Bekjan shayir dóretiwshlligi joba

2.Bekjan shayır dóretiwshiliginde jallanba, kúnlikshi miynet adamları turmısınıń súwretleniwi
Begjan shayır shıǵarmaları biziń házirgi kúnimiz ushın ápiwayı, hátte oqıwǵa qızıq emes bolıp kórinse de, ol óz zamanınıń haqıyqatlıǵın jazıp qaldırǵan.
Begjan shayırdıń «Kúnlikshiligi qurısın» qosıǵında Begjan bir- eki joldası menen kúnlikshilik qılıw ushın jolǵa shıqqanlıǵı, jolda korgen azap-aqıretleri sóz etiledi. Bular jolda ketip baratırıp úlken otardaǵı tigilgen úydi kóredi. Ash bolıp, shóllep kiyatırǵan olar usı úyden suw sorap ishiw ushın qayrıladı. Biraq ol bay adamnıń úyi eken. «Bizler sizler ushın otarǵa shıǵıp otırǵanımız joq» dep olarǵa hesh zat bermesten quwıp jiberedi. Bir jarlınıń úyine dus keledi. Bul úydegiler olardı jaqsı kútip aladı. Ulıwma, bul qosıqta jarlı adamlardıń jumıs izlep, tentirewleri, kewlindegi qayǵı-ǵamları, azaplı turmıs táshwishleri súwretlengen.
Shayırdıń «Sálem deńiz» qosıǵında da kúnlikshilik turmıs máselesi sóz etiledi. Shayır kúnlikshi bolıp eli-jurtınan ayralıqta júrgen waqıtlarında óz elin, tuwǵan- tuwısqanların, bala-shaǵasın saǵınıp jazǵan qosıǵı. Shayırdıń kúnlikshilik turmısına baylanıslı jáne bir qosıǵı «Digildik» qosıǵı. Ol kisi esiginde sharshap qos aydap, ketpen urıp júrgeninde ózindey ash quslar onıń tóbesine kelip, «maǵan dán ber» degendey shırlap ushıp júriwlerin shayır óziniń halına uqsatadı. Digildik penen sırlasadı. Qaraqalpaq ádebiyatı tariyxında bunday japadan jalǵız dúzde júrgen adamnıń malaqayına, shapanına, tayaǵına yamasa quslar, haywanlar menen oylasıwı túrindegi poeziyadaǵı dástúriy jol Begjan shayır dóretiwshiliginde de dawam ettirilgen.
Shayırdıń «Harmańlar» degen qosıǵında jarlılardıń qarın toydırıw ushın birigip balıq awlap, tirishilik etiwi sóz etiledi. Shayır olardıń bul islerin qollap quwatlaw menen birlikte olardı sergeklikke shaqıradı. Bul ahwalıńızdı baylar kórse, kólge de jolatpay zorlıq qıladı, abaylı bolıńlar dep eskertedi.

3.Bekjannıń yumor-satiralıq shıǵarmaları

Bekjan shayırdıń qosıqlarınıń kóbi yumor, satiralıq shıǵarmalardan ibarat. Eger shayır shıǵarmalarında jarlı tábiyatındaǵı olardıń ómir súriwindegi barlıq azap-aqıretlerdi súwretlep kórsetiwiniń ózi satira. Sebebi, ol jámiyetlik teńsizlikti áshkaralaw, sol dáwirdegi tariyxıy siyasattı qaralaw, jámiyette adamlardıń huqıqsız ekenligin kórsetiw bolıp esaplanadı. Jazıwshı, shayır óz dóretiwshilik miynetinde men satira jazayın dep jobalastırmawı da múmkin, ol jámiyetlik dal turmıstı jazıwı múmkin yamasa adam psixologiyasındaǵı minez-qulıq, hár qıylı qásiyetlerin kórsetiwi múmkin. Soǵan qarap-aq oqıwshı onıń shıǵarmalarında satira yamasa yumor bolmasa lirika basım ekenligin ózleri ayıra beredi.
Onıń dóretpelerinde satira da, yumor da kóp ekenligin kóremiz. usınday shıǵarmalırınıń biri «Qálli quw» degen qosıǵı bolıp esaplanadı. Bunda el, xalıqqa jayǵaspaytuǵın, birewdi-birewge jamanlaytuǵın, adamlarǵa jamanlıqtan basqanı qılmaytuǵın Qálli qusaǵan adamlardıń ústinen kúledi. Bunda qurı kúliw emes, onday adamlarǵa xalıqlıq jaman kózqaras, xalıq ǵarǵısın da aytadı. Máselen: Qálli senıń bir ońbaǵan ádetıń,
Adamlarǵa jaman pikir niyetiń,
Kárimbaydı jamanlıqqa úyrettiń,
Dúńyadan zińkiyip óterseń, inim. -deydi.
Shayır satirasında jámiyet ómirinde bar bolǵan hátte ersi bolsa da ómir súrip turǵan hár qıylı waqıyalar, hádiyseler sóz boladı.
Máselen, shayırdań «Ulım qızǵa» degen qosıǵı elde para alıp kúnkóriwshilerdi sınǵa alatuǵın shıǵarma. Al «Úsen shıyıq» degen qosıǵında da el, xalıqqa ersi jap-jas adam duwa oqıp kelistire almay júrip, áwliege shıyıqshı bolıp aladı, hámmeniń izzet-húrmetine iye bolaman dep háreket etkeni menen áwliyede kábirlerdiń ústine qoyǵan tabıtlardı otqa jaǵıp bolǵanlıǵın aytıp onı áshkáralaydı. Qosıqtıń xarakterli jeri usı: sen shıyıqtay eldegı sózi basqa, isi basqa adamlardı satira nayzasına túreydi.
Al, «Eshekǵanam» degen qosıǵında qızıq, astarlı súwretlewler bar. Geypara adamlar júdá uwayımshıl boladı. Tek bir eshegi ólsede bir dúńyasınıń tutası edi dep datlaydı. Barlıq ómirin soǵan baylanıstıradı. Shayır bunday adamlardı da álemájuwalap kúledi.
«Eshekǵanam» degen qosıqtıń jazılıwınıń jańasha tariyxı bar.
Pazıl degen adamnıń Oraq degen aqlıq balası úylenedi. Pazıl toy beriw ushın, meshit qáwimin jıynap kelip keńes toy ótkeredi. Kelesı sárshembi kúni beriwge kelisedi. Aǵayin-tuwǵan, tuwısqanlarǵa toydıń xabarın etedi. Toy bermesten bir kún burın qońsı-qobası mal-pal soyıp járdemleseyik dep kelse, Pazıl toy bermeytuǵın bolıp atırǵanın kóredi. Bunıń sebebin sorasa, Pazıldıń tuwayın dep turǵan eshegi bar eken, sol batpaqa batıp ólip qalıptı. Soǵan qıynalıp toy bermeytuǵın bolıp qalıptı. Awıldıń adamları oǵan uyat boladı, shaqırtıwshı jiberip qoydıq, adamlar keledi, toydı baslayıq dese, tıńlamaydı. Adamlar ári jalınadı, beri jalınadı qılmaydı. Toy bolmaytuǵın boladı. Sol jerde Begjan shayır da bar eken. Ol turǵan jerde Pazıldı basqıǵa alıp, qosıq shıǵarıptı.
Kók eshegim qol qanatım,
Joyıldı menıń on manatım,
Aqıretlik hám amanatım,
Haram olgen eshekǵanam.
Eshekǵanamnıń jorǵası,
Jollarda qaldı dorbası,
Nesip etpegen sorpası
Haram olgen eshekǵanam.