilajları ). B. dıń basqarıw usılı buyrıq hám buyrıqlar tiykarında alıp barıladı. Administraciya óz xojalıǵı sheńberinde bólimler, gruppalardı, sonıń menen birge xızmetkerlerdi siyasiy gruppalashtirib, olardıń wazıypaları, juwapkerligi hám huqıqın belgileydi. Ol jaǵdayda joybarlaw, resursların, paydanı, tayın ónimdi bólistiriw, aqshalardan paydalanıw oraylastırılǵan tártipte alıp barıladı. Socialruhiy usıl daǵı B. socialma'naviy jaǵdayǵa tásir etiw arqalı adamlardıń fe'latvori, ruwxıylıqın esapqa alıp, olardıń social talabın qandırıw járdeminde alıp barıladı.

4.Balıq organizmniń qorǵanıw reaksiyaları.

Balıqlar organizmi mikroorganizmlar, viruslar hám kesellik qozǵawtıwshı basqa parazitlardan ózin qorǵaw ózgeshelikine iye. 0 'zini qorǵaw usılları bir neshe qıylı bolıp, olar tómendegilerden ibarat. Organizmlerdiń qorǵawlanıwı 3 basqıshqa bólinedi. 1- basqısh - ten, nafes alıw, awqat as sińiriw qılıw hám ayırıw aǵzalarınıń silekey qabatları ; 2-basqısh -qannmg aq qan denechalari; 3-basqıshqonning leykotsitlaridagi arititana hám antitoksinlar esaplanadı.
Antitelo reaksiyMari túrleri. Kesellik qozǵawtıwshılarınıń qan quramında eriwi lizis (grek tilinde «lizis»- eriw) dep ataladı. Bul kórinistegi qandıń lizisga alıp keliwshi, yaǵnıy litik tásiri organizmde kesellik qozǵawtıwshılarına qarsı gúresiw ózgesheligi mexanizmlerinen biri esaplanadı. Lizis procesi shmingdek qan quramına tushuvchi biygana belok elementları sharayatında da belgilengenler etiledi.
Ayırım jaǵdaylarda organizmde patogen mikroorganizmlar menen gúresiwde basqa usıllardan da paydalanıladı. Mısalı, qan quramına tushuvchi patogen bakteriyalar baylam jaǵdayında jabısıp qalıw ónim qiiadi. Bul hádiyse agglutinatsiya dep ataladı. Biygana beloklar tásirinde antitelo payda bolıwı nátiyjesinde shókpe túsiwi hádiysesi pretsipitatsiya dep ataladı. Agglutinatsiya hám pretsipitatsiyaga dus kelgen mikroorganizmlar bir pútkilligin vo'qotadi hám aqıbette nobud boladı.
Isiw - kesellik qozǵawtıwshı zıyanlı faktorlar (fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq ) tásirine qarsı oi^anizmning quramalı jergilikli nomaxsus qorǵaw reaksiyası.wajlandırıw;
Arteriyalar hám kapillarlarning qan menen tolıwı yalligianish óshog'ida qızarish hám gipertermiyaga, tamırlar ótkezgishliginiń asıwı, isik hám awrıwqa (nerv aqırına basım boiganligi esabına) sebep boiadi, Leykotsitlar migratsiyasi (birinshi náwbette, neytrofillarning) hám olardıń aktivlesiwi átirap daǵı to4 qimalaming citolizi hám iriń ónim boiishiga alıp keledi. Yalligianish óshoklari zıyanlı omilni bostiruvchi tiykarǵı mexanizmlerge fagocitoz, kletkadan tısqarı citoliz, nomaxsus kontaktli killing hám de komplement sistemasınıń sitolitik reaksiyaları esaplanǵan gumoral reaksiyalar kiredi. Usınıń menen bir waqıtta jalın - lanish jergilikli hám ulıwma immunitetiniń rawajlanıwına dúmpish
boiadi.
