Bank faoliyatida zararlarning ortishi nafaqat bankning o‘zi balki uning

8.3. Aholi omonatlarini kafolatlash mazm uni va zarurati
Aholi omonatlarini davlat Banklar iqtisodiyotning muhim bo‘g‘ini boNgatomonidan kafolatlanishi ni sababli, ularning muvaffaqiyatli faoliyat olib
borishi butun tizimning samaradorligini ta’minlaydi. Shu bilan birga banklar tijorat tashkilotlari ekanligi va ularning asosiy maqsadi foyda olishdan iborat ekanligini ham
yodda tutish lozim. Foyda ilinjida banklar turli xildagi operatsiyalarni amalga
oshirishadi. Har qanday tadbirkorlik faoliyatidagi kabi banklarda ham ayrim
faoliyat kutilgan foydani keltirsa, boshqalari zarar bilan yakunlanadi.
Bank faoliyatida zararlarning ortishi nafaqat bankning o‘zi balki uning
muvaffaqiyatli ishlashiga ishonch bildirgan omonatchilarga ham ta’sir etadi. Bank-ning omonatchilar oldidagi majburiyatini bajara olmasligi boshqa
banklardagi omonatchilarni ham ehtiyotkorligini ortishiga ta’sir etadi. Natijada aholi o‘rtasida bo‘sh turgan m ablaglarni banklarga emas, investitsiyaning boshqa shakllarga yo‘naltirilish yoki eng yomoni — hech narsaga
sarflanmasligi banklarni asosiy funksiyasi (qarz oluvchi va qarz beruvchi
o‘rtasidagi vositachilik qilish)ni bajarilmasligi v a tiz im n i izdan chiqishini
tezlashuviga olib keladi.
Shu sababli aholini banklarga bo‘lgan ishonchini oshirish va ta’minlashdek muhim va o‘ta m ushkul vazifani davlat amalga oshiradi. Yuqorida
ko‘rib chiqqanimizdek, majburiy zaxiralash tartibi banklar jalb qilgan om onatlar bo’yicha majburiyatlarini bajarishga ko’maklashadi. A m m o bu ham
yetarli hisoblanmaydi. Shu sababli, davlatlar tomonidan va omonatlarni
strategik operatsiya sifatida qaraydigan banklar ishtirokida aholi omonatlarini kafolatlash yoki sug’urtalash fond-lari tashkil etiladi.
Bank omonatlarni jalb etishida ushbu fondlarga a’zoligi yoki a’zo emasligi to’g ’risida mijozni xabardor qilishi lozim. Omonatlar bo’yicha sug’urtalash
fondining mavjudligida esa, sug’urtalash shartlarini tushuntirib berishi lozim.
O ’zbekistonda aholining banklardagi depozitlarini himoyalash maqsadida 2002-yil 5-aprelda «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash
kafolatlari to‘g ‘risida»gi O ’zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi.
M azkur qonunga ko’ra kafolatlash aholining bankdagi depozitlariga
nisbatan qo’llaniladi. Bunda quyidagilar kafolatlash obyekti bo’la olmaydi:
• banklarga ishonchli boshqaruvga topshirilgan mablag’lari;
• istalgan shaxs tomonidan olinishi mumkinligi belgilangan omonat turlari;
• aholining banklardagi tadbirkorlik maqsadida ochilgan hisob-varaqalari;
2 0 3
V III b o b . D e p o z i t v a k r e d it x iz m a tla r i
• qarz olishda yoki boshqa majburiyatlarni bajarishda garov sifatida olingan depozitlar;
• fuqarolarning chet eldagi banklarda ochilgan depozitlari.
M azkur qonunga muvofiq 2002-yil 19-sentabrda Fuqarolarning
banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondi tashkil etildi. Fond banklar tom onidan bir yo‘la to ‘langan m ajburiy b ad allar hisobiga shakllantirildi.
D ep o zitlarn i ta s a r r u f etay o tg an b a n k yopilishi natijasid a fu q a ro ­
larning barcha talablari ushbu Fond tom onidan qondiriladi. Bunda
fuqarolarning omonatlari bo‘yicha bajarilgan barcha toMovlar bank tom onidan Fondga o‘tkazilgan m ajburiy to‘lovlaridan chegirib olinadi.
Fond o‘z mablagMari hisobiga fuqaro larn in g talablarini bajarish uchun
sarflagan mablagMari b a n k n in g m ajburiy bad allarid an ko‘p boMsa, bankni tugatish komissiyasi ushbu mablagMarni undirib berishga m as’ul
boMadilar.
Diqqat!!! Mamlakatimizda aholining banklardagi depozitlarini kafolatlash
maqsadida 2002-yil 5-aprelda «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to'g‘risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni qabul
qilingan.