Berdaq nomidagi qdu chimboy fakulteti matematika yonalishi 1a-kurs bosqichi talabasi qoyshibaev aqilbekning ozbek tilining sohada qollanilishi fanidan “leksikalogiya” mavzusida prezentantsiya ishi

Berdaq nomidagi QDU CHIMBOY FAKULTETI MATEMATIKA YONALISHI 1A-KURS BOSQICHI TALABASI QOYSHIBAEV AQILBEKning OZBEK TILINING SOHADA QOLLANILISHI FANIDAN “LEKSIKALOGIYA” MAVZUSIDA PREZENTANTSIYA ISHI

• Reja:
• 1.Leksikologiya va uning asosiy vazifalari.
• 2.Leksikologiyada nimalar o‘rganiladi?
• 3.So‘zlar shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?

Leksikologiya va uning asosiy vazifalari

• Leksikologiya va uning asosiy vazifalari
• Leksikologiya (yunoncha lexikos-lug‘atga oid valogos-ta’limot) tilshunoslikning lug‘aviy birliklar tarkibini tekshiradigan bo‘limidir. Leksigologiya harbir so’zni yolg’iz holda emas, balki boshqa so’zlar bilan bog’liq holda o’rganadi. Leksigologiya tilshunoslikning leksikografiya, frazeologiya, semasiologiya yoki semantika, etimologiya, stilistika hamda so’z yasalishi haqidagi ta’limot sohalari bilan chambarchas bog’liq. Leksikologiya da so’zlarning ma’no jihatdan o’zaro bog’langan, ya’ni monosemiya, polisemiya, sinonimiya, antonimiya, so’z ma’nolarining erkin yoki bog’liq holda bo’lishi kabi masalalari ham o’rganiladi

Tilning lug’aviy (leksik) birligi leksemadir. Leksema so’zning grammatik ma’no bildiruvchi qo’shimchalarsiz qismi; tilning lug’at tarkibiga xos birlik. Leksema anglatadigan ma’no, ma’lum tovushlar majmuini mnayyan obyektiv voqelikka bog’lash bilan kishi ongida yuzaga keladigan mazmun, ya’ni undan anglashiladigan narsa-buyum, voqeya-hodisa, belgi-xususiyat leksik ma’no (lug’aviy ma’no) deb ataladi. Masalan, suvdon so’zi «qushlarga suv beriladigan idish», suvchi so’zi «ekinlami, xttsusart g’o’zalami sug’ortivchi dehqon, sug’orish bo’yichamuiaxassis» lug’aviy ma’nolanni anglatadi.
Leksema va so’z tushunchalarini farqlash lozim. So’z leksemaning nutqda ma’lum shakl va vazifada voqelangan ko’rinishi. O’z tovush qobig’iga ega bo’lgan, narsa- buyum, belgi, harakat haqidagi tushunchani, ular o’rtasidagi aloqani yoki ularga munosabatlarni ifodalay oladigan, turli grammatik ma’no va vazifalarda qo’llanadigan eng kichik nutq birligi. Demak, leksema va so’z bir-biriga bog’liq, aloqador birliklar bo’lsa-da, aynan bir xil birlik emas. Leksema - til birligi, so’z - nutq birligi. Leksema tilshunoslikning leksikologiya, so’z morfologiya sohasida o’rganiladi. Eslatib o’tilgani singari, so’z tilshunoslik fanining barcha bo’limlari uchun asosiy tekshimv obyekti hisoblanadi. Masalan, fonetik jihatdan olganda, so’z tovushlarining real qo’llanishi uchun asosiy obyekt bo’lib, u fonetik butunlikni tashkil etadi.