Yalligianish - toqımalar zaqım aliwine juwapan qan hám limfa tamırları (mikrotsirkulatsiya ózeni), qan, nerv, biriktiruvchi toqımalardıń bárháma bir tárzde rawajlanatuǵın alteratsiya, ekssudatsiya hám proliferatsiyasi menen keshedigari tipik patologikalıq process bolıp tabıladı. Yalligianish birinshi náwbette jergilikli patologikalıq process boiib, keyinirek ol yamasa bul dárejede pútkil organizmdiń, áwele onıń immun, endokrin hám nerv sistemasın qosılıwı menen dawam etedi,
Yalligianish eń kóp hám keń tarqalǵan patologikalıq processlerden biri boiib, kópshilik keselliklaming tiykarın quraydı.
Mısalı, klinikalıq kórinisleri hár túrlı boigan otit, konyunktivit, appenditsit, endokardit, stomatit, gastrit, gepatit, nefrit sıyaqlı barlıq keselliklaming negizinde yalligianish jatadı. Yalligianish haywanot áleminiń barlıq túrleri arasında ushraydı. Hay von organizmi qanshellilik jetilisken boisa, yalligianish da sonshalıq quramalı keshedi.
Isiw belgileri. YalligMangan toqımamng tiykarǵı belgileri tómendegilerden ibarat :
1. Qızaradi - bunda jalınlanǵan toqıma daǵı qan tamırları túrli kólemde kengayadi, bul arterial qandıń qansha muǵdarda keliwine baylanıslı.
2. Qavaradi - bunda yalligiangan toqıma daǵı qan tamırları kengayadi, toqıma oraligiga ekssudat hám leykotsitlar toplandı.
3. Temperatura kóteriledi - bunda ishki organlardan kóp qan keledi hám jalınlanǵan orında elementlar almasinuvinmg tezleniwi sebepli ol yeming ıssılıq dárejesi kóteriledi.
4. Og'riydi - bul yalligiangan toqıma arasında ekssudatlar toplanıp qalıwı sebepli nerv talshıqlarınıń mexanik bosilishi sonıń menen birge elementlar almasǵanda payda bolǵan zıyanlı elementlardıń tásiri nátiyjesinde payda boladı.
Immunitet.
Immunitet túsinigi arqalı organizmdiń kesellik qozǵawtıwshılarına hám keselliklerge qarsılıq kórsetiw ózgesheligi belgilenedi! Kelip shıǵıwı hám júzege shıǵıw qásiyetlerine kóre immunitet tug'ma (tábiyiy) hám arttırılǵan immunitetlerge boiinadi.
Tug'ma immunitette haywanlar kesellikke tuwılǵan dáwirden baslap yamasa málim bir jastan keyin qarsılıq kórsetiw ózgeshelikine iye esaplanadı. Ayırım túrdegi parazitlarda zálellentiriw ózgeshelikine iye bolmaw jaǵdayları tikkeley bul parazitlarning morfologiyalıq
qásiyetlerine bogiiq jaǵdayda xojayınları denesinde jasaw ortalıǵına iykemlesiw qásiyetleri menen anıqlama bernedi. Mısalı, bul kóriniste morfologiyalıq tárepten adaptaciya mexanizmlarinmg qarar tabıwına súlik qurt (Hemibdella soleae) turining tek kambala (qalqanbaliq) balıǵı Soleg túrinde parazitiik etiwin kórsetip ótiw múmkin. Bunda bul parazit súlik qurtlaming arqa jabısıp qalıw so'rg'ichlari tek Solea túrine tiyisli balıqlarda kuzatiluvchi ktenoid qabırshaqlar oichamlariga sáykes keledi hám bunda bul súlik qurt tún basqa balıqlar hám hátte basqa túrdegi kambala balıqiarida parazitiik qılıw múmkinshilikleri sheklengen. Biraq, kóplegen jaǵdaylarda parazitlarning xojayın denesine iykemlesiw mexanizmlerinde fizikalıq - ximiyalıq, bioximiyalıq hám fiziologikalıq tárepler úlken áhmiyetke iye boiishi baqlanadı. B. Ye. Bixovskiy (1933) tárepinen anıqlanıwınsha, so'rg'ichli Dactylogyrus áwladına tiyisli parazitlar bir yamasa bir neshe túrdegi balıqlar saǵaǵında parazitiik etiwi kuzatilib, bunda túrler aralıq formasıarim (gibrid) payda etiw ózgeshelikine iye. Bul kóriniste, so'rg'ichli Dactylogyrus vastator paraziti tek karp (zaǵarabaliq), karas (taban balıq) balıqiarida parazitiik etiwi belgilenip, basqa tur balıqlarda parazitiik etiwi baqlanbaydı. Bul kóriniste B. Ye. Bixovskiy tárepinen keltirilgen pikirler A. v. Gusev tárepinen (1933) Amur dáryası suwida ámelge asırılǵan izertlewlerde óz tastıyıqın tabadı.
