Bekniyazova Azada Sintaksislik páninen kurs jumíSÍ Tema

Ózbekstan Respublikasi Joqari hám Orta arnawli Bilimlendiriw Ministirligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universitetınıń Qaraqalpaq filologiyası hám jurnalistikası fakultetınıń 3-D basqısh studentı
Bekniyazova Azada
Sintaksislik páninen
KURS JUMÍSÍ
Tema: Qaraqalpaq xalıq dástanlarında teńles eki komponentli frazeologizmler

Orınlaǵan: Bekniyazova A

Ilimiy basshı: Atabaeva G

MAZMUNI

Kirisiw ....................................................................................................................
I. Tiykarǵı bólim ..............
1.1 Frazeologizmlerdıń tiykarǵı morfologiyalıq belgileri..........................
1.2 Feyil frazeologizmlerde ótimli hám ótilmeslik zaman kategoriyaları.......................
1.3 Frazeologizlerdıń sintaksislik belgileri...............................................
II. Tájriybelilik bólim
JUWMAQLAW.....................................................
PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYAT ........................................................................

Kirisiw
Oraylıq Aziyanıń úlken mákanında jasawshı turkiy xalıqlardıń awızsha hám jazba sóz kórkem óneri bir-birine mudami dóretiwshilik tásir ótkerip kelgen. Turkiy xalıqlar ádebiyatlarınıń óz-ara baylanısların tuwrı ańǵarıw, tariyxıy -kórkem ádebiyatqa baylanıslı processda tutqan ornın belgilew ádebiyattanıw iliminiń turaqlı jáne aktual máselelerinen biri esaplanadı.
Ámıdaryá hám Sirdáryanıń tómen aǵımında jasaǵan qaraqalpaqlar tariyxan Oraylıq Aziya hám oǵan jandas regionlar xalıqları menen mudami ekonomikalıq, siyasiy, materiallıq tárepten bekkem baylanısda bolǵan. Bul bolsa bul mámleketler xalıqları awızsha hám jazba dóretiwshiligi, kórkem ádebiyatqa baylanıslı baylanıslar tariyxı hám mádeniyatına da aktiv tásir etken, olar jaratqan bahasız kórkem qádiriyatlar ǵáziynesin bir-birinen payda kóriwshi etken. Xalıq awızsha dóretiwshilikoti haqqında sóz etkende, álbette, óz-ara tásir processlerin shetlep ótiw múmkin emes. Sebebi qaraqalpaq xalıq dástanlarınıń syujeti, ideologik mazmunı, kompozitsiyasi, kórkemati, tili, atap aytqanda, onomastikasida da áne sol processler tásiri ayqın sezilip turadı.
Eger qırǵız folklorinda «Manas», «Qurmanbek», «Er Tabildi», ózbeklerde «Alpamis», «Gorúǵlı», qazaqlarda «Qoblan», sıyaqlı tek sol xalıqlarǵa tán bolǵan epik dóretpeler ámeldegi bolsa, qaraqalpaq xalqiniń folklor «Qırıq qız», «Máspátsha», sıyaqlı ayriqsha dástanlardı óz ishine alǵanlıǵı menen bólek milliylik kásip etedi.
Qaraqalpaq xalıq dástanlarınıń usı gruppaın quraytuǵın epik syujetlarning geneologik túbirleri hám dástúriy motivlardıń tariyxıy tiykarları máselesi arnawlı úyrenilmagan. Biraq olardıń arqalıq qatlamına tán syujet tiykarına qurılǵan ertekler motivları basqa xalıqlar folklorinda da dús keliwi kóplegen ilimpazlar tárepinen belgilengen. Bunday ortaq motivler hám syujetlar sistemasınıń bar ekenligi bolsa usı ertek hám dástanlardıń jaratılıwı turkiy xalıqlar folklordıń áyyemgi qatlamı menen baylanıslı bolıwı múmkin degen juwmaqqa alıp keledi. Turkiy xalıqlar eposining genetikalıq túbirlerin úyrengen v. M. Jirmunskiy, H. T. Zarifov, sonıń menen birge, «Janadil» ertegı turkiy xalıqlar qaharmanlıq eposlari geneologik rawajlanıwında zárúrli bir basqısh bolǵanın anıqlaǵan Z. Isomiddinovtıń ilimiy izertlewlerinde de usı pikir óz ańlatpasın tapqan. Eposlarndıń ertek syujetlari transformaciyası nátiyjesinde júzege kelgenligi de folklorshunasliqda tán alıw etilgen1. Taǵı sonı da atap ótiw kerek, etnogenetik processler menen kúshli baylanısqan bul dástanlar qaraqalpaq mif, ertek hám ráwiyatları, turmıs tárizi, úrp-ádeti, regioni sıyaqlı qatar ayriqsha qásiyetleri sawlelengen ǵárezsiz eposlar bolıp, basqa turkiy xalıqlar dástanshılıqta janlı ijroda ámeldegi bolmaǵan. Sol tárepten de hám «Máspatsha» dástanların tipologik tárepten úyreniw aktuallıq kásip etedi.
Usı dástanlardıń ayriqshalıqları, syujeti, ideologik mazmunı, kompozitsiyasi, kórkemati hám óz-ara tásir processleri elege shekemge shekem etarli dárejede islep shıǵılmaǵanlıǵı, tolıq qáliplespegenligin esapqa alsaq, aǵayin xalıqlar awızsha dóretiwshilik úlgilerin úyreniw zárúrshiligin da kúsheytiwin kórsetedi. Pán menen ámeliyattıń óz-ara baylanıslılıǵı kúsheyip baratırǵan házirgi dáwirde bolsa folklordaǵı teoriyalıq qarawlardıń ulıwmalastırılıwı pánniń ámeliy tarawǵa tásirin kúsheytirgen, onı basqarıw hám báǵdarlaw imkaniyatın tuwdırgan bolar edi.