Baqo umarov
Download 24 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Buxoro davlat universiteti BAQO UMAROV ORGAN IК KIMYO
- ВВК24.2я73 © ’’IQ T IS O D -M O L IY A ” © B.B. U M A JIO V SOZBOSHI
- K I R I S Н Organik kimyo fani va uning predmeti
- O rgan ik b irik m alam in g tu zilish n azariyasi
- Organik moddalarning xomashyo manbalari
0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Buxoro davlat universiteti BAQO UMAROV ORGAN IК KIMYO 5 4 2 0 1 0 0 — b io lo g iy a , 5 6 2 0 1 0 0 - a g ro k im y o va a g r o tu p r o q s h u n o s lik , 5 6 20200 - a g ro n o m lik h a m d a 5 8 50200 — ek o lo g iy a v a ta b ia td a n fo y d a la n ish t a ’lim y o 'n a lis h i ta la b a la r i u c h u n o ‘q u v q o ‘lla n m a T o s h k e n t «IQTISOD—MOLIYA» 2007 Taqrizchilar: A.K . Abdushukurov - M. Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti organik kimyo kafedrasi dotsenti, k.f.n. 0 ‘. M . M ard on ov — Navoiy Davlat Kimyo instituti kimyo va kimyovi texnologiya kafedrasi m udiri, kimyo fanlari nom zodi, dotsent. B.X. Ibotov — Buxoro davlat universiteti organik va fizkolloid kimyo kafedrasining katta o ‘qituvchisi. Baqo Umarov U47 Organik kimyo: 5420100 — biologiya, 5620100—agrokim yo va agrotuproqshunoslik, 5620200 — agronomlik, 5850200— ekologiya va tabiatdan foydalanish ta ’lim yo'nalishi talabalari uchun o ‘quv qo'llanm a '/ B.B. Um arov; O 'zbekiston Respublikasi oliy va o ‘rta m axsus ta ’lim vazirligi. - Т.: Iqtisod-m oliya, 2007. - 400 b. 0 ‘quv q o ‘llanm a O 'zbekiston Respublikasi oliy va o 'rta m axsus ta ’lim vazirligi tasdiqlagan o'quv dasturi asosida yozilgan bo'lib, oliy va o 'rta maxsus o 'q u v y u r tla r in in g 5 4 2 0 1 0 0 — b io lo g iy a , 5 6 2 0 1 0 0 - a g r o k im y o va agrotuproqshunoslik, 5620200 — agronom lik, 5 8 5 0 2 0 0 - ekologiya va tabiatdan foydalanish ta ’lim yo'nalishlari bakalavrlariga mo'ljallangan. Kitobda organik kimyo asoslari, biologik obyektlarda uchraydigan va hayot faoliyatida m uhim o 'rin tutgan organik birikm alam ing tuzilishi va xossalarini yoritishga e ’tibor qaratrlgan. Ushbu q o 'llan m ada o'sim lik va hayvon organizm laridagi m oddalar va ularning o'zgarishidan tashqari o'g'itlar, pestitsidlar, polimerlar, dorivor m oddalar haqida ham m a ’lum o tlar bor. S huning u ch u n ham q o 'llan m ad a organik birikm alam ing asosiy sinflari, ularning nom lanishi, reaksiyalarning borishi, m oddalarning tarkibi, tuzilishi, fizik-kim yoviy xossalari atroflicha yoritilgan. Har bir mavzuning oxirida talabalaming mustaqil ishlashi uchun tayanch iboralar, savollar, m ashqlar va kerakli adabiyotlar berilgan. ВВК24.2я73 © ’’IQ T IS O D -M O L IY A ” © B.B. U M A JIO V SO'ZBOSHI Organik kimyo kursi oliy va o 'rta maxsus o'quv yurtlarining 5420100 — b io lo g iy a , 5620 100—agrokim yo va a g ro tu p ro q sh u n o slik , 5620 20 0 — agronomlik, 5850200— ekologiya va tabiatdan foydalanish ta ’lim yo'nalishlari bakalavrlari uchun zaruriy fanlardan biridir. O 'zbek tilida o 'q u v dasturi talablariga javob beradigan darslik va o'quv qoilanm alarining yetarli miqdorda emasligi talabalar tom onidan bu fanni o 'zlashtirish, m ustaqil bilim olishlari va reyting topshirishlarini qiyinlashtiradi. M azkur o 'quv q o 'llan m a ana shu m uam m olarni yechish m aqsadida Buxoro