Banklarda buxgalteriya hisоbini yuritish va hisоbоtlarni tayyorlash

Тayanch so‘z va ibоralar

Qimmatli qоg‘оzlar, aksiya, оbligatsiya, sertifikat, veksel, reestr, anderrayting,

qimmatli qоg‘оzlar birjasi, valyuta birjasi, birlamchi bоzоr, ikkilamchi bоzоr, bitim,
kоmissiоn mukоfоt, davlat xazina veksellari.


Nazorat savоllari

1. Qimmatli qоg‘оzlar nima va ularning qanday turlari mavjud?

2. Тijоrat banklari qimmatli qоg‘оzlar bilan qanday оperatsiyalarni bajaradi?
3. Тijоrat banklari tоmоnidan chiqarilgan qimmatli qоg‘оzlar hisоbi qanday hisоbvaraqlarda оlib bоriladi?
4. Тijоrat banklarida оbligatsiyalar hisоbi qanday yuritiladi?
5. Bankning anderrayting оperatsiyalari hisоbi qanday оlib bоriladi ?
7. Тijоrat banklari tоmоnidan chiqarilgan qimmatli qоg‘оzlar hisоbi qaysi hisоbvaraqlarda оlib bоriladi?
33. Mavzu: Tijorat banklarida chet el valyutasidagi operatsiyalar hisobining yuritilishi.
Reja:

33.1. Chet el valyutalarini xujjatlarda rasmiylashtirish tartibi va ularning xarakati.

33.2. Bank kassasiga kirim va chiqim kilinayotgan chet el valyutalarining dastlabki hisobi.


33.1 Chet el valyutalarini xujjatlarda rasmiylashtirish tartibi va ularning xarakati.


O’zbekiston Respublikasidagi bank muasassalarida chet el valyutasida sodir bo’ladigan kassa muomalalari amalga oshirish Respublikasi Markaziy Banki 1998 yil 28 martda tasdiklangan va Respublika Adliya Vazirligida 1998 yil 3 avgustda ruyxatga olingan "O’zbekiston Respublikasi bank muasassalarida valyuta kiymatliklari bilan ishlaydigan kassalar to’g’risidagi" Nizomda belgilangan.
Ushbu Nizomga mufovik chet el valyutasida kassa muomalalarini amalga oshirish xukukiga ega bo’lgan barcha bank muasassalari uzida yuridik va jismoniy shaxslarning bajarish darajasida valyuta zaxiralariga ega bo’lishlari zarur. Valyuta zaxiralari xajmi bank tomonidan amalga oshiriladigan operatsiyalar va ularni amalga oshiriladigan vaktdan kelib chiqib belgilanadi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki va vakolatli banklarning nakd chet el valyutasi va chet el valyutasidagi tulov xujjatlaribilan operatsiyalar o’tkazish xamda ularning xisobini yuritish tartibini belgilab beradi.
Ushbu qoidalarda kuyidagi tushunchalardan foydalaniladi:
Bosh daftar (BD) - bu balans xisobrakamlari guruxi bulib, odatda bankning moliyaviy xisobotlarida kursatiladi. Bosh daftarning balans xisobrakamlari umumlashtiruvchi xisobrakamlardir, chunki ular Kushimcha daftarlardagi batafsil axborotni o’zida umumlashtiradi. Bosh daftar balans xisobrakamlari buyicha bank operatsiyalari xisobga olinadigan valyuta turlari buyicha ochiladi.
Qo’shimcha daftar (shaxsiy xisobrakamlar) - tegishli bosh daftarlarni batafsil axborot bilan ta’minlovchi xisobrakamlar guruxidir.
O’zbekiston Respublikasi banklarida kullanilayotgan buxgalteriya xisobi kup valyutali tizimga asoslangan. Buxgalteriya xisobi kup valyutali tizimga asoslangan xollarda bank xar bir valyuta turi buyicha (so’mlar, AQSh dollari, evro pul birligi va sh.k.) aloxida Bosh daftar yuritadi. Operatsiyalarni xisobga olish uchun bank o’zida kancha valyuta turi mavjud bo’lsa, shuncha Bosh daftar yuritadi. Xar bir Bosh daftarda zaruriy mikdorda balans xisobrakamlari ochiladi.
Valyuta kassa xizmatini ko’rsatish uchun bank muasassasida operatsion, kayta sanash, avanslarni tayyorlash bo’yicha va boshqa kassalar tuziladi. Operatsion kassalar ish sharoiti va vaqtida kelib chiqib kirim, chiqim va kirim-chiqim kassalari bo’lishi mumkin. Valyuta qiymatliklarini bank muasassasi omboridan berish kassa mudiri tomonidan tilxat asosida beriladi.
"Berilgan va qabul kilingan kiymatliklarni hisobga olish kitobida kassa xodimlari". Bank muasassalarida kassa valyuta operatsiyalarini amalga oshirishuchun qo’yidagi xujjatlardan foydalaniladi.
1.Junatish vedomosti
2.Nakladnaya
3.Junatish vedomosti nusxasi
4.Almashuv punktidan junatilgan valyuta kiymatliklarining opisi.
Bank muasassasi omboridan valyuta kiymatliklarini berish kassa mudirining tomonidan amalga oshiriladi. Bunda ushbu muomalalar "Qabul kilingan va berilgan kiymatliklarni hisobga olish kitobi"da aks ettiriladi. Bankning operatsion kassasida kuni uzaytirilgan kassa tashkil kilinganda bunday xollarda bir kassir ikkinchisiga kassadagi valyuta kiymatliklarini topshirganda.
"Valyuta kiymatliklarini topshirish akti tuziladi".
Kassa xodimlari bir biridan qabul kilgan yoki topshirgan valyuta kiymatliklarini "Valyuta kiymatliklarini qabul qilish va topshirish nazorat varakasi orkali topshirishadi".
Bank muasassasidan boshqa bankirga olib ketayotgan valyuta qiymatliklarini rasmiylashtirish uchun "opis" tuziladi uch nusxada va unda valyuta kiymatliklarining nomi, cheklarning nomerlari va kiymati ko’rsatiladi.
Operatsion ko’p davomida kelib tushgan barcha valyuta kiymatlari kayta sanashi va belgilangan tartibda omborxonaga qabul kilinishi zarura tegishli schyotlarga qabul kilinishi zarur. Operatsion kun tugagandan so’ng kassa xodimlari operatsion kassani kassa xujjatlari bo’yicha kirimi va chiqimi bo’yicha hisob-kitob kilinadi va "Kunlik kassa oboroti va kiymatliklarning koldigi to’g’risida hisobot ma’lumotnomasi" tuzadi va uni imzolab kassa mudiriga beradi.
Kassa mudiri yoki maxsus ajratilgan shaxs ushbu hisobotlar asosida "Kassa oborotlari to’g’risida yigma ma’lumotnoma" tuzadi va xar bir valyuta bo’yicha omborxonadagi koldik chiqariladi va maxsus "Omborxonadagi kiymatliklarni hisobga olish kitobi"ni to’ldiradi. Hisobot ma’lumotnomasini "kuni uzaytirilgan operatsion kassa" xodimlari tomonidan ham tuziladi. Ushbu ma’lumotnoma va unga ilova kilinadigan xujjatlar olinib mislokka solinib yonmaydigan sifati ya’ni kungacha saklanadi.
Agar bankda kirim va chiqim kassa operatsiyalari kassa mudiri tomonidan bajariladigan bo’lsa "hisobot ma’lumotnomasi" tuzilmaydi va kassa oboroti yigma ma’lumotnomaga kushib yuboriladi. Kassa mudiri "Hisobot ma’lumotnomalari" xujjatlari bilan qabul kilib koldiklarning to’g’ri chiqarilganligini tekshiradi va hisob operatsion xodimlarning ma’lumotnomalari bilan takkoslab tekshiradi va ularning imzosi bilan tasdiklaydi.
Kassa xujjatlari xar kuni aloxida kitobga yigiladi. Agar qismi muamalalari bo’lsa unda bir necha kunda bir marta tiklash mumkin. Lekin 10 kundan oshmasligi kerak. Tiklanmagan xujjatlar kunlar bo’yicha yigilishi zarur va yonmaydigan shkaflarda kassa mudiri saklanishi zarur. Valyuta kiymatliklari muamalalari bilan bo’ladigan kassa xujjatlari 12-oy kassa mudirida yonmaydigan seyfda saqlanadi.