Bank hisobi va audut
Download 151.75 Kb.
|
1 2
Bog'liqBank ustav kapitalini shakillantirish hisobi
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI Sirtqi fakultet “BANK HISOBI VA AUDUT” KAFEDRASI KURS ISHI Mavzu: Bank ustav kapitalini shakillantirish hisobi Bajardi: SBI 56 - guruh talabasi Qayumova Na’muna Sobirjon qizi Tekshirdi: Sharipova N
2023 Reja: Kirish 1. Banklarning ustav kapitali va uning tarkibi. 2. Bank kapitalini shakillantirish manbalari. 3. Bank ustav kapitali hisobi. 4. Bank kapitali hisobini takomillashtirish yo’llari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Kirish
Bankning ustav kapitali qonun hujjatlari va moliyani tartibga soluvchi organlar talablariga muvofiq bank ega bo‘lishi shart bo‘lgan pul mablag‘lari, mol-mulk va boshqa aktivlar miqdoridir. Bu bank moliyaviy tuzilmasining asosiy elementi bo'lib, uning moliyaviy barqarorligi va mijozlar va kontragentlar oldidagi majburiyatlarini bajarish qobiliyatini belgilaydi. Ushbu kurs ishining maqsadi banklar ustav kapitalining mohiyatini va ularning faoliyatidagi rolini o'rganishdan iborat. Ustav kapitalini shakllantirishning asosiy jihatlarini, uni moliyalashtirish manbalarini, shuningdek, uning hajmi va tuzilishini tartibga soluvchi normativ talablarni ko'rib chiqamiz. Bundan tashqari, banklarning moliyaviy barqarorligini ta'minlash, ularning mijozlari va kontragentlari manfaatlarini himoya qilish uchun ustav kapitalining ahamiyatini muhokama qilamiz. Ustav kapitali va uning bank faoliyatidagi rolini tushunish moliya tizimining barcha ishtirokchilari, jumladan, banklar, tartibga soluvchilar, investorlar va mijozlar uchun muhimdir. Bu jihat bank sohasini tartibga solish kuchaygan va moliyaviy barqarorlikka intilayotgan sharoitda alohida ahamiyatga ega. Kurs ishining keyingi qismida biz ustav kapitalini shakllantirish jarayoni, uning banklar uchun ahamiyati va uni kerakli darajada ushlab turish bilan bog'liq muammolarni batafsil ko'rib chiqamiz. Shunday qilib, banklarning ustav kapitalini shakllantirish jarayonini o‘rganish bank tizimining ishlash tamoyillari va mexanizmlarini, uning butun iqtisodiyot bilan aloqalarini yaxshiroq tushunish imkonini beradi. Ustav kapitalining rolini tushunish banklarning moliyaviy barqarorligiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va ular duch kelishi mumkin bo‘lgan xavf va muammolarni aniqlashga yordam beradi. Ustav kapitali tushunchasi va uning bank tizimi uchun ahamiyatiga to‘xtalamiz. Buning uchun biz ustav kapitalining ta'rifini va uning asosiy xususiyatlarini o'rganamiz. So’ngra banklar faoliyatida ustav kapitalining o’rni, ayniqsa uning bankning moliyaviy barqarorligi va risk profiliga ta’sirini ko’rib chiqamiz. Shuningdek, biz mijozlar va kontragentlar ishonchini mustahkamlash, shuningdek, bankni rivojlantirish va uning bank faoliyatidagi qiyinchiliklarga dosh bera olish qobiliyati uchun ustav kapitalining ahamiyatini muhokama qilamiz. Bank ustav kapitali va uning tarkibi Banklarning ustav kapitali tushunchasi va rolini o‘rganish bank moliyaviy tuzilmasi asoslarini va uning barqarorligini tushunishda muhim qadamdir. Bu bank faoliyatining mohiyatini, uning iqtisodiy taraqqiyotga ta’sirini chuqurroq o‘rganishimizga yordam beradi. Bankning ustav kapitali - bu qonun hujjatlariga va tartibga soluvchi organlarning me'yoriy talablariga muvofiq bank ega bo'lishi kerak bo'lgan mablag'lar, mol-mulk va boshqa aktivlar yig'indisidir. Ushbu kapital bank moliyaviy tuzilmasining asosiy elementi bo'lib, uning barqarorligi, likvidligi va mijozlar va kontragentlar oldidagi moliyaviy majburiyatlarini bajarish qobiliyatiga ta'sir qiladi. Banklarning ustav kapitalini o‘rganish bankning moliyaviy tuzilmasini va uning iqtisodiy tizimdagi rolini tushunishda muhim qadamdir. Bu bizga banklar faoliyati tamoyillarini, ularning moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy rivojlanish bilan bog‘liqligini chuqurroq tushunish imkonini beradi. Kurs ishining keyingi qismida banklarning ustav kapitalini shakllantirish jarayoni, uni moliyalashtirish manbalari hamda uning hajmi va tuzilishini tartibga soluvchi me’yoriy-huquqiy talablarni batafsil ko‘rib chiqamiz. Banklarning ustav kapitali bo'yicha taqdim etilgan mavhum reja tuzilgan bo'lib, ushbu mavzu bo'yicha ma'lumotlarni asosli va tizimli ravishda taqdim etish uchun barcha zarur bo'limlarni o'z ichiga oladi. Ustav kapitalini aniqlash Bankning ustav kapitali bank sohasida asosiy tushunchalardan biri bo‘lib, uning faoliyati uchun muhim ahamiyatga ega. Ustav kapitali – bank faoliyat yuritayotgan davlatning ustavi va qonunchiligiga muvofiq bank o‘z ixtiyorida bo‘lishi shart bo‘lgan pul mablag‘lari va mol-mulkidir. Ustav kapitalining asosiy vazifasi bankning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini ta’minlashdan iborat. Ustav kapitali omonatchilar, kreditorlar va bank operatsiyalarining boshqa ishtirokchilari oldidagi majburiyatlarni to'lash kafolati bo'lib xizmat qiladi. Bu, shuningdek, bankning moliyaviy barqarorligi va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan moliyaviy zarbalar yoki xavflarni engish qobiliyatining ko'rsatkichidir. Ustav kapitali turli manbalar, jumladan, ustav kapitali, foyda, aktsiyadorlarning qo‘shimcha badallari, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi, obligatsiyalar chiqarish va ssudalarni jalb qilish hisobiga shakllantirilishi mumkin. Qonunchilik va me'yoriy-huquqiy hujjatlar bank o'z faoliyatini amalga oshirish uchun ega bo'lishi kerak bo'lgan ustav kapitalining minimal miqdorini belgilaydi. Umuman olganda, bankning ustav kapitali uning barqarorligi va ishonchliligini ta’minlovchi asosiy moliyaviy resurs hisoblanadi. Ushbu kontseptsiya bank sohasida muhim rol o'ynaydi va uni tushunish banklarning faoliyati va iqtisodiyotdagi rolini tushunish uchun juda muhimdir. Xalqaro bank amaliyoti tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, bozor munosabatlari sharoitida tijorat banklari kapitalining samaradorligini va uning yetarliligini ta‘minlamasdan turib, banklarning to’lov qobiliyatini mustahkamlash va aholining bank tizimiga bo’lgan ishonchini qozonish mushkul vazifalardan biri hisoblanadi. Ma‘lumki, bank kapitalining mavjudligi bankni tashkil topishi va faoliyat ko’rsatishi uchun eng asosiy zaruriyatdan biridir. Aytish joizki, Amerika Qo’shma Shtatlarida ipotekali kreditlash tizimida ro’y bergan tanglik holatidan boshlangan, bugungi kunda butun dunyoni qamrab olgan jahon moliyaviy inqirozi natijasida yirik banklar va moliyaviy tuzilmalarning likvidlik va to’lov qobiliyati zaiflashib borayotgan bir paytda, banklarning to’lov qobiliyatini mustahkamlashda bank kapitali va uning yetarlilik darajasi birlamchi zaruriy omil bo’lib hisoblanadi. Iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlarining samaradorligini ta‘minlashda tijorat banklari kapitalini shakllantirish va uning muvofiqligini ta‘minlashga erishish muhim o’rin tutadi. Xalqaro bank amaliyotida bank kapitali va uning yetarliligini ta‘minlash masalasiga to’xtalishdan oldin bank kapitalining iqtisodiy mohiyati to’g’risida to’xtalib o’tish joiz. Bank kapitali murakkab kategoriya sifatida ―bank ishi‖da muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, u bank faoliyatining boshlang’ich moliyaviy asosi va keyinchalik uning rivojlanishi, barqarorligi hamda xavfsizligini ta‘minlovchi manba bo’lib hisoblanadi. Qisqa qilib aytganda, tijorat banki kapitali – bu bank faoliyatini moliyalashtirishning barqaror manbasi bo’lib, bankning operatsion jarayonida kutilmaganda yuzaga keladigan zararlarni qoplash imkonini beruvchi o’ziga xos himoya vositasidir. Bank kapitalining iqtisodiy mazmuni yanada to’liqroq u bajaradigan funktsiyalarda namoyon bo’ladi. Banklarining o’z mablag’lari bank balansining uchinchi bo’limida aks ettiriladi. Odatda ularni bank kapitali deb ham atashadi. Bank kapitali tarkibi quyidagilardan iboratdir: -Ustav kapitali; -Qo’shilgan kapital; -Zahira kapitali; -Joriy yilning sof foydasi; -Taqsimlanmagan foyda; Yuqoridagilarning har biri uning manbalari hisobga olingan holda bir necha elementlardan tashkil topadi ( O’zbekiston Respublikasi Banklarida buxgalteriya hisobining hisobvaraqlari rejasining uchinchi bo’limi). Bankning ustav kapitali asosan uning oddiy va imtiyozli aktsiyalarini sotishdan kelib tushgan mablag’lardan tashkil topadi. Qo’shilgan kapital bank aktsiyalarining real va nominal qiymatlari o’rtasidagi farqlardan tashkil topadi. Zahira kapitali bank daromadi hisobidan turli riskli aktivlarni qoplash uchun