davlat universiteti organik va fizkolloid kim yo kafedrasida tuzilgan (23.12.1999- yil, № 4 bayonnom a), kim yo-biologiya va agrar fakultetlari ilmiy kengashlari tasdiqlagan dastur asosida yozildi. Kitobda organik kimyoning rivojlanish tarixi, alohida fan sifatida o'qitilish sabablari, izom eriya turlari, organik kim yoda elektron nazariyasi, organik birikm alar va reaksiyalarning sinflanishi, organik birikm alar tuzilishini, o'rganishda qo'llaniladigan zamonaviy tadqiqot usullari qisqacha bayon qilinadi. So'ngra ochiq zanjirli, halqali va arom atik uglevodorodlarning, organik birikm alar asosiy sinflarining nom lanishi, izom eriyasi, olinish usullari, tuzilishi, fizik va kimyoviy xossalari, m uhim vakillari va ularning ishlatilishiga oid m a’lum otlar keltiriladi. H ar bir m avzuning oxirida tayanch iboralar, talabalarning m ustaqil yechishlari uchun savol va m ashqlar ham da tavsiya etilgan adabiyotlar ro'yxati berilgan. K I R I S Н Organik kimyo fani va uning predmeti O rganik kimyo organik m oddalar deb ataluvchi uglerodning birikm alari kimyosini o ‘rganuvchi fundam ental fanlar jum lasiga kiradi. Organik kimyo faniga uglevodorodlar va ularning hosilalari kimyosi deb ham qarash mumkin. Bu tushun cha organik kimyo fanini birm uncha to 'liq va aniq ta ’riflasa ham , oiganik va anorganik birikmalar kimyosi orasiga keskin chegara qo'yib bo'lmaydi. Juda ko‘p kim yogarlar anorganik va organik m oddalarni o ‘rganish kimyo fanining ikki m ustaqil sohasi deb qarashlari bilan xatolikka yo‘1 q o ‘yadilar ham da o 'zlarin i va bir qator shogirdlarini adashtiradilar. C hunki bu fanlar o ‘zaro uzviy b o g iiq bo'lib, ularni alohida o ‘rganib bo'lm aydi. X IX asrning o ‘rtalariga qadar o ‘simlik va hayvonlar organizm larida hosil bo 'ladigan m oddalarni o'rganuvchi fan organik kimyo deb yuritilardi. S huning uchun “organik kim yo' atam asi “organizm ” so'zidan kelib chiqqan. Tarixan paydo bo'lgan bu nom ning m azm uni tubdan o'zgargan b o ‘lsa-da, u hozirgacha q o 'lla n ilm o q d a . Q a d im z a m o n la rd a o d a m la r o 's im lik va h ay v o n organizm laridan organik m oddalarni ajratib olish va ulardan foydalanishni bilishgan. U lar spirtli ichim lik tayyorlash, vinoni ach itib sirka olish, o 'sim lik la rd a n b o 'y o q la r, d o ri-d a rm o n la r, x u sh b o 'y m o d d alar olishni o ‘rganishgan. Lekin u davr kishilari organik m oddalarning aralashm alari bilan ish k o 'rg a n la r, so f organik m oddalarni ajratib olish hali yo'lga qo'yilm agan va bu soha birm uncha keyinroq rivojlandi. K im yoning dastlabki taraqqiyoti davrida organik va anorganik m oddalar o 'rta sid a g i farq larn i b ilm ag an lar. K ey in ch alik o 's im lik va h ay v o n lar organizm larida uchraydigan birikm alam ing xossalari jonsiz tabiatdan olingan m oddalar (asos, kislota, tuz, m etall, uning qotishm alari) ning xossalaridan tubdan farq qilishi aniqlandi. B undan tashqari, o'sim lik va hayvonlardan ajratib olingan m oddalarni kim yogarlar uzoq yillar davom ida sintetik usul bilan ololmadilar. 1675-yilda kimyodan birinchi kitob yozgan fransuz olimi Lemeri tabiatda uchraydigan m oddalarni tartibga solib, ularni uch turga bo'ldi: - o'sim liklardan olinadigan m oddalar, - hayvonot dunyosidan olinadigan m oddalar, - m ineral (m a ’dan) m oddalar. 