Berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik univеrsitеti “elektrenergetikasí” kafеdrasí

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ
JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIM MINISTRLIGI
BERDAQ ATÍNDAǴÍ
QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVЕRSITЕTI

“ELEKTRENERGETIKASÍ” KAFЕDRASÍ

Nízamlastíríwshí metrologiya

NÓKIS - 2020
KIRISIW

áóíBúgin ólshew quralaríníń úlken muǵdarí ilimiy izleniwler nátiyjeleriniń isenimligin, texnologiyalíq hám xabar protseslerin tekseriw hám basqaríw sistemalaríníń ónimdarlíǵín, qorshaǵan-ortalíqtí qorǵaw boyínsha shólkemlestiriwlerdi, meditsinalíq diagnozlar duríslíǵín, energetikalíq, transport sistemalarí jumíslaríníń qáwipsizligin hám materiallíq baylíqlarín esapqa alíwdí támiynlegen halda insanlarǵa xizmet qílíp atír.

Ólshewler sheńberine insan iskerliginiń kóp obektleri usínís etilmekte, ólshew waziypalarí keńrek hám hár-túrli bolíp barmaqta. Ólshew texnikasí aníqlíǵí, turaqlílíǵí, tez háreket qílíwǵa qoyílatuǵín talaplar úzliksiz artíp atír.
Ólshewler tábiyatta ámelde bolǵan nízamlíqlardí ashqan halda átraptaǵí materiallíq álemdi túsindiredi.
Házirgi waqítta hesh bir qániyge ilimiy-texnikalíq rawajlaníwdí sapalí túsindiretuǵín aníq ólshewlersiz kóz aldína keltire almaydí. Mashqala qánshelli quramalí bolsa, oníń sheshimide ólshewler sistemasíníń áhmiyeti sonshelli úlken.
Búgingi kúnde ólshewler nátiyjeleri paydalanbaytuǵín insan iskerligi sheńberi joq. Isenimli ólshew xabarí xalíq xojalíǵí basqaríwíníń barlíq dárejede ekonomika hám tekseriwdiń tiykarí bolíp esaplanadí.
Solay etip, hár qanday xalíq xojalíǵí maselesiniń jetiskenli sheshimi, energetikaní, transporttí yamasa awíl xojalíǵín rawajlandíríw bolsín, búgin oní bekkem metrologiyalíq fundamentsiz kóz aldímízǵa keltirip bolmaydí.
Buniń barlíǵí ámeliy metrologiyada da, nízamlastíríwshí metrologiyada da sheshiletuǵín máselelerdiń hár-túrliligine, quramalílígína hám jawapkerligine sebep boladí.
Nízamlastíríwshí metrologiya máseleleri Ózbekstan Respublikasíníń “Ózstandart” agentligi kompetentsiyasína tiyisli. Olar standartlar, texnikalíq shártler, metodikalíq kórsetpeler, nízamlar, instruktsiyalar, qaǵiydalar hám basqalardí óz ishine alǵan normativ hújjetler menen reglamentlenedi.
Joqarída kórsetilgen hújjetlerde tiykarǵí fizikalíq shamalardí tańlaw tártibi, tuwíndí shamalardíń dúzilisi qaǵiydalarí, formalaníw qaǵiydalarí hám birlikler sistemasín tańlaw, ólshew qurílmalarí aníqlíǵíníń normativlerin belgilew, ólshew qurallaríníń normativlenetuǵín metrologiyalíq xarakteristikalarín tańlaw, ólshewler usíllarín tańlaw hám nízamshílíq tártibindegi basqa máseleleri kórip shíǵíladí.
Bul máselelerdi sheshiwdegi azǵana ózbasímshalíq hám kelispewshilik xojalíq iskerligindegi birliktiń hám tártip-intizamníń buzílíwína sebep boladí. Soníń ushín kelisim boyínsha qabíl qílínatuǵín barlíq qararlar qatań reglamentlengen, yaǵniy aníq huqíqiy tiykarǵa iye bolǵan huqíqiy dalolatnamalar formasínda aníqlaníwí shárt. Bul máseleler kelisim boyínsha ornatílatuǵín metrologiyalíq nízamlar, qaǵiydalar hám normativlerdi reglamentlewi yuridikalíq hám normativ hújjetler kompleksi nízamlí metrologiyaníń obekti bolíp esaplanadí.
Sanap ótilgen hújjetler járdeminde nízamlastíríwshí metrologiya basqaríwíníń barlíq dárejelerin: mámleket rejesinen baslap ózaldína kárxanalar hám shólkemlerdi basqaríw dárejesine shekem óz ishine aladí, soníń menen birge standartlastíríw metrologiyalíq iskerliginiń barlíq túrleriniń normativ-huqíqiy tiykarí bolíp xizmet qíladí. Sol sebepli, respublikada ólshewler birligi tamiynlenetuǵín kelisim boyínsha ornatílǵan metrologiyalíq qaǵiydalar, talaplar hám normativlerge ámel qílíwǵa erisilmekte.
Metrologiyaníń ilimiy hám texnikalíq rawajlaníwdaǵí roliniń artíwí, oníń waziypalaríníń keńeyiwi joqarí oqíw orínlarínda qatar qániygelikler boyínsha oqíw rejelerine “Nízamlastíríwshí metrologiya” kursín kiritiwge sebep boladí. Usí lektsiyalar teksti Berdaq atíndaǵí Qaraqalpaq mámleketlik universiteti 5310900–“Metrologiya, standartlastíríw hám ónim sapasí menejmenti” baǵdarí boyínsha bakalavrlar ushín “Nízamlastíríwshí metrologiya” pániniń úlgi dástúrine muwapíq tayarlandí.