tashkil etilgan jamg’armalar, kichik korxonalarni imtiyozli kreditlash jamg’armasi, asosiy vositalar bahosi boshlang’ich qiymatidan o’sgan qismi kabilardan tashkil topadi. Taqsimlanmagan foyda o’tgan yilgi olingan foydaning taqsimlanmagan qismi yoki ko’rilgan zararlar hamda joriy yilning foyda yoki zarari hisobidan tashkil topadi. Bank tizimining moliyaviy barqarorligini ta‘minlash, xalqaro tajribani hisobga olgan holda, bank tavakkalchiligini baholashni takomillashtirish, tijorat banklari faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishning zamonaviy tamoyillari hamda mexanizmlarini joriy etish maqsadida: 2017 yilning 1 oktyabridan ustav kapitalining (fondining) minimal miqdori yangi tashkil etiladigan: - tijorat banklariga - 100,0 mlrd.so’m, 2023 – yil - sentyabrgacha 200,0 mlrd.so’m; - mikrokredit tashkilotlariga - 2,0 mlrd. so’m; - lombardlarga - 500 mln.so’m etib belgilanishi nazarda tutildi. Tijorat banklari, mikrokredit tashkilotlari va lombardlar 2019 yilning 1 yanvarigacha ustav kapitallarining minimal miqdorlarini mazkur bandga muvofiq belgilangan minimal talablar darajasiga etkazilishini ta‘minlash belgilandi. Banklari kapitali ularning o’ziga ―himoya yostiqchasi‖ vazifasini bajarilish bilan birga, bugungi kunda ular tomonidan uzoq muddatli investitsiyalar amalga oshirish va uzoq muddatli kreditlar ajratishning manbai bo’lib qoladi. Bank tizimining barqarorligini ta‘minlash, bank kreditlari va omonatchilari manfaatlarini himoyalash, banklarning likvidliligi va to’lov qobiliyatlarini mustahkamlash nuqtai nazaridan, dastavval bank faoliyatini boshlash uchun Markaziy bank tomonidan bank kapitalining minimal miqdoriga talablar o’rnatilgan. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida Respublikamiz Banklarning kapitali miqdorini oshirib borishga katta e‘tibor qaratilmoqda. Birgina 2009 yil davomida Hukumat dasturi doirasida 6 ta yirik banklarning ustav kapitaliga jami 460,5 mlrd so’mlik mablag’lar yo’naltirildi. Shu jumladan: - O’zsanoatqurilishbankka - 64,5 mlrd so’m; - Mikrokreditbankka – 72,0 mlrd so’m; - Xalq bankiga – 50,0 mlrd so’m; - Agrobankka - 50,0 mlrd so’m; - Asaka bankka – 147,1 mlrd so’m; - Qishloq qurilish bankka – 76,0 mlrd.so’m. Banklar kapitali tahlilida asosiy e‘tibor kapitalning tarkibi va dinamikasi, uning barqarorligi, yetarliligi va samaradorligi masalalariga qaratilmog'i zarur. Bankning moliyaviy barqarorligi uchun ustav kapitalining ahamiyati Bankning moliyaviy barqarorligini ta’minlashda uning ustav kapitali katta ahamiyatga ega. Bankning moliyaviy barqarorligi uchun ustav kapitalining ahamiyatini ko'rsatadigan bir necha asosiy jihatlar: Potensial yo'qotishlarni qoplash: Ustav kapitali bank duch kelishi mumkin bo'lgan yo'qotishlarni qoplashning asosiy manbai bo'lib xizmat qiladi. Agar bank operatsion yoki kredit risklariga duch kelsa, ustav kapitalining etarli darajasi moliyaviy yo'qotishlarni minimallashtirishga va uning to'lov qobiliyatining jiddiy buzilishining oldini olishga yordam beradi. Normativ hujjatlarga muvofiqligi: Regulyatorlar banklarning barqarorligini va mijozlar va bozor ehtiyojlarini qondirish qobiliyatini ta'minlash uchun ularga eng kam ustav kapitali talablarini belgilaydilar. Ushbu talablarga rioya qilish majburiy bo'lib, ustav kapitalining etarli emasligi sanktsiyalarga yoki bank litsenziyasini yo'qotish xavfiga olib kelishi mumkin. Omonatchilar va kreditorlarni himoya qilish: Ustav kapitali bank omonatchilari va kreditorlari manfaatlarini himoya qilishda muhim rol o'ynaydi. Bu bankning mijozlar oldidagi moliyaviy majburiyatlarini bajarishi va qarzlarni to'lashi kafolati bo'lib xizmat qiladi. Ustav kapitalining yetarli darajada mavjudligi omonatchilar va kreditorlar o‘rtasida ishonch hosil qilib, butun bank tizimining barqarorligiga hissa qo‘shadi. Operatsion samaradorlikni kuchaytirish: Ustav kapitalining etarli darajasi bankka o'z operatsion risklarini samarali boshqarish va ortiqcha moliyaviy stresslarsiz o'z faoliyatini amalga oshirish imkonini beradi. Kattaroq ustav kapitali bankka o'z faoliyatini moliyalashtirish, yangi mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqish uchun ko'proq imkoniyatlar yaratadi. Investitsiyalar va imtiyozlarni jalb qilish: Ustav kapitali investitsiyalarni jalb qilish va tartibga soluvchi organlar va bozordan imtiyozlar olish uchun ham muhimdir. Kuchli va etarli ustav kapitaliga ega bank o'z mablag'larini joylashtirish uchun ishonchli va barqaror imkoniyatlarni izlayotgan potentsial investorlar uchun yanada jozibador bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, ba'zi tartibga soluvchilar banklarni yuqori kapital zaxiralari bilan qo'shimcha imtiyozlar bilan ta'minlaydilar, masalan, quyi rezerv talablari yoki operatsion faoliyatda ko'proq moslashuvchanlik. Inqiroz davrida barqarorlikni kafolatlash: Ustav kapitali iqtisodiy inqiroz yoki moliyaviy beqarorlik davrida bank barqarorligini ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Moliyaviy silkinishlar yuz berganda yoki moliyalashtirishning mavjudligi kamaygan taqdirda ustav kapitalining yetarli bo‘lishi bankning to‘lov qobiliyatini saqlab qolish va o‘z faoliyatini davom ettirish, mijozlar uchun xatarlarni minimallashtirish va moliya tizimining barqarorligini ta’minlash imkonini beradi. Rivojlanish va innovatsiyalar: Ustav kapitali bankning innovatsion loyihalari va rivojlanishini moliyalashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Ustav kapitalining yuqori darajasi bankka yangi texnologiyalarni joriy etish, yangi mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqish, yangi bozorlarga o‘z faoliyatini kengaytirish uchun ko‘proq imkoniyatlar beradi. Bu bankning raqobatbardosh bo‘lishi, bank sektoridagi o‘zgarishlarga moslashishi va mijozlar ehtiyojlarini qondirishiga yordam beradi. Shunday qilib, ustav kapitali bank moliyaviy barqarorligining ajralmas elementi hisoblanadi. U moliyaviy yordam, mijozlarni himoya qilish va tartibga solish talablarini ta'minlaydi hamda o'sish va innovatsiyalar uchun imkoniyatlar yaratadi. Banklar o'z barqarorligi va uzoq muddatli istiqbolda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishini kafolatlash uchun ustav kapitaliga nisbatan me'yoriy talablarga qat'iy rioya qilishlari va uni samarali boshqarishlari kerak. Etarli ustav kapitali bo'lmasa, bank moliyaviy qiyinchiliklar, mijozlarning ehtiyojlarini qondira olmaslik va hatto bank litsenziyasidan mahrum bo'lish xavfiga duch keladi. Shunday ekan, banklarning moliyaviy barqarorligi va mustahkamligini ta’minlashda strategik rejalashtirish, tavakkalchiliklarni samarali boshqarish va ustav kapitalini oshirish uchun zarur investitsiyalarni jalb etish muhim vazifalardan hisoblanadi. Bank kapitalini shakillantirish manbalari Ustav kapitalini shakllantirish bank uchun muhim jarayon bo‘lib, buning uchun turli moliyalashtirish manbalaridan foydalanish zarur. Ustav kapitalini shakllantirishning asosiy va qo'shimcha manbalari quyida keltirilgan. Ustav kapitali : Bu banklar uchun ustav kapitalining asosiy manbai. Aksiyadorlar bank aktsiyalari evaziga pul yoki mol-mulk qo'shadilar. Ustav kapitalining hajmi aksiyalar soniga va ularning nominal qiymatiga bog'liq. Aksiyadorlar ustav kapitalini qo‘shimcha badallar kiritish orqali ham oshirishlari mumkin. Foyda : Bankning o'z faoliyatidan olgan foydasining bir qismi ustav kapitalini ko'paytirish uchun ishlatilishi mumkin. Regulyatorlar odatda bankning ustav kapitalida to‘planishi kerak bo‘lgan taqsimlanmagan foydaning minimal darajasiga talablarni belgilaydi. Aktsiyadorlarning qo'shimcha badallari : Aksiyadorlar dastlabki badaldan tashqari , uning miqdorini oshirish uchun bankning ustav kapitaliga qo'shimcha badallar kiritishlari mumkin. Bu bankning moliyaviy bazasini mustahkamlash yoki nazorat qiluvchi organlarning talablarini qondirish zarurati tug'ilganda amalga oshirilishi mumkin. Boshqa mumkin bo'lgan manbalar: Davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash : ba'zi hollarda davlat ustav kapitaliga hissa qo'shish orqali banklarni moliyaviy qo'llab-quvvatlashi mumkin. Bu moliyaviy inqirozlar paytida yoki bank tizimining rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun sodir bo'lishi mumkin. Obligatsiyalar chiqarish : Bank ustav kapitalini ko'paytirish uchun qo'shimcha mablag'larni jalb qilish maqsadida bozorda obligatsiyalar chiqarishi mumkin. Obligatsiyalar bankning investorlar oldidagi majburiyatlarini ifodalaydi va ma’lum muddatdan keyin foizlar bilan qaytarib olinishi mumkin. Kreditlarni jalb qilish : Bank ustav kapitalini oshirish uchun boshqa moliya institutlaridan yoki investorlardan kreditlar jalb qilishi mumkin. Kreditlar ma'lum shartlar va shartlar asosida berilishi mumkin va ularning qaytarilishi bankning moliyaviy holati va kredit qobiliyatiga bog'liq. Bankning ustav kapitalini shakllantirish murakkab jarayon bo'lib, tartibga soluvchi organlarning talablarini hisobga olishni, moliyaviy rejalashtirishni va turli moliyalashtirish manbalarini jalb qilishni talab qiladi. Birlamchi va ikkilamchi manbalarning uyg‘unligi bankning moliyaviy bazasini ko‘paytirish va faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun zarur darajadagi ustav kapitalini ta’minlash imkonini beradi. Senatning o‘ttiz to‘qqizinchi yalpi majlisi davom etmoqda. Unda “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgartishlar kiritish haqida”gi qonun ko‘rib chiqildi. Qonun bilan banklar ustav kapitali miqdorini 2023 yil 1 sentyabrdan boshlab 2025 yilning 1 yanvarigacha bosqichma-bosqich yuz milliard so‘mdan besh yuz milliard so‘mgacha oshirib borish to‘g‘risidagi talablarni nazarda tutuvchi o‘zgartishlar kiritilmoqda. Mazkur me’yorning kiritilishi banklarni kapitallashtirish darajasi hamda resurs bazasini oshirish, sohaga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qo‘shimcha huquqiy shart-sharoitlar yaratish, aholi va tadbirkorlik sub’ektlariga qo‘shimcha kredit berish imkoniyatini yaratadi. Shuningdek, qonunga ko‘ra, norezidentlar tomonidan banklarning aksiyalarini olishga nisbatan cheklovlar qisman bekor qilinmoqda. Xalqaro bozorlarda ommaviy joylashtirilgan aksiyalarni sotib olish soddalashtirilmoqda. Senatorlar ma’qullagan mazkur qonunga kiritilayotgan o‘zgartishlar banklarning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish orqali iqtisodiyotdagi tuzilmaviy o‘zgarishlar jarayonlarida ishtirok etishini kengaytirishga xizmat qiladi. Prezident tomonidan 19.04.2023 yildagi “Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida»gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga oʻzgartishlar kiritish haqida”gi OʻRQ-831-son Qonun imzolandi. Hujjatga muvofiq bank ustav kapitalining eng kam miqdori: 2023 yil 1 sentyabrdan e’tiboran 200 mlrd soʻmni; 2024 yil 1 apreldan e’tiboran 350 mlrd soʻmni; 2025 yil 1 yanvardan e’tiboran 500 mlrd soʻmni tashkil etishi kerak. Ma’lumot uchun: hozirgi kunda bank ustav kapitalining eng kam miqdori 100 mlrd soʻmni tashkil etadi. Shuningdek, imtiyozli soliq rejimini taqdim etuvchi va (yoki) oхirgi benefitsiar mulkdorning shaхsini oshkor qilish hamda moliyaviy operatsiyalarni oʻtkazish chogʻida aхborot taqdim etish nazarda tutilmaydigan davlatda yoki hududda roʻyхatga olingan yuridik shaхslar va shunday davlatda yoki hududda yashaydigan jismoniy shaхslar bankning muassislari va aksiyadorlari boʻlishi mumkin emas. Ustav kapitali talablari Xalqaro standartlar Moliyaviy tartibga solishning xalqaro standartlari banklarning moliyaviy barqarorligini ta’minlash va tizimli risklarni minimallashtirish maqsadida ularning ustav kapitali hajmiga nisbatan normativ talablarni belgilaydi. Asosiy xalqaro standartlardan biri Xalqaro hisob-kitoblar bo'yicha bank qo'mitasi tomonidan ishlab chiqilgan Bazel III hisoblanadi . Bazel III banklarning ustav kapitalining minimal darajasiga, shuningdek, asosiy va qo'shimcha kapital kabi uning tarkibiy qismlariga talablarni belgilaydi. Xalqaro standartlarga qo'shimcha ravishda, har bir mamlakatning o'z milliy qonunchiligi mavjud bo'lib, u mahalliy darajada banklarning ustav kapitali miqdori bo'yicha tartibga soluvchi talablarni belgilaydi. Milliy qonunchilikda qo'shimcha talablar va cheklovlar belgilanishi, shuningdek, har bir mamlakat bank tizimining o'ziga xos omillari va xususiyatlarini hisobga olishi mumkin. Normativ kapitalga qo‘yiladigan talablar odatda bank aktivlarining hajmi, bajariladigan operatsiyalar turi, bank faoliyati bilan bog‘liq risklar, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha tartibga soluvchi organlarning talablari kabi turli omillarga asoslanadi. Bunday talablarning maqsadi banklarga moliyaviy zarbalarga bardosh berish, omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilish, butun bank tizimining barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shish imkonini beruvchi kapitallashuvning yetarli darajasini ta’minlashdan iborat. Banklarning ustav kapitalini shakllantirish Ustav kapitalini shakllantirish tartibi va qoidalari Bankning ustav kapitalini shakllantirish aksiyadorlarning ishtirokini, ustav kapitalidagi ulushlarni taqsimlashni, shuningdek, qonun talablari va qoidalariga rioya qilishni tartibga soluvchi muayyan tartib va qoidalarni o‘z ichiga oladi. Aksiyadorlarning ishtiroki Bank ustav kapitalini shakllantirishda aksiyadorlar muhim rol o‘ynaydi. Ular o'z mablag'larini yoki mulklarini ustav kapitaliga badallar shaklida qo'shishlari mumkin. Aktsiyadorlarning ishtiroki ustav kapitalini yaratish yoki ko'paytirish uchun majburiy bo'lishi mumkin, shuningdek aksiyadorlar uchun muayyan huquq va majburiyatlarni nazarda tutishi mumkin. Ustav kapitalidagi ulushlarni taqsimlash Ustav kapitalidagi ulushlarni taqsimlash bankning turli aktsiyadorlari yoki a'zolarining egalik va nazorat ulushlarini belgilaydi. Bu omonat miqdori, ovoz berish huquqi yoki bankning ta'sis hujjatlarida belgilangan boshqa shartlarga asoslanishi mumkin. Ustav kapitalidagi ulushlarni taqsimlash qonun hujjatlari talablariga va tartibga solishga mos kelishi, shuningdek, turli bank ishtirokchilarining manfaatlarini hisobga olishi kerak. Huquqiy talablar va tartibga solish Bankning ustav kapitalini shakllantirish vakolatli organlar va nazorat qiluvchi organlar tomonidan belgilangan qonuniy talablar va qoidalarga rioya qilishni ham nazarda tutadi. Bu eng kam ustav kapitalini belgilash, kapitalning tarkibi va sifatiga qo'yiladigan talablar, uni ko'paytirish yoki o'zgartirish tartibi va muddatlarini, shuningdek, tegishli jarayonlarni hisobot berish va hujjatlashtirishni o'z ichiga olishi mumkin. Ustav kapitalini shakllantirish tartib va qoidalariga rioya etilishi bank faoliyatining qonuniyligi, shaffofligi va moliyaviy barqarorligini ta’minlashning muhim jihati hisoblanadi. Shuningdek, u aktsiyadorlar, omonatchilar va boshqa manfaatdor tomonlarning manfaatlarini himoya qilishga yordam beradi. Har xil turdagi banklar uchun ustav kapitalini shakllantirish xususiyatlari Tijorat banklari Tijorat banklarining ustav kapitalini shakllantirish o'ziga xos xususiyatlarga ega. Tijorat banklari odatda jismoniy shaxslardan depozitlarni jalb qiladi va turli moliyaviy xizmatlar ko'rsatadi. Ularning ustav kapitali aktsiyadorlarni jalb qilish va foyda olish yo'li bilan shakllanishi mumkin. Ular, shuningdek, tartibga soluvchi organlar va qonun hujjatlarining ustav kapitali miqdori bo'yicha talablariga muvofiq bo'lishi kerak. Markaziy banklar Markaziy banklarning mustaqilligi va barqarorligini ta’minlashda ularning ustav kapitali alohida ahamiyatga ega. Markaziy banklar mamlakatda pul muomalasi va pul-kredit siyosatini nazorat qilish funksiyalarini bajaradi. Ularning ustav kapitali davlat yoki boshqa moliya institutlarining badallari hisobidan shakllanadi. Bu markaziy bankning samaradorligi va ishonchliligini ta'minlash uchun etarli bo'lishi kerak. Kooperativ banklari Kooperativ banklarning ustav kapitali ularning tashkiliy tuzilmasining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda shakllantiriladi. Kooperativ banklar a’zolik va demokratik boshqaruv tamoyiliga asoslanadi. Kooperativ a'zolari ustav kapitaliga hissa qo'shadilar va qarorlar qabul qilishda ovoz berish huquqiga ega. Kooperativ banklarining ustav kapitali moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va kooperativ a’zolarining ehtiyojlarini qondirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Banklarning ustav kapitalini shakllantirish qonun talablariga rioya qilishni, aksiyadorlarning ishtirokini va ustav kapitalidagi ulushlarni to‘g‘ri taqsimlashni talab qiluvchi murakkab va ko‘p qirrali jarayondir. Ushbu tartib va qoidalarni tushunish bankning moliyaviy barqarorligi va samarali ishlashini ta’minlash uchun zarurdir. Bankning moliyaviy mustahkamligi va tavakkalchilik profilini ta’minlash Ustav kapitali bankning moliyaviy barqarorligi va tavakkalchilik profilini ta’minlashda asosiy rol o‘ynaydi. Bu mumkin bo'lgan yo'qotishlarni qoplash va bank faoliyatining ishonchliligini ta'minlash uchun foydalaniladigan moliyaviy resurs. Ustav kapitalining ahamiyati va rolini ta'kidlaydigan bir