1806-yilda shved olimi Y.Ya. Berselius o'simlik va hayvonlardan olinadigan m oddalarni birlashtirib, organik m oddalar deb atashni tak lif etdi. Shu m oddalarni o'rganadigan fanni organik kim yo deb ta ’rifladi va “vitalizm ” (lo tin c h a vita “h a y o t” , lis “ k u c h ” degani) n azariy asin i ilgari surdi. Vitalistlarning fikricha: “Organik m oddalar anorganik m od dalard an faqat tirik organizm larda “jo n ” , “ru h ” , “ ilohiykuch” ta’sirida hosil bo 'ladi, ularni sintetik usullar bilan olib bo'lm aydi” Bu noto'g'ri nazariya organik kimyoning rivojlanishiga m a’lum muddat to'sqinlik qildi, lekin uning taraqqiyotini to'xtata olmadi. B erseliusning shogirdi F. Vyoler 1824-yilda ditsianni gidrolizlab oksalat kislotani, 1828-yilda esa ammoniy sianatni qizdirib, mochevinani sintez qildi: N = C - C = N + 4 H 20 —> H O O C -C O O H + 2 N H 3 2 N H .O C N - > 2 C 0 ( N H ,) 2 Vyoleming bu ishlari o 'z ustozi Ya. Berseliusning vitalistik ta ’limotiga zid chiqdi va boshqa olim larni ham sintez bilan shug'ullanishga undadi. 1842- yilda N .N . Zinin nitrobenzolni, 1845-yilda Kolbesirka kislotani, 1850-yillarda Bertlo chum oli kislota, etil spirti, atsetilen, benzol, m etan va yog'larni, 1861-yilda A.M. Butlerov qandsimon modda (metilitan)ni 1869-yilda K. Grebe va K. Liberm an alizarin tabiiy bo‘yog‘ini sintez qilib, vitalistik nazariyaga qaqshatqich zarba berdilar. Ammo, erishilgan bu yutuqlardan xulosa chiqarib, dalillarni birlashtiruvchi va keyingi tadqiqotlar uchun nazariy asos bo'ladigan ilg'or g'oya hali yo‘q edi. XIX asrning birinchi yarmidanoq organik sintez bilan bir qatorda organik m oddalarning tahlili ham rivojlandi. Yu. Libix organik birikm alardagi uglerod va vodorodni, J. Dyuma esa azotni aniqlash usullarini ishlab chiqdilar. Tahlil qilingan barcha m oddalarning tarkibida uglerod borligi aniqlandi. Shunga asoslanib, 1848- yilda G m elin organik kimyoni uglerod birikm alari kimyosi deb t a ’rifladi. Lekin bu ta ’rif uglerodning organik m oddalarga m ansub bo'lm agan birikm alari (uglerod oksidlari, karbonatlar, karbidlar va hokazo) ham borligini e’tiborga olmaydi. Shuni inobatga olgan nem is kimyogar olimi K. Shorlem m er organik kimyoni uglevodorodlar va ularning hosilalari kimyosi deb t a ’rifladi. Shunday qilib, organik kimyo XIX asrning 30-yillarida quyidagi asosiy sabablarga ko'ra mustaqil fan sifatida shakllandi va o'rganila boshlandi: 1. O rganik birikm alam ing anorganik m oddalarga nisbatan son jihatdan juda ko'pligi. Hozirgi kunda o'n milliondan ortiq organik birikmalar o'rganilgan. A norganik m oddalarning soni esa yuz mingdan oshm aydi. 2. Organik m oddalar o'simlik va hayvonlar organizmlarining hayot faoliyati jarayonlarida o'ziga xos m uhim vazifalarni bajaradi. 3. O rganik m oddalar xossalari va reaksiyaga kirishish qobiliyati bilan anorganik m oddalardan keskin farq qiladi. 4. Barcha organik m oddalar kislorodda yonadi, anorganik m oddalarning ham m asi ham yonaverm aydi. 5. Organik m oddalarning ko‘pchiligi dissotsilanm aydi, chunki ularning m olekulasida ato m lar o 'z a ro kovalent bog'langan. 6 . Organik birikm alar uchun izomeriya hodisasi xarakterli bo'lib, bu hodisa XIX asming birinchi choragida Yu. Libix, Ya. Berseliusva F. Vyoler tom onidan kashf qilingan. U ning sabablari esa shu asrning 60-yillarida A.M . Butlerov tom onidan oshib berildi. 7. Yuqorida sanalgan sifatlaming barchasi organik m oddalar uchun o'ziga xos spetsiflk xossalari, uglerod atom ining tuzilishi va turli bog'lar hosil qilishi bilan izohlanadi. Bu xossalar katta amaliy aham iyatga ega. O rgan ik b irik m alam in g tu zilish n azariyasi Organik kim yoning rivojlanishida dastlabki nazariya sifatida radikallar nazariyasi (J.L.G ey-Lyussak, Yu. Libix, F. Vyoler,) vujudga keldi. Radikallar nazariyasi Y.Ya. Berseliusning elektrokimyoviy nazariyasini organik kimyoga moslashdan iborat edi. Bu nazariyaga muvofiq anorganik m oddalar atomlardan tuzilgani singari organik m oddalar ham radikallar (b ir yoki bir necha ato m lard an iborat qoldiqlar) dan tuzilgan. Kim yoviy reaksiyalarda bu radikallar bir m odda tark ib id an ikkinchisiga o 'z g arm asd a n o 'ta d i. Bu nazariyaning tan olinishiga Libix va Vyoler tom o nid an “achchiq bodom m oyi”— benzoy aldegidini (C 7 H 6 0 ) o'rganilishi sabab bo'ldi. Bu m odda xossalari o'rganilganda uning “b e n z o in deb ataluvchi qismi bir m odda tarkibidan ikkinchisiga o'zgarishlarsiz o'tishi kuzatildi: C 6 H ,-C O -H - benzoy aldegidi, C 6 H ,-C O -C l —benzoil xloridi, C 6 H 5 -C O -O H -b e n z o y kislotasi, C 6 H <-C O -N a — natriy benzoati. Organik kim yoning keyingi rivoji radikallar nazariyasini tasdiqlaganday b o'ldi. C hunki, \C H 3 -m etil, C ^ h ^ -b e n z o il kabi radikallar topildi va ular reaksiya jarayonida bir molekula tarkibidan ikkinchisiga o'zgarishsiz o'tishardi. Lekin radikallarni so f holda ajratib olish ishlarining natijasiz chiqqanligi va bir xil reaksiyalarda radikallarning o'zgarishi aniqlangach, bu nazariya fanda uzoq vaqt hukm surm adi/D astlab rus olimi T.E. Lovis sirka kislotadan sirka kislota xlorangidridi, sirka kislota am idi olinganda atsetil radikali o'zgarm asligini kuzatdi, am m o xlor ta ’sirida m o n o -, di- va trixlorsirka kislotalarining hosil bo'lishi radikal ham o'zgarishini isbotladi. J. D yum aning aniqlashicha, yuqori yog‘ kislotalari tarkibidagi vodorod atom lari osonlik bilan xlorga alm ashinadi^N atijada radikallar nazariyasi o 'z kuchini yo‘qotdi va uning o ‘rniga tip la r nazariyasi vujudga keldi.'f'1 a ) v o d o r o d tip i: H 1 H l с 2н Л с , я 3о1 с я 3с о 1 H \ С Я 3] н \ ' н ) с н з] metan etan sirka atseton aldegidi b ) v o d o r o d x l o r i d tip i: C/1 C/1 С/ Cl с я , | с 2я , о | C N \ C H 2 - C O O H metil atsetil sian xlorsirka xlorid i xloridi xlorid kislota v) s u v tip i: H ) H О CH, H metil spirti О C2H S C2H S dietil efiri О C H f O H sirka kislota О CHJCC с гн ь sirka etil efiri О g ) a m m i a k tip i: Я Я С Н j' С Н з СЬН Ъ Я ■N Я >N С Н Ъ■N с я 3 >N я Я С Нз Я с я 3 я metil - amin dimetil - amin trimetil - amin N anilin 1853-yildaamalgaoshirgan ilmiy ishlari bilan S h J e ra r tip la r nazariyasi- ning asoschisi bo'lsa, J. D yum a, A. Loran va A. K ekulelar bu nazariyani rivojlantirdilar. U shbu nazariyaga binoan organik m o d d alar ham oddiy a n o rg a n ik m o d d a la r hosilasi, ulardagi vodo ro d a to m la rin i radikalga alm ashtirish bilan organik m oddalar olish m um kin. O rganik birikm alam ing dastlab to 'rtta tip i yaratildi: S h J e ra r uglevodorodlami asosan, vodorod tipidan, galogenli hosilalami vodorod xlorid tipidan hosil qilinishi mumkin deb tushuntirdi. Bu nazariyaga k o ‘rasuv tip id an spirtlar, oddiy efirlar va kislotalar hosil qilinadi. Am m iak tip i orqali am inlar va boshqa birikm alar tartibgasolinib, tushuntirilgan. T ip la r nazariyasigaasoslanib, organik m oddalarning sinflarga ajratilgani bu nazariyaning dastlabki yutug‘i bo'ldi. Bunga ko‘ra m olekula hosil qiluvchi har xil radikallar ikki qaram a-qarshi zaryadga ega bo'lm aydi. Shuning uchun Berseliusning radikallar nazariyasiga qarshi o 'laro q bu nazariya “unitar nazariya” nom ini oldi. T ip la r nazariyasining kam chiligi shundan iborat ediki, u faqat eksperim ental ishlar natijasida rivojlandi, kimyoviy usullar yordam ida m oddalarning tuzilishini o'rganish m um kinligini rad etdi. Bu nazariyaning yangiliklami bashorat qilish imkoniyati yo'q. K o'pchilik hollarda m oddalarning xossalarini aniqlash davom ida ular uch un tip ik bo'lgan form ulalar bir nechtani tashkil etdi. O rganik kimyo fanining maqsadi m olekulada atom lar betartib joylash- ganm i yoki ular m a ’lum izchillikda bog'lanib, bir-biriga t a ’sir ko'rsatadim i degan savolgajavob qidirishdir. Elementlaming valentligi aniqlangach, olimlar uning aham iyatini anglab yetdilar. Ingliz olimi E. F rankland m etallorganik birikm alarni o'rgana turib, 1853-yilda har bir metall radikallar bilan m a’lum tartibda bog'lanishi mumkinligini ko'rsatdi. 1857-yilda nemis olimlari A. Kekule va A. Kolbe uglerodning 4 valentli ekanligini, A. K uper uglerod atom lari o 'z a ro b o g 'la n ib , zanjir hosil qilishini an iq lad ilar. V alentlik hodisasi o'rganilgach, m olekula m a’lum tuzilishga ega bo'lishi haqida fikrlar tug'ildi, am m o uni qanday aniqlash vazifasi hali yechilm agan edi. 1861 -yilda A.M. Butlerov organik m oddalarning tuzilish nazariyasini yaratdi. U ning asosiy fikrlari 1861 -yilda e ’lon qilingan “ M oddalarning kimyoviy tuzilishi h aq id a” nomli m aqolasida o 'z aksini topdi. Bu nazariya quyidagicha ta ’riflanadi: “ M olekulaning kimyoviy tabiati elem entar tarkibiy qism larining tabiati bilan, ularning m iqdori va kimyoviy tuzilishi bilan aniqlanadi” D astlab A.M. Butlerov izom erlar “ ...hech qanday o'zgarm aydigan, qotgan m o d d alar...” deb tushungan bo'lsa, keyinroq "... m a ’lum turdagi organik birikm alar o'zaro izom er holdagi zarrachalar b o 'lib , ular bir-birining tuzilishi va xossalarini o'zgartirish bilan takrorlab turishadi...”, - deb yozgan edi. Ushbu nazariyadan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: 1. Organik modda molekulasida barcha atomlar bir-biri bilan m a’lum tartibda bog'langan, buning uchun ular kimyoviy moyillikning m a’lum qismini sarflaydi. M olekuladagi atom larning birikish tartibini A. Butlerov kim yoviy tuzilish deb atadi. 2. M oddalarning kimyoviy xossalari uning tarkibi va kimyoviy tuzilishiga bog'liq. Bu qoida izomeriya hodisasini tushuntirib beradi. 3. Reaksiyalarda molekulaning m a’lum qismi o'zgarganligi tufayli m odda- ning kimyoviy o'zgarishini o'rganib, uning kimyoviy tuzilishini aniqlash mumkin. 4. Muayyan bir m odda xossasini o'rganib, molekulyar tuzilishini aniqlash m um kin. Bu tuzilish m odda xossalarini aks ettiruvchi m a ’lum form ula bilan ifodalash im koniyatini yaratadi. 1874-yilda V ant-G off va Le-Bellar esa molekulalarda atom larning fazoviy joylashishi nazariyasini yaratib, organik kimyoning rivojiga katta hissa qo'shdilar. 1879-yildaA . Bayerning indigo bo'yog'ini, 1904-yilda A. Piktening nikotin alkaloidini sintez qilgani sintetik bo'yoq va dorivor m o ddalar kim yosining yuksalishiga olib keldi. 1907-yilda A.E. Favorskiy tashqi m uhitni o'zgartirish yo'li bilan izom erlarning o 'z aro dinam ik m uvozanatda ( t a u t o m e r i y a ) bo'lishini aniqlagach, organik birikm alam ing reaksion qobiliyatini o'rganish mumkinligi isbotlandi. Endi esa zam onaviy organik kim yo fanini izom eriya hodisasisiz tasavvur etib bo'lm aydi. XX asrning dastlabki yillarida organik kimyoga tadqiqotning fizikaviy usullari, elektron tuzilish nazariyasi kirib kelaboshladi, uglevodlar, polipep- tidlar, purinlar, oshlovchi m oddalar va boshqa tabiiy birikm alam ing nozik sintezlari amalga oshirildi, 1930-yiIlarda esa kvant organik kimyosi yaratildi. AQSH olim i R. Vudvord strixnin va m orfin alkaloidlari, xlorofill, B l2 vitam inini, P. Ziber tarkibida 51 ta am inokislota qoldig'i tutgan insulin gorm onini, G. Koran 50 dan ortiq nukleozid tutgan ribonuklein kislotalarini sintez qilib organik sintezning im koniyatlari cheksizligini isbotladilar. Organik moddalarning xomashyo manbalari Organik m oddalarning asosiy xom ashyo m anbalariga tabiiy gazlar, neft, toshko 'm ir va q o 'n g 'ir ko'm ir, yonuvchi zaxiralar, torflardan tashqari qishloq va o 'rm o n xo'jaligi m ahsulotlari kiradi. D unyo miqyosida neft va tabiiy gazlardan faqatgina benzin, kerosin kabi yon ilg 'ilar em as, balki plastm assalar, spirt, kauch uk va boshqa sintez m ahsulotlari olinadi. Bugungi kunda ishlab chiqariladigan organik sintez m ahsulotlarining 95 foizi neft va tabiiy gazlardan, 5 foizi esa ko 'm ir, slanets, torf va yog‘oshdan olinmoqda. Qazib olinadigan neft va uning mahsulotlarining qariyb 5 foizi kimyoviy qayta ishlanadi. Qolgan qismi esa turli dvigatel va pechlarda yoqiladi. Buning natijasida yiliga 20 mlrd. tonnaga yaqin karbonat angidridi havoni ifloslantirm oqda. Neft va gaz koni zaxiralari cheklangan, k o 'm ir konlari esa ko'proq uchraydi. T o shko'm ir sof ugleroddan tashqari H, O, N , S va boshqa elem entlar tutgan m urakkab organik birikm alar m anbayidir. Kokso-kim yoviy va gazlarni qayta ishlash zavodlarida quruq haydash usuli bilan bugungi kunda neftdan olinadigan m ahsulotlardan o 'n baravar kam organik m oddalar olinm oqda, am m o arom atik uglevodo- rodlarning asosiy qismi toshko'm ir smolasidan olinadi. Bu hoi toshko'm irdan kimyo sanoatining asosiy xomashyosi sifatida yanada kengroq foydalanish, undan sintetik neft va gaz m ahsulotlari ishlab chiqarishni taqozo etadi. O rganik m oddalar olishning yana bir m uhim usuli - ayrim m ikroorga- nizm lar ta ’sirida boradigan bijg'ishjarayonlaridir. Bir qator organik m oddalar hali ham hayvonot dunyosi xom ashyosidan olinm oqda, bular glitserin, karbon kislotalar, am inokislotalar, oziq-ovqatlar va shu kabi m ahsulotlardir. Hozirgi vaqtd a organik kim yoning taraqqiyoti tirik tabiatdagi ham m a m oddalarni su n ’iy va sintetik usul bilan olish im koniyatini yaratgan, undan unum li foydalanish zam onam iz kimyogarlari va loyihachi-texnologlarning asosiy vazifasi hisoblanadi. Download 24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling