Baqo umarov


Download 24 Kb.
Pdf ko'rish
bet25/35
Sana26.09.2017
Hajmi24 Kb.
#16530
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   35

3
H
6
0
2
  tarkibli  ikki  m oddalarning biri  suvda  eriganda  lakm us qog'ozini 
qizartiradi,  ikkinchisi  gidrolizlanganda  metil  spirti  hosil  qiladi.  Bu  ikki 
birikm aning  tuzilish  form ulalarini  yozing.
10.  Karbon  kislota  galogenangidridlari  qanday  usullar bilan  olinadi?
11.  Halqali  angidridlar  qaysi  kislotalardan  olinishi  m unkin?  Reaksiya 
tenglam alarini  yozing.
12.  Malein  angidridi  20  g  butadien  bilan  reaksiyaga kirishsa,  necha 
gram m   bitsiklik  birikm a  olinadi?  Oiingan  m ahsulotni  nom lang.
13.  Sintetik  kir yuvuvchi  vositalam ing  sovundan  farqi  borm i?
14.  Nega oddiy xo'jalik sovuni  “qattiq” suvda  ko'pirm aydi?
15.  Q attiq va  suyuq sovun  orasida qanday farq m avjud?  U larning olinish 
reaksiya  tenglamasiga misol yozing.
16.  M um lar  tarkibida  qaysi  yuqori  m olekulali  spirtlar uchraydi?
17. M urakkab lipidlarning tarkibi oddiy lipidlardan  nima bilan farq qiladi?
18.  Letsitin va kefalin  formulalari tarkib jihatdan  nimasi bilan farqlanadi?
19.  20 g  m ochevina olish  uchun qancha am m iak  sarflanadi?
2 0

10
  g  karbam id  term ik  parchalanganda,  qancha  karbonat  angidridi 
ajralib  chiqadi?
21.  Q uyidagi  reaksiya  ten glam alarin i  y ozing,  dastlabki  va  olingan 
m ahsulotlarni  t o ‘g‘ri  nomlang:
a)  CH3- C H ,-C O O H   + 
C,H7OH  —

b)  CH3-C H 2-C H 2-COOCH.-, 
+  Br2 


d ) C H   = C -C O N H 2 

HCI 


CH3
e)  H -C O O H  

C2H5-O H  
*■
22.  M ochevina bilan  100 g malon efiri  reaksiyaga kirishsa,  qancha barbitur 
kislotasi  olinadi?
23.  Bir  molekula  qahrabo  kislota va ikki  m olekula  etilam ining reaksiyasi 
tenglam asini  yozing.
24. Aromatik mono- va  dikarbon  kislotalarining angidridlari qanday olinadi? 
Reaksiya tenglam alarini yozing.
25.  Bir  mol  tereftal  kislota  bilan  2  mol  etil  spirtining  o ‘zaro  reaksiya 
tenglam asini  yozing va qancha m urakkab efir hosil  b o ‘lishini  hisoblang.