Kesellik belgileri. Kesel balıqlar oriqlagan, sırtqı ortalıq tásirotlariga juwabı susayadi. Olardıń denesin kúshli shilimshiq qoplagan. R. acus menen zálellengen kóplegen karpsimon balıqlarning bawırı reńi ózgeredi. Ol kúlreń kóriniske aylanadı, ishek diywalları jińishkelesedi. Shortan balıqlar rafidaskariozida isheklaming yalliglanishi hám olarda qan quyilishlar baqlanadı. Balıqlar patologoanatomik jarıp kórilgende ishek jáne onıń tutqıshlarında, gonadalarda, bawırda kapsulaga oralǵan neinatoda lichinkalarini kóriw múmkin.
Diagnoz. Klinikalıq tekseriw.patologo-anatomik jarıp kóriw hám suw háwiziariga parazifologik ataq beriw nátiyjesinde kesellikti anıqlaw qóyıladı. Epizootologik maǵlıwmatlar. Pomforinxus hár qıylı daǵı karpsimon balıqlari arasında keń tarqalǵan, zıyanlanıw 100 % ge shekem jetiwi múmkin, invaziya intensivligi bolsa 300 nusqadan kópti quraydı. Gelmintlar óziniń kúshli tumsıqshası menen ishek diywaline kirip baradı, geyde bawır hám basqa ishki organlarǵa deyin jetip baradı.
Izertlewlerimiz sonı kórsetedi, Sirdaryo dáryasınıń orta aǵımı suw háwizlerinde jasawshı karpsimon balıqlar pomforinxoz menen jetkilikli dárejede zálellengen (Saparova et all, 2015). Karp balıqlarining zıyanlanıwı 4. 7 % ten 21. 4 % ge shekem ózgerip turadı, invaziya intensivligi bolsa 2-5 nusqanı quraydı. Karpsimon balıqlarning ulıwma zıyanlanıwı 12. 1 % ni quraydı. Balıqlarning intensiv zıyanlanıwı jaz máwsimlerinde kuzatilib, bul dáwirde ishekte 250-300 hám odan da kóbirek akantotsefalalar gúzetildi. Jaz gelmintlarning rawajlanıwı hám balıqlaming zıyanlanıwı ushın eń qolay máwsim esaplanadı. Gúzek hám qishda gelmintlarning
rawajlanıwı málim dárejede azayıwı hám zıyanlanıw jaǵdaylarınıń azayıwı gúzetildi.
Patogenez hám kesellik belgileri. Kesellik isheklerdiń zıyanlanıwı hám organizmdiń intoksikatsiyasi menen xarakterlenedi. Akantotsefalalar kúshli rawajlanǵan tumsıqshaları menen ishek diywaline tesip kiredi hám málim dárejede jara jetkeredi.
Kóbinese olar ishek diywalinı tesip ótip ketedi hám tumsıqshası menen bawırǵa shekem jetip baradı. Parazitlar jabıwǵan orınlarda tıǵız biriktiruvchi toqımalı túynekler payda boiadi, qan quyilish oshaq! hárre kózge taslanadı. Bul toqımaǵa patogen mikroorganizmlar alıwına hám irińli oshaqlardıń payda bolıwına múmkinshilik jaratadı. Geyde, gelmintlar ishek boslıǵında tiqilib qaladı hám azıqa ishektiń keyingi boiimlariga ótiwin to'sib qóyadı. Zálellengen balıqlar aste ósedi, olardıń háreketi susayadi. Isheklerde as sińiriw procesiniń aynıwı áqibetinde oriqlash kelip shıǵadı. Balıqlarning ixtioftirioz keselligi - zaǵara balıq, sazan hám olardıń gibridlarining hádden tıs qáwipli invazion keselligi esaplanadı. Kesellikke gúmis hám tillerang taban balıq, sıla, gulmohi hám kóplegen dushshı suw, teńiz hám suw saqlaǵıshlarda o'suvchi balıq túrleri beyim. Kesellik, ásirese, balıqchilik xojalıqlarınıń suw saqlaǵıshlarında, balıq o'stiruvchi xojalıqlarda hám de basseyn hám balıqchilik zavodlarında balıqlar tıǵız saqlanganidan kelip shıǵadı.Tábiyiy suw háwizlerinde ixtioftiriozning epizootik kórinisi júdá da kem kórinetuǵın boladı, biraq barlıq túrdegi dushshı suw balıqlari kesellik qozǵawtıwshıların óz organizminde tashib júriwin inabatqa alsaq, olar tábiyaatda tábiyiy rezervuar derekti támiyinlep turadı. Ixtioftirioz Arqa hám Batıs Evropa, Kanada, Amerika, Rossiya balıqchilik xojalıqlarında tez-tcz uchramoqda. Kesellik, sonıń menen birge, Ukraina, Belorussiya, Qozogiston, Oraylıq Aziya Respublikalarında hám Kavkazortida belgilengen, Tarqalıwı hám ekonomikalıq záleli. Ixtioftirioz balshıq jerde,geyde jer sharming ıssı aymaqlarında tarqalǵan. Jasalma suw háwizleriniń túrli tiplerinde joqarı tıǵızlıqta ósip atırǵan balıqlarda
salmaqli kesellikti keltirip shıǵaradı.
Qozǵawtıwshısı. Kesellik qozǵawtıwshısı bul Ophtyoglenidae shańaraǵına tiyisli bolǵan Ichtyophthirius teń túkli infuzoriyalari bolıp tabıladı. Parazit denesi derlik domalaq yamasa máyeksimon formada. Denediń bas ushida maydaǵana awız tesigi hám kishi tamaqshası bar. Parazitning pútkil denesi meridial jaylasqan uzınchoq tukchalar menen oralǵan. Denediń orta bóleginde qalın, kalta denesimon qayırılǵan makronukleus, onıń dombıq (qavargan) tárepinde bolsa mikronukleus jaylasqan.
Ixtioftirioz balıqlarning tipik paraziti esaplanadı. Parazitning rawajlanıwda 3 basqısh bar. Birinshi basqıshı xojayın terisining ishinde parazitiik qılıw basqıshı, cistalaming kóbeyiw basqıshı (suw astındaǵı ılaylılarda, ósimliklerde hám júziwshi predmetlerdegi cistalar ) hám suwda erkin júziwshi infuzoriyalar (qańǵıb júriw) dıń basqıshı. Balıq terisining dermoidli tóbe (sumka) bóleginde úlken jas daǵı ixtioftiriuslar shıǵıp, suw háwizleriniń astına cho'kadi, ósimliklerge jabıwadı, shilimshiq element menen o'ralib cistaǵa aylanadı. Onıń ishinde 200-1000 danege shekem júdá mayda domalaq jas infuzoriyalar (qańǵıb juretuǵın ) payda boladı.
Ónim boigan qańǵıb juretuǵın infuzoriyalar cistanıń qobiglni tesip sırtqı ortalıqqa túsedi, noksimon formaǵa kiredi. Bulaming úlkenligi 10 x40 mkm boiib, invazion basqıshqa jetedi. Qańǵıb juretuǵın infuzoriyalar xojayın organizmi menen baylanısda boiganida, olar teriniń epitelial qobigl astına yamasa saǵaǵına aktiv háreketlenip kirip aladı, ósedi, rawajlanadı hám balıqlar denesinde mayda domalaq dermoidli túynek - denechalami (sumka) payda etedi. Usınıń menen infuzoriyalarning shınjırı boglanadi. Sırtqı ortalıqta qańǵıb juretuǵın infuzoriyalar 55 saat dawamında turmıs keshiriwi múmkin.