Baxramov javohir 20. 119-guruh talabasi

---

BAXRAMOV JAVOHIR
20.119-GURUH TALABASI 
 
 

---

 
ICHKI AUDIT TUSHUNCHASI VA UNI MAQSAD VAZIFALARI 
 
Reja: 
1. Auditning umumiy rejasini tuzish.
2. Audit dasturini tuzish.
3. Uyg‟unlik, uzluksizlik va maqbullik tamoyillari.

---

O„zbekiston 
Respublikasi 
Prezidentining 
“O„zbekiston 
Respublikasi Davlat budjeti xarajatlarining samaradorligini yanada 
oshirish 
va 
davlat 
moliyaviy 
nazorati 
organlari 
faoliyatini 
takomillashtirish 
to„g„risida” 
2022-yil 
14-fevraldagi 
PQ-128-
son 
qarori 
ijrosini ta‟minlash, shuningdek, vazirlik va idoralarning ichki 
audit xizmatini yanada rivojlantirish hamda ularning faoliyatini tartibga 
solishni takomillashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi: 
1. Quyidagilarni nazarda tutuvchi Vazirlik va idoralarning ichki 
audit xizmati to„g„risidagi namunaviy nizom (keyingi o„rinlarda — 
Nizom) 
ilovaga 
muvofiq tasdiqlansin: 
vazirlik va idoralarda ichki audit xizmatlarini tashkil etish asoslari 
va tartibi; 
ichki audit xizmatining vazifalari va funksiyalari; 
ichki audit xizmati xodimlariga qo„yiladigan malaka talablari va 
ichki audit tadbirlarida ishtirok etishga cheklovlar; 
ichki audit xizmatlari tomonidan budjet to„g„risidagi qonunchilik 
hujjatlariga rioya etilishini tahlil qilish va baholash hamda moliyaviy 
hisobotlar shakllantirilishini o„rganish; 
ichki audit xizmatining huquqlari va majburiyatlari, shuningdek, 
ichki audit xizmati faoliyati bo„yicha hisobotlarni tayyorlash; 
aniqlangan budjet to„g„risidagi qonunchilik talablarining buzilish 
holatlari hisobini yuritish hamda ular yuzasidan vazirlik va idoralar 
rahbarlarini xabardor qilib borish. 

---

2. O„zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi manfaatdor vazirlik 
va idoralar bilan birgalikda o„zlari qabul qilgan normativ-huquqiy 
hujjatlarni ikki oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirsin. 
3. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O„zbekiston 
Respublikasi Bosh vazirining moliya-iqtisodiyot va kambag„allikni 
qisqartirish masalalari bo„yicha o„rinbosari — iqtisodiy taraqqiyot va 
kambag„allikni qisqartirish vaziri J.A. Qo„chkorov zimmasiga 
yuklansin. 

---

1Auditorlik shartnomasi tuzilgandan so‟ng tekshiruvning umumiy rejasi 
tayyorlanishi va u auditorlik guruhi rahbari tomonidan tuzilishi hamda 
tasdiqlanishi lozim. Auditning umumiy rejasida tekshiriladigan xo‟jalik 
yurituvchi sub‟ektning buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini 
o‟rganish hamda ular ma‟lumotlarining ishonchliligini baholash, 
auditorlik tanlash hajmini belgilash, audit dasturini tayyorlash, auditni 
bevosita o‟tkazish jarayonining (dasturni bajarish)amallarini belgilash, 
bajarilgan ishlar natijalarini tahlil qilish, barcha oraliq va umumiy audit 
ish hujjatlarini tayyorlash, tekshiruv natijalarini xo‟jalik yurituvchi 
sub‟ekt va yuqori organlarga taqdim etish kabi vazifalarni o‟z ichiga 
olgan holda audit o‟tkazishning barcha umumiy bosqichlari aks 
ettiriladi. Auditor tekshiruvni auditorlik shartnomasida belgilangan 
muddatda yakunlashni ta‟minlashi uchun unga sarflanadigan vaqtni 
rejalashtirishga ta‟sir etuvchi omillarni to‟liq va aniq hisobga olishi talab 
etiladi 

---

2. Audit dasturi - bu auditorlik umumiy rejasida belgilangan vazifalarni 
bajarish 
bosqichlari, 
bajarish 
muddati 
va 
vaqti, 
vazifalarni 
bajaruvchilarning to‟liq tarkibi, tekshiruvda bajariladigan auditorlik 
amallari hamda auditorlik ish hujjatlari batafsil aks ettirilgan auditorlik 
ish hujjatidir. Dastur audit umumiy rejasini rivojlantirish hisoblanadi va 
audit rejasini amalda qo‟llash uchun zarur bo‟lgan auditorlik amallari 
mazmunining batafsil ro‟yxatini o‟z ichiga oladi. Dastur auditor 
yordamchilari uchun batafsil yo‟riqnoma bo‟lib, bir vaqtning o‟zida 
auditorlik tashkiloti va auditorlik guruhining rahbari uchun ish sifatini 
nazorat qilish vositasi hisoblanadi. Audit dasturi shunday tuzilishi 
kerakki, undan foydalanuvchi hech qanday xatoliklarga yo‟l qo‟ymasdan 
korxona faoliyatini belgilangan muddatda, to‟liq va sifatli o‟tkazish 
imkoniyatini ta‟minlasin. Auditor audit dasturini hujjat shaklida 
rasmiylashtirishi, har bir bajariladigan auditorlik amallarini o‟zining ish 
hujjatlarida aniq bayon etish maqsadida ularni ketma-ketlik asosida 
raqam bilan tartiblashi lozim. Amaldagi 3-son AFMSning 33-bandida 
dastur o‟zaro bog‟liq bo‟lgan hujjatlar shaklida ya‟ni, “auditorlik 
dasturini nazorat vositalari testlari dasturi ko‟rinishida va mohiyatiga 
ko‟ra auditorlik rusum-qoidalari dasturi ko‟rinishida tuzish kerak”6 ligi 
belgilab qo‟yilgan. Bunda, nazorat vositalari testlari dasturi korxona 

---

buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash bo‟yicha test yoki 
savolnomalar majmui shaklida tuziladi. Buxgalteriya hisobi va ichki 
nazorat tizimi ishonchliligini baholash natijalariga asosan, auditorlik 
tashkiloti tomonidan tekshirishda bajariladigan ishlar hajmi, shuningdek, 
tekshiruv muddati va qiymati belgilanadi, bunda nazorat vositalari 
testlarini o‟tkazish orqali xo‟jalik yurituvchi sub‟ekt nazorat 
vositalarining jiddiy kamchiliklari aniqlanadi. 
3. Uyg‟unlik tamoyili auditning dastlabki rejasini tuzishdan tortib, to 
umumiy rejasi va dasturini tuzgunga qadar bo‟lgan barcha 
bosqichlarning o‟zaro bog‟liqligi va muvofiqligini ta‟minlashni nazarda 
tutadi.
Rejalashtirishning uzluksizlik tamoyili tekshiruvda ishtirok etadigan 
auditorlarga kelishilgan topshiriklar belgilanishi va rejalashtirish 
bosqichlarining muddatlar hamda tarkibiy bo‟linmalar bo‟yicha 
bog‟liqligida ifodalanadi.
Auditni rejalashtirishning maqbullik tamoyili shundan iboratki, 
rejalashtirish chog‟ida auditorlik tashkiloti o‟zi belgilagan mezonlar 
asosida auditning umumiy rejasi va dasturidan maqbulini tanlash 
imkoniyatiga ega bo‟lishi zarur. Auditorlik tekshiruvi uzoq vaqt davom 

---

etganida, auditor mijozning moliya - xo‟jalik faoliyatidagi va 
qonunchilikdagi o‟zgarishlarni hisobga olgan holda reja va dasturga 
zarur tuzatishlar kiritishi mumkin. 
Standartga muvofiq auditning umumiy rejasi tuzilganidan so‟ng audit 
dasturi tuzilib, unda barcha auditorlik amallarining batafsil ro‟yxati 
bayon qilinishi zarur. Dastur auditorlar uchun batafsil yo‟riqnoma 
bo‟lib, unda tekshirilishi lozim bo‟lgan buxgalterlik hisobining barcha 
bo‟limlarini tekshirish, shuningdek ichki nazorat tizimini tahlil qilish 
bo‟yicha ularning barcha hatti-harakatlari aks ettirilgan bo‟lishi lozim. 
Audit dasturini tuzish yuzaki bajarilmasligi lozim, chunki u auditorlar 
ishidagi ta‟sirchan nazorat dastagi bo‟lib xizmat qiladi, dasturning har 
bir bo‟limi bo‟yicha auditor xulosalari esa auditorlik hisoboti va 
auditorlik xulosasini tuzish uchun asos bo‟lib xizmat qilishi lozim. 
№3-«Auditni rejalashtirish»nomli AFMS, №14-«Au-ditorlik tanlash», 
№9-«Jiddiylik va auditorlik riski», №6-«Auditni hujjatlashtirish» va 
auditorlik tekshiruvini amalga oshirishni tartibga soladigan boshqa 
standartlar bilan o‟zaro chambarchas bog‟liq. SHunday qilib, boshqa 
standartlardagi talablarni o‟rganmasdan va izchil bajarmasdan, ushbu 
standart talablarini bajarish mumkin emas. 
Auditor o‟z ishini shunday rejalashtirishi lozimki, buxgalterlik 
(moliyaviy) hisobotlarini, moliya-xo‟jalik muomalalarining

---

Auditorlar tekshiruv vaqtida ular tomonidan bajariladigan ishlarning 
hajmi va sifatini tasdiqlaydigan, asosiy hujjatlardan bo‟lib hisoblangan, 
ish hujjatlarini tuzishlari lozim. Bu hujjatlar ixtiyoriy shaklda tuzilib, 
ularda mijoz to‟g‟risidagi zarur ma‟lumotlar; bajariladigan ishlarning 
batafsil bayoni bo‟lishi lozim. Хususan quyidagilar ko‟rsatiladi: 
tekshiruv o‟tkazish uslubi (yoppasiga yoki tanlab), yoki tekshiriladigan 
hujjatlarning hajmi; tekshiruv natijasida aniqlangan kamchiliklar; 
tekshiruvga taqdim etilmagan dastlabki va boshqa hujjatlar ro‟yxati; 
amaldagi qonunchilikka mos kelmasliklar; aniqlangan kamchiliklarni 
bar-taraf qilish usullari to‟g‟risida auditorning fikrlari; mijozining 
moliya-xo‟jalik faoliyatini yaxshilashga qaratilgan boshqa tavsiyalar. 
shuningdek, ish hujjatlarida: mijoz-korxonaning ichki xo‟jalik nazorat 
tizimini (ushbu tizimning ijobiy tomonlari va salbiy jihatlarini ajratib 
ko‟rsatgan holda); o‟tgan yildagi audit dasturi va uning natijalarini aks 
ettirish zarur. Ish hujjatlari auditning yaxshi rejalashtirilganligini, 
to‟plangan ma‟lumotlar ishonarliligini, auditorlik xulosasining amalga 
oshirilgan audit natijalariga muvofiqligini tasdiqlashi lozim. Zarur 
hollarda auditor haqiqatan ham aynan shunday auditorlik xulosasi tuzish 
uchun yetarli guvohliklar to‟planganligini ham baholashi zarur. 
Ish hujjatlaridagi tafsilotlarning tasdiqlangan moliyaviy hisobotdagi 
ma‟lumotlardan farq qilmasligi o‟ta muhimdir. Auditorlik xulosalari 
yaqqol va ikki xil ma‟no bildirmaydigan bo‟lishi lozim. 

---

Ish hujjatlarida aks ettirilgan yozuvlarga asosan auditorlik hisoboti va 
auditorlik xulosasi tuziladi. 
Auditning umumiy rejasini tayyorlash va tuzish jarayonida auditor 
korxonadan olinadigan ma‟lumotlarni tekshirmaydi, lekin uning reja 
tuzishga 
oid 
ishlari 
hujjatlashtirilishi 
lozim. 
shuning 
uchun 
rejalashtirishning birinchi bosqichida auditor tekshiradigan korxona 
bo‟yicha quyidagi ma‟lumotlarni tayyorlashi lozim: korxona 
faoliyatining bayoni; buxgalteriya hisobining shakli va tashkiliy 
tuzilishining bayoni, boshqaruv tizimining bayoni, tekshirilayotgan 
korxona moliyaviy hisobining qisqacha tahlili. 
Bunda auditor korxona to‟g‟risidagi birlamchi ma‟lumotlarni to‟playdi. 
Ayni paytda korxona faoliyatini belgilaydigan muhim ma‟lumotlar va 
hujjatlar nusxalaridan iborat doimiy hujjatlar to‟plamini shakllantiradi. 
Ushbu to‟plam hozircha mazkur korxona auditorlik tashkilotining mijozi 
bo‟lib qolar ekan, kelgusidagi barcha tekshiruvlarda undan 
foydalanilaveradi. Har bir auditorlik tekshiruvi uchun korxonaning ish 
faoliyatini yoki hisob tizimini, agar ular sezilarli darajada o‟zgarmagan 
bo‟lsa, qaytadan o‟rganib chi-qishga extiyoj qolmaydi. shuning uchun 
auditor har doim keyinchalik audit o‟tkazganida ham ushbu doimiy 
to‟plamdan foydalanib, zarurat bo‟lganda uni yangilab boradi. 

---

Fikrimizning dalili sifatida buxgalterlik hisobi-ning holati va moliyaviy 
hisobotlarning ko‟rsatkichlari, soliqqa tortiladigan baza va e‟lon 
qilinadigan foyda ko‟rsatkichlarining ishonchliligini auditorlik 
tekshiruvdan o‟tkazishning namunaviy ish dasturini keltiramiz. U juda 
sodda bo‟lib, faqat ekspertiza qilinadigan predmetlar va auditorlik 
tekshiruvdan o‟tkaziladigan ob‟ektlar ro‟yxatini o‟z ichiga oladi. Zarur 
bo‟lganda aniq bajaruvchilar, muddatlari, ekspertiza va nazarot 
uslublarini ko‟rsatgan holda dasturni oydinlashtirish va kengaytirish 
mumkin. 
BILIMLARNI CHUQURLASHТIRISH UCHUN SAVOLLAR: 
Auditorlik tekshiruvni rejalashtirish tekshiriladigan korxona faoliyatini 
batafsil o‟rganishdan boshlanadi. Auditor korxona faoliyatini 
o‟rganishdan ikkita maqsadni ko‟zlaydi: a) audit o‟tkazishni 
osonlashtirish va sifatini oshirish; b) tekshiriladigan korxona iqtisodini 
yaxshilashga qaratilgan amaliy maslahat yordami ko‟rsatish. Buning 
uchun korxona faoliyatiga ta‟sir qiladigan ichki hamda tashqi omillar 
haqida ma‟lumotlarni to‟plash zarur. Auditor birinchi navbatda e‟tibor 
berish lozim bo‟lgan, korxona iqtisodiga ta‟sir qiladigan ichki omillarga 
quyidagilar kiradi: mulkchilik shakli va boshqaruv tuzulmasi, 
korxonaning qanday maqsadda tashkil etilganligi, korxona faoliyatida 
amalga oshiriladigan asosiy muomalalar, moliyasi, xodimlari, hisob 
yuritish siyosati, korxonaning uchinchi shaxslar bilan o‟zaro 
munosabatlari. Тashqi omillarga mijoz faoliyat qiladigan tarmoq, 
mamlakatdagi iqtisodiy holat kiritiladi. 

---

Korxonalarga nisbatan qo‟llaniladigan qonunlar nafaqat mulkchilik 
shakllariga, balki qarorlar qabul qilish jarayonlarining tashkil etilishi va 
u yoki bu hujjatlarni imzolash uchun javobgar shaxslarning tarkibiga 
ham bog‟liq. Boshqaruv jarayonini bilish nafaqat auditorga zarur 
bo‟lgan materiallarni to‟plash uchun, balki uning hisobotidan asosiy 
foydalanuvchilarni aniqlab, uning ishlaridagi xatarli vaziyatlarni to‟g‟ri 
baholashda ham unga yordam beradi. Auditor mulkchilik shakli va 
tuzilishini o‟rganishi uchun quyidagi ma‟lumotlarni to‟plash zarur: 
yirik mulk egalarining ro‟yxati; 
boshqaruv qarorlarini, shu jumladan buxgalterlik hisobini tashkil etish 
va yuritish sohasidagi qarorlarni qabul qilish uchun asos bo‟lib xizmat 
qiladigan ma‟lumotlar manbalari; 
rahbariyatning ish haqini belgilaydigan omillar; 
korxonani, uning buxgalterlik tizimini, o‟tkaziladigan auditorlik 
tekshiruvlari va uning natijalari bo‟yicha rahbariyatning rejalari va 
kutilayotgan natijalari. 
Тekshiriladigan korxonaning maqsadlarini tahlil qilish, uning 
muomalalarini yaxshi tushunishga imkon berib, tekshiriladigan hisobot 
haqida to‟g‟ri fikr shaklllantirilishi uchun zarurdir. CHunonchi, agar 
auditor ishini rejalashtirish chog‟ida mulk egalarining korxonani 
tugatmoqchi ekanliklari aniqlansa, bunda u korxona hisobotiga nisbatan 
faoliyat qilayotgan korxona prinsipini qo‟llamasligi haqida auditorlik 

---

hisobotiga ta‟kidlash kiritishga tayyorlanishi zarur. Korxonaning 
maqsadlarini aniqlash uchun quyidagilarni bilish zarur: mahsulotlar va 
xizmatlarning asosiy turlari; boshqa korxonalar, guruhlar bilan 
birlashishga oid yoki korxonaning sotib olish, sotish bo‟yicha rejalari; 
ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik sohasidagi yirik korxonalar; 
rejalashtirilgan kapital qo‟yilmalar; yangi bozorlarga chiqish rejalari; 
axborot texnologiyasidagi o‟zgarishlar, soliqlarni rejalashtirish 
strategiyasi. 
Mijozning muomalalari haqidagi ma‟lumotlar auditorga o‟zining xatarli 
holatlarini to‟g‟ri baholash, samarali tekshirish dasturi tuzish va uni 
o‟tkazishga ketadigan vaqtni tejashda yordam beradi.