nechta jihatlar: Potentsial yo‘qotishlardan himoya qilish: Ustav kapitali bank zararlarini qoplashning birinchi manbai hisoblanadi. Noqulay hodisalar yoki tavakkal vaziyatlar yuzaga kelganda bank o‘z ustav kapitalidan yo‘qotishlarni qoplash va moliyaviy barqarorlikni saqlash uchun foydalanishi mumkin. Bu bank va uning mijozlari uchun salbiy oqibatlarning oldini olishga yordam beradi. Kamaytirilgan risk profili: ustav kapitalining etarli darajasiga ega bo'lish bankka o'zining risk profilini kamaytirish imkonini beradi. Ustav kapitalining yuqori darajasi to'lov qobiliyatini oshiradi va qarzni to'lash ehtimolini kamaytiradi. Bu mijozlar, investorlar va tartibga soluvchilar ishonchini ta’minlash, shuningdek, umuman moliya tizimining barqarorligini ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega. O'sish va rivojlanish imkoniyatlarining ortishi: Ustav kapitalining yuqori darajasi bank o'z faoliyatini kengaytirish va strategik maqsadlarga erishish uchun ko'proq imkoniyatlarga ega bo'lish imkonini beradi. Ustav kapitalining yetarli bo‘lishi qo‘shimcha investitsiyalar va kreditlar jalb etish, shuningdek, innovatsion loyihalarni moliyalashtirish va filiallar tarmog‘ini kengaytirish uchun asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Normativ hujjatlarga muvofiqligi: Banklar tartibga soluvchi organlar tomonidan ustav kapitalining minimal miqdori bo'yicha o'rnatilgan tartibga soluvchi talablarga bo'ysunadi. Ushbu talablarga rioya qilish qabul qilingan standartlar va qoidalarga rioya qilishni ta'minlaydi, shuningdek, tartibga soluvchilar, investorlar va mijozlarning ishonchini oshiradi. Ustav kapitalini tartibga solish talablariga rioya qilish bankka ushbu talablar buzilgan taqdirda yuzaga keladigan jarimalar, sanktsiyalar va boshqa salbiy oqibatlarning oldini olishga yordam beradi. Risklarni boshqarish: Ustav kapitali banklar duch keladigan risklarni boshqarish va nazorat qilish vositalaridan biridir. Ustav kapitalining yuqori darajasi bankka kredit operatsiyalari, bozor tebranishlari, operatsion risklar va boshqa omillar bilan bog'liq risklarni engish imkonini beradi. Bu butun bank tizimining barqarorligiga yordam beradi va tizimli inqirozlar ehtimolini kamaytiradi. Umuman olganda, ustav kapitali bank faoliyatida moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan yo‘qotishlardan himoya qilish va risklarni boshqarishda ajralmas rol o‘ynaydi. U bankning asosiy moliyaviy resursi bo‘lib, uning barqarorligi, rivojlanishi va tartibga soluvchi organlarning talablariga mos kelishiga yordam beradi. Omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilish Omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilishda bankning ustav kapitali muhim o‘rin tutadi. Yo'qotishlar yoki kutilmagan holatlar yuzaga kelgan taqdirda, ustav kapitali zararni qoplashning asosiy manbai bo'lib xizmat qiladi. Moliyaviy qiyinchiliklar yuzaga kelgan yoki kreditorlar oldidagi majburiyatlar bajarilmagan taqdirda, ustav kapitalining yetarli bo‘lishi bankning o‘z majburiyatlarini bajarishiga imkon beradi. Ustav kapitali darajasi bankning moliyaviy quvvatini va uning o‘z funksiyalarini bajarish qobiliyatini, shu jumladan omonatlarni to‘lash, kreditlar bo‘yicha foizlar va boshqa moliyaviy majburiyatlarni aks ettiradi. Ustav kapitalining yuqori darajasi omonatchilar va kreditorlar o‘rtasida bankning ishonchliligiga bo‘lgan ishonchni oshiradi, bu ularning mablag‘larini jalb qilishga yordam beradi va moliya tizimining barqarorligini ta’minlaydi. Bundan tashqari, ustav kapitali bank tugatilgan taqdirda omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilish mexanizmi bo'lib xizmat qiladi. Bankrotlik yoki faoliyat tugatilgan taqdirda ustav kapitali zararlarni qoplash va kreditorlarning talablarini qondirish uchun sarflanadi. Ustav kapitalining yuqori darajasi omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini yuqori darajada himoya qilishni ta'minlaydi, ular uchun mumkin bo'lgan yo'qotishlar va xavflarni minimallashtiradi. Demak, ustav kapitali omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilish, bankning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, ularning huquq va majburiyatlarini himoya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ustav kapitalining yuqori darajasi mijozlar va investorlarning ishonchini oshirishga yordam beradi, shuningdek, butun bank tizimining barqarorligini ta’minlaydi. Ustav kapitalidan bankni rivojlantirish uchun foydalanish imkoniyatlari Bankning ustav kapitali uning rivojlanishi va faoliyatini kengaytirishda muhim ahamiyatga ega. U bankni turli maqsadlarda foydalanish mumkin bo'lgan moliyaviy baza bilan ta'minlaydi. Birinchidan, ustav kapitali bankka o‘z faoliyatini oshirish va ko‘proq kredit va moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish imkonini beradi. Etarli kapitalga ega bo‘lgan bank kreditlash hajmini oshirishi, yangi mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqishi, yangi bozorlarga chiqishi mumkin. Bu bankning o‘sishi va raqobatbardoshligini oshirish bilan birga, mijozlari uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratmoqda. Ikkinchidan, ustav kapitali qo'shimcha investitsiyalar va moliyalashtirishni jalb qilish uchun asosdir. Bank o'z ustav kapitalidan investorlardan qo'shimcha mablag'larni jalb qilish uchun moliyaviy vosita sifatida yoki turli moliyaviy vositalar, masalan, aksiyalar yoki obligatsiyalar chiqarish orqali foydalanishi mumkin. Bu bankning resurslarini ko‘paytirish va imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi. Uchinchidan, normativ talablar va standartlarga rioya qilishda ustav kapitali muhim rol o'ynaydi. Banklar tartibga soluvchi organlar va qonun hujjatlarida belgilangan ustav kapitali hajmiga nisbatan ma'lum talablarga rioya qilishlari shart. Ustav kapitalini yetarli darajada ushlab turish bankka ushbu talablarga rioya qilish va o‘z faoliyatini moliyaviy tartibga solish normalari va standartlariga muvofiqligini ta’minlash imkonini beradi. Shunday qilib, bankning ustav kapitali uning rivojlanishi va faoliyatini kengaytirish uchun katta ahamiyatga ega. Bu bank faoliyatini oshirish, investitsiyalar va moliyalashtirishni jalb qilish, me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga rioya etish uchun moliyaviy bazani ta’minlaydi. Bu bankning rivojlanishi, rivojlanishi va mijozlariga yanada kengroq xizmatlar ko‘rsatish imkonini beradi. Ustav kapitalining yetarli emasligi va bank uchun risklar Ustav kapitalining etarli emasligi banklar o'z ustav kapitalini shakllantirishda duch kelishi mumkin bo'lgan asosiy muammolardan biridir. Agar bankning ustav kapitali etarli bo'lmasa, bu uning faoliyati uchun bir qator jiddiy xavf va cheklovlarga olib kelishi mumkin. Birinchidan, ustav kapitalining etarli emasligi bankning moliyaviy barqarorligiga ta'sir qilishi mumkin. Ustav kapitali mumkin bo'lgan yo'qotishlarni to'lash va risklarni qoplash uchun bufer bo'lib xizmat qiladi. Agar ustav kapitali darajasi talab qilinadigan darajadan past bo'lsa, bank, ayniqsa, iqtisodiy beqarorlik davrida risklarni boshqarishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Bu moliyaviy muammolar va hatto bankrotlik ehtimoli oshishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchidan, ustav kapitalining etarli emasligi mijozlar, omonatchilar va kreditorlar tomonidan bankka bo'lgan ishonchni pasaytirishi mumkin. Agar bankning ustav kapitali etarli bo'lmasa, bu uning moliyaviy ishonchliligi va mijozlar va sheriklar oldidagi majburiyatlarini bajarish qobiliyatiga shubha tug'dirishi mumkin. Bu omonatlarning chetga chiqib ketishiga va kredit resurslari mavjudligining pasayishiga olib kelishi mumkin, bu esa bank faoliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Ustav kapitalining yetarli emasligi ham bankning kengayish va rivojlanish imkoniyatlarini cheklaydi. Bank yangi kreditlar berish, yangi mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqish, mijozlar bazasi va geografik mavjudligini kengaytirishda cheklanishi mumkin. Bu esa bankning bozorda rivojlanishi va raqobatbardoshligi imkoniyatlarini yo'qotishiga olib kelishi mumkin. Ushbu muammolarni bartaraf etish va ustav kapitalining etishmasligi bilan bog'liq risklarni yumshatish uchun banklar turli strategiyalarni qo'llashlari mumkin. Ulardan biri qo'shimcha investitsiyalarni jalb qilish yoki ustav kapitalini oshirishdir. Italiya yangi aktsiyalar chiqarish orqali. Bu bankning ustav kapitalini oshirish va moliyaviy barqarorligini oshirish imkonini beradi. Boshqa strategiya bank foydasini oshirish va foydaning bir qismini ustav kapitaliga qo'shimcha hissa sifatida to'plash bo'lishi mumkin. Banklar, shuningdek, obligatsiyalar yoki ssudalar chiqarish orqali davlat yordamiga murojaat qilishlari yoki qo'shimcha moliyaviy resurslar jalb qilishlari mumkin. Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash va risklarni yumshatish uchun banklar ustav kapitaliga oid me'yoriy talablar va qonun hujjatlariga qat'iy rioya qilishlari kerak. Nazorat qiluvchi va nazorat qiluvchi organlar bank tizimining barqarorligi va ishonchliligini ta’minlash maqsadida ustav kapitali miqdori bo‘yicha ma’lum me’yor va limitlarni belgilaydi. Banklar ustav kapitalini shakllantirishda, shu jumladan aksiyadorlarning ishtirokida va ustav kapitalidagi ulushlarni taqsimlashda qonun hujjatlarida belgilangan tartib va qoidalarga ham rioya etishlari shart . Umuman olganda, ustav kapitalining etarli emasligi banklar uchun jiddiy muammo bo'lib, ular faoliyati uchun katta xavf va cheklovlarni keltirib chiqarishi mumkin. Normativ-huquqiy hujjatlar talablariga rioya qilish, qo‘shimcha investitsiyalarni jalb qilish va foydani strategik boshqarish bankning moliyaviy barqarorligi va muvaffaqiyatiga xizmat qiluvchi yetarli va barqaror ustav kapitalini ta’minlashning muhim chora-tadbirlari hisoblanadi. Normativ talablar va qonunchilikdagi o'zgarishlar Banklarning ustav kapitalini shakllantirish tegishli organlar va nazorat qiluvchi organlar tomonidan belgilangan me'yoriy talablar va qonun hujjatlari bilan chambarchas bog'liq. Ular ustav kapitali hajmiga qo'yiladigan minimal talablarni belgilaydi va banklar amal qilishi kerak bo'lgan qoidalar va qoidalarni belgilaydi. Bazel kelishuvlari kabi xalqaro standartlar bank tizimi uchun tartibga soluvchi talablarning muhim manbai hisoblanadi. Ular kapitalning etarliligi uchun minimal standartlarni belgilaydilar Ustav kapitali va bank duch keladigan risklar o'rtasidagi nisbatni aniqlaydigan nisbat (CAR). Ushbu standartlar banklarning barqarorligi va ishonchliligini ta'minlaydi, omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilishga yordam beradi. Ustav kapitali hajmi va uni shakllantirishga qo’yiladigan talablarni belgilashda milliy qonunchilik ham muhim o’rin tutadi. Har bir mamlakatda banklar ustav kapitali bilan bog'liq bo'lgan o'z qoidalari va qoidalari mavjud. Ushbu talablar bank hajmi, uning faoliyati va tizimli risklariga qarab farq qilishi mumkin. Biroq, tartibga solish talablari va qonun hujjatlari vaqt o'tishi bilan o'zgarishi mumkin. Banklar mumkin bo'lgan o'zgarishlarga tayyor bo'lishi va yangi talablarga moslashishi kerak. Bu ustav kapitali hajmini o'zgartirish, yangi qoidalarni qabul qilish yoki qo'shimcha nazorat va hisobot mexanizmlarini joriy etishni o'z ichiga olishi mumkin . Normativ talablar va qonunchilikdagi o'zgarishlar banklar uchun qiyinchiliklar tug'diradi, chunki ular doimiy ravishda yangilanib turishi va yangi qoidalarga moslashishi kerak. Bu banklardan tartibga soluvchilar bilan faol hamkorlik qilishni, qoidalarga rioya qilishni va tegishli muvofiqlik choralarini ko'rishni talab qiladi. Binobarin, tartibga soluvchi talablar va qonun hujjatlari banklarning ustav kapitalini shakllantirishning ajralmas qismi hisoblanadi. Banklar tartibga soluvchi va qonun chiqaruvchi organlar tomonidan belgilangan talab va qoidalarga rioya etilishini ta'minlash uchun tegishli qoidalar va qoidalarni diqqat bilan o'rganishlari va qo'llashlari kerak. Bu bank faoliyati uchun barqaror va ishonchli moliyaviy bazani yaratishga yordam beradi. Bank ustav kapitali hisobi. “Kapital” termini (lotincha capitalist – bosh, asosiy) asosiy mol-mulk ma'nosini anglatadi. Bank xususiy kapitali o'z ichiga ustav kapitali, ko'shilgan kapital, rezerv kapitali va taqsimlanmagan foydani oladi. Bank xususiy kapitali o'z mablag'lari manbai bilan tenglashtiriladi. Bankning ustav kapitali bank muassislari va aktsiyadorlarining pul mablag'lari hisobidan tashkil topadi. Qonunchilikka ko'ra O'zbekistonda tijorat banklari aktsiyadorlik jamiyatlari sifatida tashkil qilinadi va bankning ustav kapitalini shakllantirish, keyinchalik ustav kapitalini oshirish, dividendlar to'lovini amalga oshirish kabi amaliyotlarda buxgalteriya o'tkazmalarini bajarish qimmatli qog'ozlar borasida ham ma'lum darajada bilimga ega bo'lishni talab qiladi. Shunday ekan, bank kapitali bankning shakllanish jarayonida yuzaga kelgan (ustav kapitali) va uning faoliyati davomida yuzaga kelgan (taqsimlanmagan foyda, fondlar va rezervlar) mablag'lar jamidan iboratdir. O'zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasi, O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi, O'zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to'g'risida”, “Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi qonunlari talablariga muvofiq hamda Moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari asosida ishlab chiqilgan bo'lib, u O'zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va tashkil etishning yagona metodologik asoslarini belgilab beradi. Yuqorida ham ta'kidlab o'tganimizdek, O'zbekistonda tijorat banklari aktsiyadorlik jamiyatlari sifatida tashkil qilinadi. Bank tashkil etilishida ustav kapitali summasi miqdorida nomiga yozilgan aktsiyalar chiqarilib, ro'yxatdan o'tgan kundan boshlab bir yilgacha bo'lgan muddatda bank aktsiyadorlari tarkibidan chiqish huquqiga ega bo'lmagan ta'sischilar o'rtasida ushbu aktsiyalar taqsimlanadi. Aktsiyadorlik jamiyati ochiq va yopiq usulda aktsiyaga a'zo ettirilib, aktsiyani joylashtirishni o'tkazish huquqiga ega. Bunday hollarda aktsiyadorlik jamiyati ustavida ko'rsatilgan usul bo'yicha aktsiyalar joylashtiriladi. Dastlabki ustav kapitali esa aktsiyalar emissiya qilish orqali shakllantiriladi. Aktsiyalar hujjatsiz shaklda depozitariyning hisobga olish registrlaridagi yozuvlar elektron tarzida chiqariladi. Qimmatli qog'ozlar davlat ro'yxatidan o'tkazilgandan so'ng hamda chiqarilgan aktsiyalar Markaziy depozitariyda hisobga olingandan so'ng, depozitariyning hisobotiga asosan buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi va quyidagicha shartli 1 so'm miqdorida hisobvaraqlarda aks ettiriladi: Dt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qog'ozlari"; Kt 96314 - "Bankning qimmatli qog'ozlari bo'yicha kontr-hisobvaraq". Ularning analitik hisobi har bir qimmatli qog'oz turi bo'yicha alohida hisobvaraqlarda yuritiladi. Obuna qilinganda va aktsiya oldi-sotdi shartnomasi tuzilganda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi: a) imtiyozli aktsiyalar bo'yicha: Dt 30303 - "Imtiyozli aktsiyalar uchun obuna mablag'ining to'lanmagan qismi (kontr-passiv)"; Kt 30309 - "Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli"; b) oddiy aktsiyalar bo'yicha: Dt 30306 - "Oddiy aktsiyalar uchun obuna mablag'ining to'lanmagan qismi (kontr-passiv)"; Kt 30312 - "Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Oddiy". Aktsiyalar uchun to'lov ikki hil ya'ni to'liq va qisman to'lanishi mumkin shu bois har ikakala holatning hisobini nazoratga olish kerak. Aktsiya uchun to'lov to'liq yoki qisman olinganda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi: Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvarag'i yoki mijoz hisobvarag'i; Kt 30303 - "Imtiyozli aktsiyalar uchun obuna mablag'ining to'lanmagan qismi (kontr-passiv)" yoki 30306 - "Oddiy aktsiyalar uchun obuna mablag'ining to'lanmagan qismi (kontr-passiv)". To'lov to'liq olingandan so'ng bitim amalga oshirilganda, aktsiya bo'yicha egalik huquqi o'tkazilganligini tasdiqlovchi depozitariyning hisobotiga asosan quyidagi buxgalteriya o'tkazmalari amalga oshiriladi: a) imtiyozli aktsiyaning nominal qiymatiga: Dt 30309 - "Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli"; Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli"; b) oddiy aktsiyaning nominal qiymatiga: Dt 30312 - "Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Oddiy"; Kt 30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy"; v) obuna bahosi va nominal qiymat o'rtasidagi ijobiy farq summasiga: Dt 30309 - "Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki 30312 - "Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Oddiy"; Kt 30603 - "Qo'shilgan kapital"; g) bir vaqtning o'zida aktsiya bo'yicha egalik huquqi aktsiyadorlarga o'tkazilganda, depozitariyning aktsiya bo'yicha egalik huquqi o'tkazilganligini tasdiqlovchi hisobotiga asosan: Dt 96314 - "Bankning qimmatli qog'ozlari bo'yicha kontr-hisobvaraq"; Kt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qog'ozlari". Aktsiyalarning chiqarilishi bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar 56795 - "Boshqa operatsion xarajatlar" hisobvarag'ining "Aktsiyalarni chiqarish bilan bog'liq xarajatlar" alohida shaxsiy hisobvarag'ida hisobga olinadi. Agar aktsiyalar chiqarilishidan avval aktsiyaning qiymati potentsial aktsiyadorlar tomonidan to'liq yoki qisman to'langanda, aktsiyalar bo'yicha oldindan to'lovlar, aktsiyalar chiqarilishiga qadar majburiyatlarda aks ettiriladi va quyidagicha o'tkazma amalga oshiriladi: Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvarag'i yoki mijoz hisobvarag'i; Kt 29830 - "Aktsiyalar uchun obuna mablag'ini to'lash bo'yicha depozitlar" Aktsiyalar ularning nominal qiymatidan yuqori bahoda sotilganda aktsiyalarning sotuv bahosi va nominal qiymati o'rtasidagi farq 30603 xisobvaraqda aks etadi. Bu esa qo'shilgan kapitalni ifodalaydi. Taqsimlanmagan foydani kapitallashtirish hisobiga qo'shimcha aktsiyalar joylashtirilganda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi: Dt 31203 - "Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)"; Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki 30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aktsiyaning nominal qiymatiga; Kt 30603 - "Qo'shilgan kapital" - nominal qiymatidan yuqori summasiga. Bankning ustav fondi aktsiyalar nominal qiymatini oshirish yoki qo'shimcha aktsiyalarni joylashtirish yo'li bilan ko'paytirilishi mumkin. Qo'shimcha aktsiyalar jamiyat tomonidan jamiyat ustavida belgilangan e'lon qilingan aktsiyalar soni doirasidagina joylashtirilishi mumkin. Dividend foydaning soliqlar va majburiy to'lovlar to'langanidan, qayta investitsiya amalga oshirilganidan so'ng aktsiyadorlar jamiyati ixtiyorida qoladigan, aktsiyadorlar o'rtasida taqsimlanishi kerak bo'lgan qismi. Jamiyat aktsiyalarning har bir turi bo'yicha e'lon qilingan dividendlarni to'lashi shart. Dividendlar jamiyat tasarrufida qoladigan sof foydadan va (yoki) o'tgan yillarning taqsimlanmagan foydasidan to'lanadi. Tijorat banklarida dividendlarning hisobida asosiy e'tibor quyidagi 3 holatga qaratiladi: 1) Yillik dividendlar hisoblanganda. Dt 31203 - "Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)" Yillik dividendlarni hisoblashda; Kt 29822 - "To'lanishi lozim bo'lgan dividendlar". 2) Oraliq dividentlar hisoblanganda. Dt 31206 - "Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)" Oraliq dividendlarni hisoblashda; Kt 29822 - "To'lanishi lozim bo'lgan dividendlar". 3) Foyda yetmaganda imtiyozli aktsiyalar bo'yicha dividentlar hisoblanganda. Dt 30903 - "Umumiy zaxira fondi" Foyda yetmaganda imtiyozli aktsiyalar bo'yicha; Kt 29822 - "To'lanishi lozim bo'lgan dividendlar". Qo'shimcha aktsiyalar jamiyat tomonidan jamiyat ustavida belgilangan e'lon qilingan aktsiyalar soni doirasidagina joylashtirilishi mumkin. Dividend foydaning soliqlar va majburiy to'lovlar to'langanidan, qayta investitsiya amalga oshirilganidan so'ng aktsiyadorlar jamiyati ixtiyorida qoladigan, aktsiyadorlar o'rtasida taqsimlanishi kerak bo'lgan qismi. Jamiyat aktsiyalarning har bir turi bo'yicha e'lon qilingan dividendlarni to'lashi shart. Bank kapitalining buxgalteriya hisobini nazariy va amaliy tadqiqiq qilish natijalari bir qancha mavjud muammolarni topishga va ularning yechimlari bo'yicha takliflar ishlab chiqishga turtki bo'ldi. Xulosa sifatida shuni keltirishimiz mumkinki, quyidagi vazifalarni amalga oshirish bank kapitali hisobini yuritish masalalarini takomillashtirishga yordam beradi: 1. Tijorat banki avans kapitali hisobi metodikasini takomillashtirish. 2. Bankning zaxira kapitalini shakllantirish va undan foydalanishi bo'yicha hisob metodikasini takomillashtirish. 3. Banklarda taqsimlanmagan foyda(qoplanmagan zarar)ning shakllantirilishi va foydalanilishi hisobi metodikasini takomillashtirish. 4. Moliyaviy hisobotlarda xususiy kapital to'g'risidagi ma'lumotlarning ochiqligi. 2019 yil yakunida "banklar va bank faoliyati to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonunining (216-I-son) yangi tahriri (bundan buyon matnda "qonun") qabul qilindi. Qonunning yangi tahririda keng va muhim o'zgarishlar, xususan, mahalliy banklarning aksiyalarini sotib olmoqchi bo'lgan investorlarga qo'yiladigan talablar, tijorat banklari oldidagi qat'iy majburiyatlar, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining (bundan buyon matnda "Markaziy Bank") kengaytirilgan vakolatlari kiritilgan o'zgarishlar nazarda tutilgan). Banklarga bank ustav kapitalining 1 yoki undan ortiq foiziga egalik qiluvchi yuridik shaxsning ustav fondida (ustav kapitalida) ishtirok etish taqiqlanadi. Birlashtirish yoki sotib olish shaklida qayta tashkil etish jarayonini amalga oshirayotganda banklarga boshqa bankning aktsiyalarini yoki boshqa bank egaligidagi boshqa qimmatli qog'ozlarni yoki boshqa bankka tegishli yuridik shaxslarning ustav fondlaridagi (ustav kapitalidagi) ulushlarni sotib olishga ruxsat beriladi. Oldingi protseduradan farqli o'laroq, endi banklar moliyaviy hisobot bilan birgalikda nazorat hisobotini taqdim etishlari shart. Bundan tashqari, Markaziy Bank har qanday tuzilgan shartnoma to'g'risida xabardor qilinishi kerak, uning predmeti yoki mazmuni, shu jumladan, bank aktsiyadorlarining umumiy yig'ilishlarida yoki bank ustidan nazoratni amalga oshiruvchi shaxslarning umumiy yig'ilishlarida ovoz berish huquqining kelishilgan holda amalga oshirilishini o'z ichiga oladi. Kapitalning asosiy fondi tashkilotdagi ishtirokchilarning ulushlaridan iborat. Ko'pincha kapital miqdori biznesning tug'ilish bosqichida har bir ta'sischining huquq va majburiyatlarini aniqlash uchun ishlaydi. Ular tijorat tadbirining "poydevorini" mustahkamlash uchun ishtirokchi sifatida harakat qilishlari mumkin. Qoidaga ko'ra, bunday shaxslarning tarkibi oldindan ma'lum, bunday tashkilotlarning rahbarlari affillangan shaxslar hisoblanadi. Dan tashqari tashkiliy tuzilma ustav kapitali har bir aktsiya uchun to'lov usuli mezonlarini ajratib ko'rsatishi kerak. Shunday qilib, yangi yoki allaqachon ishtirokchilar mavjud tashkilot to'lov usulini tanlashda deyarli cheksiz. Ta'sischilar naqd pulda to'lov sifatida taqdim etish huquqiga ega pul mablag'lari va baholash kompaniyasi tomonidan tekshirilishi mumkin bo'lgan printer. To'g'ri, yoqilgan umumiy yig'ilish, korxonaning asosiy hujjatining mazmuniga ko'ra ishlaydigan, kapital tarkibiga aniq cheklovlar kiritilishi mumkin. Ko'pincha ta'sischilar ulush uchun to'lov sifatida qabul qilmaslikka qaror qilishadi ustav kapitali uchinchi shaxslar tomonidan chiqarilgan veksellar yoki qimmatli qog'ozlar. Ustav kapitali korxonalar uchun xos bo'lgan, joriy muvofiq normativ hujjatlar o'z ustaviga ega bo'lmasligi mumkin. Ayni paytda, bunday tashkilotlarda bo'lishi kerak ta'sis memorandumi, unda ustav kapitalini shakllantirish tartibi belgilangan. Bunday korxonalar toifasiga (e'tiqod bo'yicha) kiradi. Kapital tarkibi standart - investorlarning ulushlariga ko'ra. korxonaning bevosita faoliyatini amalga oshirish uchun foydalaniladigan mulkni aniqlash xarakteristikasi. Ustav kapitalining fond sifatida ta'rifi qiymati jihatidan bir xil bo'lsa-da, ko'proq mos keladi. investitsiya fondlari. Bunday ta'rif ma'lum bir turni saqlash uchun tuzilgan ixtisoslashtirilgan fonddagi ishtirokchilarning ulushli badallari to'plamini nazarda tutadi tadbirkorlik faoliyati. eng qiziqarli fondni ifodalaydi. Korxonaning shakllanish bosqichida u minimal bo'lishi mumkin, ammo keyinchalik ta'sischilarning ulushini o'zgartirmasdan ko'paytirilishi mumkin. Aktsiyalar fuqarolar o'rtasida qayta taqsimlanganda yoki bir qismini tashkilotning o'zi sotib olishi mumkin. O'zaro fondda bu sodir bo'lmaydi - siz chiqqaningizda ulush kamayadi. Ustav kapitali hamma uchun zarur, istisnosiz, o'tishni rejalashtirgan va keyin shug'ullanadigan korxonalar tijorat faoliyati, daromad oling. Jamiyat fondi bilvosita davlat nazorati vositasidir, chunki uning ustav kapitalidagi har qanday o'zgarish (qayta taqsimlash) yangi ma'lumotlarni kiritish uchun hujjatlar to'plamini taqdim etish bilan birga keladi. Ustav kapitalini shakllantirish majburiyatiga kelsak, eng kam miqdor yo'q, chunki ular o'z majburiyatlari bo'yicha barcha mol-mulki bilan javob beradilar. Asosiylari, ta'rifga ko'ra, biznesning asoschilaridir. Ko'pincha, amalda, uchinchi tomon kapitalini joriy etish tartibi qo'llaniladi. Investor yangi ishlab chiqarish ob'ektlarini sotib olganida yoki kompaniyaning o'tgan davrlarda to'lanmagan muhim qarzlarini o'chirganda, chora to'liq oqlanadi. O'z hissasi uchun investor ustav kapitalida baholash nuqtai nazaridan ma'lum bir ulushni talab qilishi mumkinligi juda mantiqiy. Misol uchun, agar investor 5 millionga dastgoh sotib olsa, tashkilotning yillik aylanmasi 40 millionni tashkil etadi, uning ulushi taxminan 1/16 ni tashkil qiladi. Yuqorida aytib o'tilganidek, aktsiyalarni to'lash bahoga ega bo'lgan har qanday vositalar bilan, shu jumladan, amalga oshirilishi mumkin. Buyuk Britaniya depozit mumkin va va to'g'ridan-to'g'ri joriy hisob. Bank kapitali hisobini takomillashtirish yo’llari. Mamlakat iqtisodiyotining muhim ustunlaridan biri-uning mustahkam va barqarorligidir bank tizimi. Har birining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi va kelajakdagi rivojlanishi mustaqil davlatlar, birinchi navbatda, qurilayotgan bank tizimining faoliyatiga bog'liq va bu mamlakatda modernizatsiya. Tijorat banklari resurslarini samarali boshqarish muhim ahamiyatga ega mamlakatda eksportga yo'naltirilgan tovarlar va xizmatlar hajmini oshirish, likvidligini ta'minlash banklar va milliy valyuta barqarorligini oshirish, aholining ishonchini mustahkamlash bank tizimi. Mustaqillik yillarida mamlakatimiz taraqqiyot va taraqqiyot yo'lida ikki bosqichli mukammal bank tizimi, chunki banklarning xizmatlari o'zgarmoqda va ular bilan hamkorlik xorijiy banklar takomillashtirildi. Banklarning ustav kapitalini shakllantirish bilan bog'liq muammolar ularning moliyaviy barqarorligi va faoliyati uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Biroq, banklarga ushbu qiyinchiliklarni engib o'tishga va etarli aktsiyadorlik kapitalini ta'minlashga yordam beradigan turli strategiyalar mavjud. Keling, ulardan ba'zilarini ko'rib chiqaylik. Yangi aktsiyadorlarni jalb qilish: Banklar ustav kapitalini oshirish uchun yangi aktsiyadorlarni jalb qilishlari mumkin. Bunga yangi aktsiyalarni chiqarish yoki yangi investorlarni jalb qilish orqali erishish mumkin. Bunday qo'shimcha badallar bankning kapitallashuvini kuchaytirish va moliyalashtirish manbalarini kengaytirish imkonini beradi. Foyda va jamg'armalarni ko'paytirish: Banklar o'zlarining ustav kapitalini ko'paytirish uchun o'z foydalari va jamg'armalarini ko'paytirishga intilishlari mumkin. Bunga operatsion samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va aktivlar daromadini oshirish orqali erishish mumkin . Foyda va jamg‘armalarning ko‘payishi bankning kapitallashuvini oshirish va kelajakdagi ehtiyojlar uchun zaxiralar yaratish imkonini beradi. Aktivlarni diversifikatsiya qilish va optimallashtirish: Banklar risklarni boshqarish va kapitaldan samarali foydalanishni yaxshilash uchun o'z aktivlarini diversifikatsiya qilish va optimallashtirish strategiyalaridan foydalanishlari mumkin. Bunga aktivlar portfelini ratsionalizatsiya qilish, xavfli aktivlarni kamaytirish va moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash kiradi. Davlat yordamiga murojaat qilish : Ba'zi hollarda banklar o'z ustav kapitalini mustahkamlash uchun davlat yordamiga murojaat qilishlari mumkin. Bu moliyaviy yordam, imtiyozli kreditlar yoki davlat kafolatlarini taqdim etishni o'z ichiga olishi mumkin. Biroq bunday chora-tadbirlar asosli bo‘lishi va davlatning moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va bank tizimini tartibga solish siyosatiga mos kelishi kerak. Xatarlarni boshqarish tizimini takomillashtirish: Banklar o'zlarining risklarni boshqarish tizimini takomillashtirishga e'tibor berishlari mumkin. Bunga bank duch keladigan har xil turdagi risklarni baholash, monitoring qilish va boshqarish kiradi. Bank risklarni qanchalik samarali boshqarsa, uning moliyaviy holati shunchalik barqaror bo'ladi, bu esa o'z navbatida adekvat ustav kapitalini saqlashga yordam beradi. Kapital tuzilmasini optimallashtirish: Banklar o'z kapital tuzilishini tahlil qilishlari va o'z kapitali va qarz kapitali o'rtasidagi optimal muvozanatni aniqlashlari mumkin. Qarz kapitalidan samaraliroq foydalanish bankning kapitallashuvini oshirishga va kapital xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi. Innovatsiya va raqamlashtirish: Innovatsiya va raqamlashtirishdan foydalanish banklarga o‘z faoliyati samaradorligini oshirish va xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Bu ustav kapitalini mustahkamlash uchun mavjud resurslar va bo‘sh mablag‘lardan samaraliroq foydalanish imkonini beradi. Turli xil moliyalashtirish manbalari: Banklar ustav kapitalidan tashqari turli moliyalashtirish manbalarini ko'rib chiqishi mumkin. Masalan, ular obligatsiyalar chiqarish, uzoq muddatli kreditlar yoki subordinatsiya qilingan kreditlar kabi moliyaviy vositalardan foydalanish orqali moliyalashtirishni jalb qilishlari mumkin. Bu banklarning moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish va ustav kapitalini mustahkamlash uchun qo‘shimcha resurslar bilan ta’minlash imkonini beradi. Operatsion samaradorligi, risklarni boshqarish, aktivlarni diversifikatsiya qilish va turli moliyalashtirish manbalari banklarning ustav kapitalini mustahkamlash va moliyaviy barqarorligini ta’minlashga xizmat qilmoqda. Ushbu strategiyalarni amalga oshirish banklardan boshqaruv va rejalashtirishga faol va tizimli yondashishni, shuningdek, moliya bozoridagi o‘zgaruvchan sharoit va muammolarga moslashish qobiliyatini talab qiladi. Banklar, shuningdek, normativ talablar va qonun hujjatlaridagi o‘zgarishlarni hisobga olishlari, ularning moliyaviy holatini adekvat baholashlari va ustav kapitalining zarur darajasini ta’minlash uchun zarur choralarni ko‘rishlari shart. "Bazel" kapital bazasining darajasi va sifatini mustahkamlash uchun samarali vosita bo'lib xizmat qiladi va davom etadi, deb aytishimiz mumkin. Birinchidan, kapitalning etarliligini saqlash buferi va tizimli ahamiyatga ega bo'lgan mukofot kabi tizim buferlarining mavjudligi va bosqichma-bosqich kuchayishi xavfsizlik chegarasini yaratadi. Ikkinchidan, biz regulyator nihoyat individual banklarning stress testlariga o'tib, ortib borayotgan xatarlarni o’rganadi va ularni etarli darajada boshqarmaydiganlarga qo'shimcha individual kapital talablarini qo'llashni boshlashlaydi. Ushbu yondashuv regulyatorlar tomonidan nazorat jarayonlarini tartibga soluvchi Bazel II ning ikkinchi komponenti (Pillar 2) tomonidan belgilanadi. Shaxsiy kapital buferi 1 dan 3 gacha qo'shimcha ppni tashkil qilishi mumkin, bu samarali intizomiy omil bo'lib xizmat qiladi. Agar Markaziy bank ushbu yondashuvni qo'llay olsa, agar Markaziy bank unvon va unvonlarga qaramay (ya'ni, alohida taqiqlarga imtiyoz bermasdan) ushbu yondashuvni qo'llay olsa Xulosa qilib aytganda, ustav kapitalini shakllantirish bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etish banklardan faol va tizimli yondashuvni talab qiladi. Turli xil moliyalashtirish manbalariga intilish, tavakkalchiliklarni boshqarishni takomillashtirish, aktivlarni optimallashtirish va zarurat tug‘ilganda davlat yordamiga murojaat qilish zarur. Banklar, shuningdek, tartibga solish talablari va qonunchilikdagi o'zgarishlarga e'tiborli bo'lishlari , ularga rioya qilishlari va yangi qoidalar va qoidalarga moslashishi kerak. Faqat shu yo'l bilan banklar etarli ustav kapitalini, moliyaviy barqarorlikni va bozorda muvaffaqiyatli faoliyatni ta'minlashi mumkin. Agar Markaziy bank ushbu yondashuvni martaba va unvonlarga qaramay qo'llay olsa (ya'ni, ayrim banklarga, hatto davlat banklariga ham imtiyozlar bermasdan va sanatsiya natijasida uning mulki bo'lganligi sababli), ehtimol bir necha yil ichida biz bank sektorining kapital muammolari muvaffaqiyatli hal qilinganligini aytishimiz mumkin. Bazel III xalqaro hisob-kitoblar banki tomonidan xalqaro moliya tizimida barqarorlikni ta'minlash uchun ishlab chiqilgan xalqaro banklar to'plamidir. Bazel III me'yorlari ortiqcha tavakkalchilikni o'z zimmasiga olgan banklar tomonidan iqtisodiyotga etkaziladigan zararni kamaytirish uchun ishlab chiqilgan. Dastlabki kelishuv bilan bog'liq muammolar 2007 yildagi kichik krizis paytida aniqlandi. Bank nazorati bo'yicha Bazel qo'mitasining a'zolari 2010 yil noyabr oyida Bazel III to'g'risida kelishib oldilar. Reglamentlar dastlab 2013 yildan 2015 yilgacha kiritilgan, ammo 2019 yil martiga qadar bir necha bor kengaytirildi. 2022 yil yanvar. Bazel III xalqaro hisob-kitoblar banki tomonidan xalqaro moliya tizimida barqarorlikni ta'minlash uchun ishlab chiqilgan xalqaro banklar to'plamidir. Bazel III ning fond bozorlariga ta'siri noaniq, ammo ehtimol bank nazorati kuchayishi obligatsiyalar bozori investorlari uchun ijobiy bo'ladi. Bazel III ning yakuniy ta'siri kelajakda qanday amalga oshirilishiga bog'liq bo'ladi, ammo ideal vaziyat xalqaro moliyaviy tizimning xavfsizligidir. Kelgusida banklar ushbu reglamentning bir qismi tufayli kam foyda ko'rishi mumkin. 7% kapitalga bo'lgan talab eng kam, va ehtimol, ko'plab banklar o'zlariga yostiq qo'yish uchun biroz yuqoriroq ko'rsatkichni saqlashga intilishadi. Agar moliya institutlari xavfsizroq deb qabul qilinsa, banklar uchun kapital qiymati aslida kamayadi. Barqaror banklar qarzni arzonroq narxda berishlari mumkin. Shu bilan birga, fond bozorida talabga javob bermaydigan kapitali tuzilmasi yuqori bo'lgan banklarga nisbatan yuqori foiz stavkasi berilishi mumkin. Bank nazorati bo'yicha Bazel qo'mitasi bank kapitalining uch turini ajratib ko'rsatadi, hisob-kitob kredit tashkilotlari tomonidan tezkor va etarli darajada amalga oshirilishi kerak qabul qilingan majburiyatlarni bajarish imkoniyatini aks ettirish: iqtisodiy kapital (Bazel I), tartibga soluvchi kapital (Bazel II) va kontrtsiklik kapital (Bazel III). Iqtisodiy kapital-bu banklar tomonidan etarli darajada talab qilinadigan kapital qabul qilingan xatarlarni qoplash. Uni hisoblash metodologiyasi kredit bilan belgilanadi tashkilotlar tavakkalchilik portfelining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda mustaqil ravishda. Tartibga soluvchi kapital-bu bank faoliyatini tashqi tomondan tartibga solishning asosiy vositasi nazorat organlari. Bu o'z mablag'larining etarliligining minimal miqdorini anglatadi bank va H1 standarti shaklida ifodalanadi. Kredit, bozor va operatsion qamrov uchun zarur xatarlar. Uni hisoblash metodologiyasi mamlakat nazorat organining me'yoriy hujjatlari bilan belgilanadi. Kontrtsiklik kapital bankning kredit xavfini cheklash vositasi sifatida qaraladi, va uning tahlili ushbu turdagi xavf va cheklovning o'sish dinamikasini bashorat qilish uchun ishlatiladi iqtisodiyotning haddan tashqari qizishi davrida. Ushbu turdagi kapitalni hisoblash metodologiyasi ham aniqlanadi mamlakat nazorat organlari tomonidan Bazel hujjatlarining tavsiyalari asosida. Xalqaro hisob-kitoblar banki huzurida tashkil etilgan Bazel Shveytsariya 1974 yilda prezidentlar tomonidan xalqaro hisob-kitoblar banki huzuridagi G10 mamlakatlarining Markaziy banklari (Bank for International) Settlements, bis), Shveysariyaning Bazel shahrida joylashgan. Qo'mita a'zolari Markaziy banklarning yuqori martabali vakillari va moliyaviy tartibga solish organlari: 1988 yilda kiritilgan "Bazel I" ning asosiy g'oyasi kredit xavfi va mumkin bo'lgan yo'qotishlarni cheklashdir banklar kapitalining etarliligini nazorat qilish tizimini yaratish orqali banklar. Bank aktivlari tasniflangan va besh toifaga bo'lingan kredit tavakkalchiligiga qarab, xavfning og'irligini ko'tarish: * 0% (masalan, naqd pul, quyma, qarz kelib chiqqan mamlakatlar, g'aznachilik obligatsiyalari kabi); * 20% (sekuritizatsiya, masalan, ipoteka qimmatli qog'ozlari (MBS) bilan eng yuqori aaa reytingi); • 50% (kommunal daromad obligatsiyalari, ipoteka kreditlari); * 100% (masalan, aksariyat korporativ qarzlar), shuningdek ba'zi aktivlar, hech qanday hisob-kitoblarni hisobga olmagan holda. Xalqaro ishtirokga ega bo'lgan banklar tavakkalchilikka asoslangan aktivlarning (RWA) 8 foiziga teng kapitalga ega bo'lishlari shart. Kamchiliklari: * bank xatarlarining qolgan turlarini e'tiborsiz qoldiradi * kredit xavfining soddalashtirilgan gradatsiyasini o'z ichiga oladi * amaliyot shuni ko'rsatdiki, talabni minimal ruxsat etilgan hajmda bajarish kapital bank va butun bank tizimining ishonchliligini ta'minlay olmaydi 2004 yil 26 iyunda qabul qilingan. Bazel II kelishuvining asosiy maqsadi boshqaruv sifatini oshirishdir bankdagi xatarlar, bu esa o'z navbatida butun moliya tizimining barqarorligini mustahkamlashi kerak. * Risklarga nisbatan sezgirroq tartibga soluvchi kapitalni hisoblash tizimini yaratish iloji bo'lsa, banklarning o'zlari tomonidan amalga oshirilgan xatarlarni miqdoriy baholashda; * Kredit xavfini kamaytirish vositalarini kengroq qabul qilish; * Operatsion xavf ostida yangi kapital talablari; * Nazorat organlarining rolini kengaytirish; * Banklar tomonidan axborot va metodologiyani har tomonlama oshkor qilish. 2010 yil dekabr oyida qabul qilingan. Bazel kelishuvining uchinchi qismi bunga javoban ishlab chiqilgan 2000-yillarning oxiridagi moliyaviy inqiroz natijasida aniqlangan moliyaviy tartibga solishdagi kamchiliklar to'g'risida. Bazel III bank kapitaliga qo'yiladigan talablarni kuchaytiradi va likvidlik bo'yicha yangi me'yoriy talablarni joriy etadi. Bazel III kelishuvining asosiy maqsadi xatarlarni boshqarish sifatini oshirishdir bankda, bu esa o'z navbatida butun moliya tizimining barqarorligini mustahkamlashi kerak. Leverage indikatorini majburiy talablar (normativlar) tarkibiga kiritish * 2013-2016 yillar davomida banklar tomonidan kaldıraç ko'rsatkichini mavjud etarlilik ko'rsatkichi bilan "parallel" hisoblash ta'minlanadi kapital. Ushbu davrda kaldıraç ko'rsatkichining qiymati kuzatiladi va uning tarkibiy qismlari, shuningdek, mavjud kapital etarliligi ko'rsatkichiga nisbatan indikatorning o'zgarishi * 2015 yil 1 yanvardan boshlab banklar tomonidan kaldıraç ko'rsatkichi bo'yicha ma'lumotlar oshkor etilishi kutilmoqda * 2018 yil 1 yanvardan boshlab hisoblash tartibi va qiymati birinchi yarmida aniqlanishi rejalashtirilgan ushbu ko'rsatkich 2017 yil "parallel" hisoblash davri natijalarini hisobga olgan holda majburiy ro'yxatga kiritilishi kerak Xulosa
Shuningdek, biz kapitalni tartibga soluvchi talablarni, jumladan, xalqaro standartlar va milliy qonunchilikni ko'rib chiqdik. Ustav kapitalini shakllantirish, shu jumladan aksiyadorlarning ishtiroki, ustav kapitalidagi ulushlarni taqsimlash tartibi va qoidalari hamda tegishli qonunchilik talablari va nizomlari bilan tanishdik. Shuningdek, biz har xil turdagi banklar, jumladan, tijorat banklari, markaziy banklar, kooperativ banklar uchun ustav kapitalini shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqladik. Keyinchalik, bank faoliyatida ustav kapitalining ahamiyati va roli, ayniqsa, uning bankning moliyaviy barqarorligi va tavakkalchilik profilini ta’minlash, omonatchilar va kreditorlar manfaatlarini himoya qilishdagi o‘rni, shuningdek, ustav kapitalini rivojlantirish uchun foydalanish imkoniyatlarini ko‘rib chiqdik. bank. Nihoyat, biz ustav kapitalini shakllantirish bilan bog'liq muammo va muammolarni, masalan, bank uchun ustav kapitalining etarli emasligi va risklar, normativ talablar va qonunchilikdagi o'zgarishlarni tahlil qildik. Shuningdek, biz ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etishning mumkin bo'lgan strategiyalarini ko'rib chiqdik. Xulosa qilib aytganda, ustav kapitalini shakllantirish banklar faoliyatining muhim jihati bo‘lib, bank muassasalaridan e’tibor va ongli yondashuvni talab qiladi. Ustav kapitalining yetarli bo‘lishi bankning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, uning mijozlari manfaatlarini himoya qilish va bank sohasini rivojlantirishga xizmat qiladi. Biroq, ustav kapitalining etarli emasligi kabi muammolar mavjud bo'lib, bu bank uchun xavf tug'dirishi mumkin. Ustav kapitalini muvaffaqiyatli shakllantirish uchun, shuningdek, ustav kapitalini shakllantirish tartibi va qoidalariga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan normativ talablar va qonun hujjatlaridagi o'zgarishlarni hisobga olish kerak. Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun turli strategiyalar mumkin. Banklar qo'shimcha moliyalashtirish manbalarini izlashlari mumkin, masalan, investitsiyalar jalb qilish yoki obligatsiyalar chiqarish. Shuningdek, yangi aktsiyadorlarni jalb qilish yoki mavjud aktsiyadorlarning qo'shimcha hissalarini ko'paytirish orqali ustav kapitali ulushini oshirish mumkin. Banklar uning samaradorligini oshirish va moliyaviy barqarorlikni yaxshilash maqsadida ustav kapitalini qayta tashkil etish variantlarini ham ko‘rib chiqishi mumkin. Binobarin, banklarning ustav kapitalini shakllantirish ular faoliyatining muhim yo‘nalishi hisoblanadi. U bankning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, mijozlar manfaatlarini himoya qilish, rivojlanish va o‘sish uchun imkoniyatlar yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Ustav kapitalini shakllantirish jarayonlari va tamoyillarini tushunish banklarga moliyaviy resurslarini samarali boshqarish va zamonaviy bank sohasida barqaror rivojlanishga erishishga yordam beradi. Download 151.75 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2