Barcha turdagi kompyuter xizmatlarini taklif qilamiz
Al-Xorazmiy va Al-Farg‘oniylarning fan rivojiga qo‘shgan hissasi
Download 488.85 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 63. Beruniy va Mirzo Ulug‘beklarning fan rivojiga qo‘shgan hissasi
|
62. Al-Xorazmiy va Al-Farg‘oniylarning fan rivojiga qo‘shgan hissasi
Miloddan VII-VI asr ilgari hozirgi Iroq janubida yashagan xoldeylar Yerni shar deb faraz qilib, uning radiusi (R) uzunligini hisoblab chiqadi. Miloddan VI asr avval Pifagor Yerni shar shaklida deb aytganligi fanga ma‘lum. IX asrda Arabistonda madaniyat ancha taraqqiy etib, Bag‗dodda „Hikmat uyi― nomli ilmiy markaz tashkil topgan. Unda O‗rta Osiyolik ―Surati-al-arz‖ (―Yer surati‖) nomli asar muallifi Al-Xorazmiy hamda Al-Farg‗oniy, Al-Marvoziy, AlMarvarudiy kabi olimlar ham turli geodezik ishlarni olib borgan. Xalifa Xorun Al-Rashid o‗g‗li Al-Ma‘mun farmoyishiga binoan, 827 yili „Hikmat uyi― a‘zolaridan ikkita ekspeditsiya tuzilgan. Yer o‗lchamlarida bo‗lgan tafovutni bartaraf qilish uchun ularga „gradus o‗lchash usuli―ni ishlatib, Yer o‗lchamlarini aniqlash ishi topshiril10 gan. Ular meridianning bir gradus yoy uzunligini o‗lchab, ishni 56,0 mil (110,5 km) va 56,66 mil (111,82 km) natija bilan yakunlagan va hisoblashlar uchun 111,82 km natija olingan. 63. Beruniy va Mirzo Ulug‘beklarning fan rivojiga qo‘shgan hissasi Ma‘lumki, XI asrda O‗rta Osiyoda shuningdek, Issiqko‗l bo‗ylarida va Qoshg‗arda Qoraxoniylar davlatining poytaxtida ham yirik ilm-ma‘rifat markazlari bo‗lgan. Qoshg‗ariy kartasining asosiy xususiyatlandan biri undagi o‗zaro geografik bog‗lanishlar yaqqol ko‗rinib turibdi. O‗zbekistonda kartografiyaning shakllanishi, hozirgi holati, muammolari va istiqbollari o‗zining boy kartografik tarixiga ega. Dunyo kartografiyasining rivojida ajdodlarimiz Muso Muhammad al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug‗bek, Mahmud Qoshg‗ariy, Muhammad Bahroniy, Hofizi Abru va boshqa allomalarimiz qoldirgan ilmiy meros muhim o‗rin tutadi. Ma‘lumki, kartografiya ham, boshqa fanlar kabi, kishilik jamiyatining hayotiy talablari asosida vujudga kelgan va ishlab chiqarish kuchlarining taraqqiy etishi bilan tobora rivojlana borgan. 1917 yilga qadar O‗zbekiston hududining kartografik jihatdan o‗rganilganlik darajasi ancha past bo‗lgan. XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiya O‗rta Osiyo, jumladan, O‗zbekistonning hozirgi hududini o‗z mustamlakasiga aylantirgandan so‗ng bu iqtisodiy jihatdan muhim o‗lka kartalarini yaratish bo‗yicha ishlar boshlangan6 Download 488.85 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|