26.  M oylarning taxirlanishi  nim a bilan  izohlanadi?
27  Quriydigan  va  qurim aydigan  m oylarning  farqini  k o ‘rsatib  bering. 
Fikringizni  reaksiya tenglam alari  bilan  isbotlang.
28.  Linol,  linolen va olein kislotalari  20 g glitserin bilan  reaksiyaga kirishsa, 
qancha  m urakkab  efir  hosil  bo'ladi?
29.  Ikki molekula stearin kislota va bir molekula olein  kislota qoldigi tutgan 
50 g triglitserid katalizator ishtirokida gidrogenlanganda qancha hajm (n.sh.da) 
vodorod  sarflanadi?
30.  Suyuq  m oylarni  gidrogenlash  sanoat  m iqyosida  q and ay   am alga 
oshiriladi?  Bu  reaksiyaning kundalik turm ush  uchun aham iyatini  bilasizmi?
31.  Yog*  va  m oylar tarkibida qanday karbon  kislotalar uchraydi?
32.  T ristearat glitseridi gidrolizlanganda,  85  %  unum  bilan glitserin  hosil 
bo'ladi.  60 g so f glitserin  olish  uchun  qancha  yog*  sarflanadi?
A d a b i y o t l a r
1.  Грандберг И .И . О рганическая химия.-  М осква.-  “Д ро ф а” . - 2002.- 
С.  370  -   407.
2.  Pirm uxam edov  I.  Organik  x im iy a .-T o sh k e n t.-  “ M editsina” .-  1987.- 
379-386-  betlar.
3.  Вивю рский  В.Я.  Вопросы,  упраж нения и задачи  по органической 
химии  с  ответам и  и  р еш ен и ям и ,-  М оск ва.-  “ В ладос” .-  С.  69  —  71.
4. Л адингтон  Э .,  Д ейль  Г.  Гамлеш ко  И.  Ключи  к здоровью ,- Тула,- 
И зд -в о  И сто ч н и к  ж и зн и ,-  2003,-  С.  29 — 36.
G IDRO K SI-  VA  OKSOKISLOTALAR
M olekulasi  tarkibida  karboksil  va  gidroksil  guruhlari  tu tg an   organik 
birikm alarga 
g   i   d   г   о   к   s   i   k i s l o t a l a r
 deyiladi.
Alifatik  oksikislotalar
N o m e n k l a t u r a   v a   i z o m e r i y a s i
Ayrim oksikislotalar (aslida gidroksikislotalar deyish  o ‘rinli bo'ladi)  tarixiy 
nom enklatura bo'yicha nomlanadi:
СН2-С О О Н  
С Н , - C H -C O O H  
HOOC-CH-CH2-COOH
о н  
A
h
 
<*)h
glikol  kislota 
sut  kislota 
olma  kislota

K o 'p in c h a  oksikislotalar tegishli  bir asosli  karbon  kislotalarning  nom iga 
oksi-  so'zi  q o'shib,  gidroksil  guruhining  o 'rn i  esa  grek  alfavitidagi  harflar 
bilan belgilangan  holda  nom lanadi;
p
a
 
0
 
a
H
2
C-COOH 
CH
3
 -  
(Г Н  
-  COOH 
HO -  CH2-  CH2-COOH
OH 
OH 
p- oksipropion
oksisirka 
a-oksipropion 
kislota
kislota 
kislota
Sistematik (IU PA C)  nomenklatura qoidasiga  binoan oksikislotalar tegishli 
karbon  kislotalar nom iga oksi-  qo 'sh im ch a q o 'shib,  gidroksil  guruhi  tutgan 
uglerod  atom i  raqam  bilan  ko'rsatiladi:




.1 

1
С Н з  
-   (p(OH)-COOH 
С Н з   -  
<рн  -  CH -  COOH
C H j  
H 3C  
O H
2-oksi-2-m etiI  propan  kislota 
2-oksi-3-m etil  butan  kislota
O ksikislotalarda  izom eriya  uglerod  skeletining  tuzilishiga  va  uglerod 
zanjiridagi  gidroksil  guruh  holatiga bog'liq;
CH
3
-CH
2
-CH-COOH 
c h :-^ h - c h 2- c o o h  
CH
2
-CH
2
-CH2-COOH
OH 
oh
 
oh
a-oksimoy  kislota 
P-oksimoy kislota 
y-oksimoy  kislota
B undan  tashqari,  oksikislotalar  uchun   fazoviy  izom eriya  tu rlarid an   biri
— ko'zgu  izom eriyasi  ham xarakterlidir.
O k s i k i s l o t a l a r n i n g   o l i n i s h i
Bu  b irik m alar  laboratoriya  va  san oatda,  asosan,  sp irtlar  va  karbon 
kislotalaridan olinadi:
1 .  G l i k o l l a r n i   o k s i d l a s h
н2|:  -   рн
2
 
[О] 
H2f  -  с о о н  

h 2o  
h o 
o h  

о н
etilenglikol 
glikol  kislota
2.  a —Galogenalmashingan karbon kislotalardagi galogenni gidroksil guruhiga 
alm ashinishi

Reaksiya suv yoki  ishqor ta ’sirida qizdirilganda amalga oshadi: 
H2
+  h-,0 
--- ►
 
н2<р-соон  +  hci
Cl 
OH
xlorsirka  kislota
3. 
Karboksil guruhiga  nisbatan  a —holatda  uchlamchi uglerod atom i tutgan 
karbon  kislotatarini  KMn 0 4  ta 'sirida  oksidlash:
?H
Hr,C -  <рн 
-   C O O H  
+   [O ] 
H 5C   -  
С Н з 
C H j
iz o m o y   k islo ta  
ot-oksiizom oy  k islo ta
4 .  K a r b o n i l  b i r i k m a l a r d a n   o l in is h i
A ldegid  va  ketonlarga  nitril  kislota  t a ’sir  ettirib  o ling an  oksinitril 
birikm alam ing  m a ’dan  kislotalar  ishtirokida  gidrolizlanishi  natijasida 
a — 
oksikislotalar  hosil  bo'ladi:
H  
H + 
O H  
+ 2 H 20 .  [ H +] 
O H
C H 3- C = 0   +  
H - C = N   -------►  C H j - C H - C N   -------------------- ► 
C H , - C H - C O O H
sirka 
oksinitril 
-  NHj 
sut  kislota 
aldegid
H  
O H  
+ 2   H 20 ,  [ H +] 
O H
C H 3- C = 0   +  
H - C = N   -------► C H j - C H - C N  
-------------------- ►  C H j - C H - C O O H
C H j  
CH
j
 
- N H
j
 
CH
j
atseton 
atseton 
a-oksiizomoy
siangidrini 
kislota
5 .  L a k t o n   v a   l a k t i d l a r d a n   g i d r o l i z   o r q a l i   o l in is h i
H2C 
—   C H , 
H O H


---------------► 
H 2C - C H , - C H , - C O O H
H
2
C
4
 
, C = 0  
N aO H  
OH
u  
y-oksimoy  kislota
y-butiro lakton

5  
у 

a
H2£ -  CH
2
 -  CH2-  CH
2
 -  COOH 
5-valerian  kislota
CW  A   / Сн’
2  
C H 3  - £ H
-   C O O N
sut  kislota 
ut  kislotaning 
laktidi
F i z i k   v a   k i m y o v i y   x o s s a l a r i
Bir  asosli  oksikislotalarning  dastlabki  vakillari  m oysim on  suyuqlik,  ikki 
asoslilari  -   kristall  m oddalar,  suvda  yaxshi  eriydi.  U lar  tegishli  to'yingan 
karbon  kislotalarga nisbatan  kuchli hisoblanadi.  Oksikislotalar tuz, efir karbon 
kislota amidi  va  nitrili, galogenangidridlar hosil  qiladi.
O ksikislotalarning  m olekulasida  gidroksil  va  karboksil  guruhlari  borligi 
uchun ular spirtlar va kislotalarga xos barcha kimyoviy reaksiyalarga kirishadi. 
O ksikislotalar tuz,  efir,  karbon  kislota  amidi  va  nitrili,  galogenangidridlar 
hosil  qiladi.
O ksikislo talar  m olekulasi  tarkibida  gidroksil  va  karbonil  g u ruhlari 
borligidan,  ular spirtlar va  kislotalarga  xos  reaksiyalarga  kirishadi:
[H +]
HOCH2-COOH  +  HOS
2
H
5
 
------------ ►
 
HOCH
2
COOC
2
Hs
glikol  kislota 
-  H: О 
glikol  kislotaning  etil  efiri
( CH
3
C 0)20   +  HOCH2COOH  ---- ►
  CH
3
COO-CH2-COOH  +  CH3COOH
sirka 
glikol 
atsetilglikol  kislota
a-oksikislotalar suyultirilgan sulfat  kislota  bilan qizdirilganda,  aldegidlar 
va chum oli kislotasigacha parchalanadi;
P
R-CH-COOH 

R - c ;  

H -C O O H
OH 

H
с 
C H
A
I,С 
о 
0
+ 2
  H 2
0
.  |H  
1
Н
2
Л
и
2 

I
«
V
HOH
НзС^^С = О 
NaOH 
5-valerolakton

G idroksil  guruhining  zanjirdagi  o 'rniga  qarab  oksikislotalar  qizdirish 
jarayonida  suv  m olekulasini  ajratib,  turli  xil  m oddalar  hosil  qiladi.
a -
Oksikislotalar
a-O ksik islotalar qizdirilganda olti  a ’zoli siklik  m urakkab efir laktid hosil 
qiladi;
О  
О
H3C -  CH -  
c f  
Д 
t

IohIhJ-O -  CH -  CH
3
 
- 2 H  
26
 
НзС-НС^ 
xo
о-1н  ..  
но I  I 

I
V
C H " CI
su t  k islota 
(3
sut  kislota  laktidi
L ak tid lar  kristall  m odda.  K islota  yoki  ishqor  ish tiro k id a  suv  bilan 
qaynatilganda gidrolizlanib,  dastlabki  a-oksikislotani  hosil  qiladi.
(3- 
O k s i k i s l o t a l a r
P-oksikislota qizdirilganda suv molekulasini  ajratib,  to 'y in m ag an   karbon 
kislota hosil  qiladi:
C H 3- C H - C H 2- C O O H  
---------- ► 
Н з С - С Н  =   C H - C O O H   +  
H 20
OH 
kroton  kislota
P- oksimoy  kislota
y -   v a   S - o k s i k i s l o t a l a r
Erkin  holda  beqaror  m odda.  U lar  qizdirilm asdan  asta-sekin  o 'z id a n   bir 
m olekula  suv  ajratib,  besh  yoki  olti  a ’zoli  siklik  birikm a  —  lak to n lar  hosil 
qiladi.
Masalan:
H 2C  -   C H 2 
H 2C  -   C H 2
/  
\  
/  
\
H 2C  
с
 = о 
________ ► 
H 2C  
с = о
\  но 
-  Н
20
 
о^
ОН 
у -oksimoy  kislotaning
у- oksimoy  kislota 
laktoni  (y-butirolakton)
Bu  usul  yordam ida  hosil  bo'lg an   m oddalarnin g  tuzilishiga  yoki  xiliga 
qarab  a - ,p - ,  y-oksikislotalarni  b ir-biridan  farqini  bilib  olish  m um kin.

O k s i k i s l o t a l a r n i n g   o p t i k  f a o l l i g i
O rganik birikm alardagi  fazoviy yoki  stereoizom eriyaning bir turi  —  optik 
izomeriya  hodisasi  kuzatiladi.
A n i q l a n i s h i :
  agar,  organik  m oddalardagi  b iro n   uglerod  ato m i  t o 'r t  xil 
atom   yoki  a to m la r  guruhi  bilan  birikkan  b o ‘lsa,  b u n d ay   ug lero d   atom i 
asim m etrik   uglerod   atom i  deb  ataladi  va  y u ld u zch a  bilan  n ish o n lan ad i. 
B unday  m o d d alar asim m etrik m arkazga  ega b o 'lad i:
A sim m etrik  uglerod atom iga ega bo'lgan birikm alar m olekulalari  fazoda 
ikki  xil  shakldagi  ikkita izomerni  vujudga  keltiradi.  Izom erlarning  h ar ikkala 
m odeli  b ir-b irig a  o 'x sh a sh ,  am m o  sinchiklab   q aralg an d a  u la rd a n   biri 
ikkinchisiga  nicbatan  ko'zgudagi  tasviri  ekanligi  seziladi.
O ptik  izom erlar  o'zining  fizik-kimyoviy  xossalari  bilan  bir  xil  bo'ladi, 
lekin  ularning eritm asidan  qutblangan n u r o'tkazilganda qutblanish  tekisligi 
o'ngga yoki chapga buriladi.  Bu xossa optik faollik deyiladi. Qutblangan nurdagi 
tebranish  tekisligiga  perpendikulyar  bo 'lgan  tekislik  qutblanish  tekisligi 
deyiladi.  Q utblanish  tekisligini  o'ngga  va  chapga  buradigan  m o dd alar  bir- 
biriga  izom er  hisoblanadi  va  ular 
a n t i p o d l a r
  deyiladi.
O rganik  m oddalarning  optik  faollik  kattaligi  polyarim etrda  aniqlanadi. 
Polyarim etr,  asosan,  ikkita  Nikol  prizm alaridan  tarkib  topgan.  Prizm alar 
o'raligida tekshiriladigan  moddaning eritmasi  solingan  kyuveta joylashtiriladi. 
Tekshirilayotgan  m odda eritmasi solingan  naychaga qutblangan yorug'lik nuri 
tushiriladi.  Agar  m odda  optik  faol  b o'lsa,  qutblangan  n u r tekisligini  o'ngga 
yoki  chapga buradi.
Q u tb la n ish   tek islig in in g   b u rilish i  ( a )  tek sh irilay o tg an   m o d d an in g  
(e ritm a )  qalinligiga,  konsen tratsiy asig a,  h a ro ra tg a ,  unga  tu sh ay o tg an  
yorug'lik  nurining to 'lq in   uzunligiga bog'liq  va u  quyidagicha  ifodalanadi;
COOH
h
3
c — *
о н
H
COOH
COOH
S o l i s h t i r m a   b u r u v c h a n l i k

г  V 
« 1 0 0  
[ а ]л  =
----------
1-С
bu  yerda;  а   -  burish  burchagi;
С  — konsentratsiya,  g /sm 3;
/ — eritm a qalinligi,  sm;
A s i m m e t r i k   o p t i k  f a o l   b i r i k m a l a r
Achitish yo‘li bilan olingan sut kislotada optik burish xususiyatining yo'qligi 
uning bir xil  m iqdordagi  o'ngga va chapga buruvchi  shakllar aralashm asidan, 
ya’ni  ik k ita o p tik a n tip o d lar  aralashm asidan  iborat  ekanligining  natijasidir. 
Bunday  optik  anti podlarning  teng  m olekulyar  aralashm asi 
r a t s e m a t l a r  
deyiladi. Sut  kislotaanti podining  tuzilishi  Fisherning  proyeksion  form ulasi 
yordamida quyidagicha tasvirianadi:
COOH
h
 —  
( J :  
—   о н
C H ,
D(+)  s u t  k islo ta
CO O H  
HO — C —   H
C H

L ( - )  su t  k islo ta
F orm uladan  ko'rinib  turibdiki,  asim m etrik  uglerod  atom iga  birikkan 
o'rinbosar (vodorod va gidroksil)  fazoda turlicha joylashgan.  Bu esa sut kislota 
proyeksion  form ulalarining  bir-biridan  farq  qilishini  ko'rsatadi.
M olekulasi bir nechta asim m etrik uglerod  atom  tutgan m oddalar fazoviy 
diastereomerlar juftiga ega.  Ularda molekulaning yarim  konfiguratsiyasi o'zaro 
mos tushadi,  ikkinchi  yarmi  farq  qiladi.  D iastereom er juftini tashkil  etuvchi 
m oddalar optik burishi bilangina emas,  balki barcha fizik-kimyoviy xossalari 
bilan ham  o'zaro farq qiladi.  Buni xlorolma kislota misolida ko'rib chiqam iz. 
X lorolm a  kislota  H O O S —C H (C l)-C H (O H )—C O O H   u ch u n   asim m etrik 
uglerod  atom idagi  konfiguratsiyasi  bilan  farqlanu vch i  (I 
IV)  to 'r tta  
stereoizom erlarni  yozish  m um kin:
COOH
H
H
OH
ci
COOH
1
HO" 
Cl 
-
COOH
-   H
-   H
COOH
II
H
Cl
COOH 
-O H  
-   H
COOH
III
H O -
H -
COOH 
" H  
-Cl
COOH
IV
Xlorolma kislota stereoizomerlarining birinchisi ikkinchisi bilan,  uchinchisi 
to'rtin ch isi  bilan  o 'z a ro   optik anti podlardir,  chunki  ular  bir-birining  k o ‘z-

gudagi  aksiga  o'xshaydi.  Biroq  I-III,  I-IV ,  II -III ,  II-IV   ju ftla r  o 'z a ro  
diastereom er,  ya’ni  ularning ko'zgudagi  tasviri  bir-biriga o'xsham aydi.
T abiiy vino kislota optik faol  bo'lib,  qutblanish tekisligini  o'ngga buradi. 
O 'ngga  buruvchi  D -vino  kislotaga  suv  q o 'shib,  asta-sekin  qizdirilganda, 
mezovino kislota, so'ngra uzum kislota hosil bo'ladi.  Mezovino va uzum   kislota 
optik jih atd an   faolligini  yo'qotgan  birikm a  hisoblanadi.
F ransuz  olimi  L.  Paster  birinchi  bo'lib  o ptik  izom erlar  aralashm asini 
o p tik an tip o d larg a  ajratdi. Paster  uzum   kislota m isolida  ilgari  m a ’lum  b o 'l- 





a-cvin<&  kislota borligini  aniqladi.  Hozirgi vaqtda vino 
kislotaning quyidagi  to 'rtta  optik izomeri  m a’lum ;
0
H- 
H  .
C O O H  
- H  
- O H
CO O H
( - )
H-
H O -
COO H 
- о н  
-   H
COO H 
( + )
H
OH
J-J
n u
HO
H
HO
u
CO O H
C O O H
mezovino  kislota
(+ )  v a ( —)  vino  kislota optik  anti podlar  (enantiom erlar)  hisoblansa, 
m ezovino  kislota  ularning diastereom erlaridir.
R a t s e m a t l a r n i   o p t i k   a n t i p o d l a r g a   a j r a t i s h
Sintetik usulda olingan  asim m etrik birikm alar,  odatda,  ratsem atlar holida 
bo'ladi.  R atsem at  m oddalarni  optik anti podlarga ajratish  an ch a m urakkab 
bo'lib,  bu jarayon  m uhim   aham iyatga  ega.  L.  P aster uzum   kislota  m isolida 
ratsem atlarni  ajratishning  qator  klassik  usullarini  ishlab  chiqdi.
1.  K i m y o v i y   u s u l
R atsem atlarga optik  faol  d iastereo m erlar  optik anti po d lard an   va bir- 
biridan  fizik-kimyoviy  xossalari  bilan  ham   farq  qiladi.  U larni  bir-biridan 
qayta  kristallash  usuli  bilan  ajratish  m um kin.  Bu  usul  yordam ida  (±)  vino 
kislo ta  a n tip o d la rg a   ajratilg an .  B u n d a o p tik   faol  asos  sifatid a  chapga 
b u ru v ch i  sinxonin  alkaloidi  ishlatilgan(Paster,  1852-  yil  ).
2 .  B i o l o g i k   u s u l
Ayrim  m ikroorganizm lar  o'zinin g  hayot  faoliyatida  m uayyan  bir  optik 
antinodni  iste’mol  qilishga  moslashgan  bo'ladi.  M asalan,  siyoh  zam burug'i, 
asosan,  o 'n g a  buruvchi  vino  kislotaning  D -a n tip o d in i  iste’m ol  qiladi. S hu ­
ning  u ch u n   ham ,  siyoh  zam burug'i  iste’m olidan  so 'n g   ra tsem at  uzum  
kislotada faqatgina chapga buruvchi  L — vino kislota qoladi.  Ferm entativ usul 
bilan  ham   ratsem atlarni  anti podlarga ajratish  m um kin
3 .   M e x a n i k   u s u l

R atsem at  birikm alar  kristallanish  vaqtida  ikki  xil  shaklga  ega  bo'lgan 
kristallardan,  ya’ni  o ‘nga  va  chapga  buruvchi  izom erlardan  tarkib  topadi. 
M asalan,  uzum   kislotaning  natriy-am m oniyli  tuzlari  N a O O C -C H (O H )- 
C H (O H )-C O O N H 4-  4 H 20   28"C  dan  past haroratda  kristallanib,  (+ )  va  (-) 
vino  kislotaning  tuzlari  aralashm asini  hosil  qiladi.  Bu  kristallar  tashqi 
k o ‘rinishdan  bir-biridan  farq  qilganligi  uchun  ularni  m exanik  usul  bilan, 
ya’ni  pinset yordamida ajratish m um kin.  So'ngra bu kristallarga kuchli  kislota 
ta ’sir ettirib,  vino  kislota  enantiom erlariga  aylantiriladi.  Bu  usul  yordam ida 
boshqa  ratsem ikm oddalarni  ham  antipodlarga  ajratish  m um kin  (m asalan, 
izogidrobenzoin,  glutam in  kislota,  va  kamfora).
O k s i k i s l o t a l a r n i n g   m u h im   v a k i l l a r i
H O O C -C H (O H )-C H 2-C O O H  
o lm a  k is lo ta
 molekulasida bitta asimmetrik 
uglerod atomi bor.  Bu kislota  uch xil shaklda ya’ni o ‘ngga va chapga buruvchi 
izom er va  ratsem at  holida  b o ‘ladi.  C hapga buruvchi  olm a  kislota,  ryabina, 
uzum  va boshqa m ev alard ab o ‘ladi.  Shuningdek,  0 ‘zbekiston  Respublikasida 
akadem ik O.S.  Sodiqov va uning shogirdlari tom onidan olm a kislotani g‘o ‘za 
bargidan  ajratib  olish  usuli  ham   ishlab  chiqilgan.
Tabiiy olm a  kislota  100°C  da, sintetik usulda olingan ratsem at olm a kislota 
esa  130°C da suyuqlanadi.
H O O C -C H (O H )-C H (O H )-C O O H  
v in o  k is lo ta .
 Tabiatda ko‘pgina meva- 
laming tarkibida, masalan uzum da uchraydi.  Uning tarkibida ikkita asimmetrik 
uglerod atomi  mavjudligi uchun to ‘rtta stereoizomerga ega. Tabiiy vino kislota 
optik  faol  bo'lib,  qutblangan  nur tekisligini  o'ngga buradi.  U  kristall  m odda, 
170“  da suyuqlanadi,  suvda va spirtda yaxshi eriydi.  O 'ngga buruvchi  D-vino 
kislota  uzum   sharbatini  achitish  usuli  bilan  vino  tayyorlashda  bochkada 
qoladigan  ch o 'k m a   -   vino  toshidan  ajratib  olinadi.  C h o 'k m a ,  asosan,  vino 
kislotaning nordon  kaliy tuzidan  K O O C—C H (O H )—C H (O H )-C O O H   iborat 
bo'ladi.  Vino  kislotaning  tuzlari  turli  sanoat  tarm oqlarida,  tibbiyotda  va 
radiotexnikada  ishlatiladi.
H O O C -C H 2-(p (O H )-C H 2-C O O H  
lim o n   k is lo ta .
C O O H
U ch  asosli,  to 'rt  atom li  kislotadir.  U ,  asosan,  xom  lim on  sharbatida, 
sitrus  m evalarda,  sm orodina,  olcha,  uzum ,  m alina  kabi  m evalarda va lavlagi 
tarkibida bo'ladi.  Hozirgi vaqtda uni g 'o'za bargidan olish usuli  ishlab chiqilgan. 
Limon kislota sanoatda shakarsimon moddalarni  m ikroorganizmlar yordamida 
bijg'itish  yo'li  bilan  olinadi:


с
Download 24 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling