Berdaq nomidagi qdu o‘zbek filologiyasi fakulteti 1-bosqich talabasi Xo‘jaqulov Dovudning o‘zbek folklori fanidan tayyorlagan taqdimoti

Berdaq nomidagi QDU o‘zbek filologiyasi fakulteti 1-bosqich talabasi Xo‘jaqulov Dovudning o‘zbek folklori fanidan tayyorlagan TAQDIMOTI

5-amaliy mashg‘ulot. O‘zbek xalq dostonlarida pir va eran obrazlari

Reja:

• Reja:
• 1. Doston atamasining izohi va janr tabiati.
• 2. Dostonlar tasnifoti masalasi
• 3. Dostonlarida pir va eran obrazlari

Doston atamasining izohi va janr tabiati.

• Doston (forscha-maqtov, hikoya qissa, sarguzasht) liro-epik janr; shu janrdagi badiiy asar. Oʻzbek xalq, ogʻzaki ijodi va oʻzbek mumtoz adabiyotida keng tarqalgan. Dostonlarda muayyan voqea liro-epik tasvir vositalari yordamida hikoya qilinadi. Unda hayot, voqelik keng koʻlamda qamrab olinadi, bir yoki ikkita bosh qahramon ishtirok etadi, personajlar esa koʻp boʻladi. Syujeti sertarmoq, rang-barang . Xalq ogʻzaki ijodidagi dostonlar nazm va nasr, yozma adabiyotdagi dostonlar nazmda boʻladi.

Dostonlar tasnifoti masalasi

Dostonlar 3 xil bo‘ladi.

Jangnoma dostonlar

Kitobiy dostonlar

Ishqiy sarguzasht dostonlari

Ilk dostonlar Yunonistonda paydo boʻldi. Ularda afsonaviy qahramonlarning jasorati, xudolarning karomati haqida kuylangan. Gomerning "Iliada" va "Odisseya", Dantening "Ilohiy komediya", Firdavsiyning "Shohnoma" asarlari doston. janrining qadimgi namunalaridir. Dostonlar, oʻz mohiyatiga koʻra, qahramonlik ("Alpomish", "Farhod va Shirin"), sarguzasht-detektiv ("Sabbai sayyor"), ishqiy-romantik ("Tohir va Zuhra", "Layli va Majnun"), jangnoma ("Yusuf va Ahmad", "Saddi Iskandariy"), tarixiy-memuar ("Shayboniynoma", "Jizzax qoʻzgʻoloni"), falsafiy ("Hayrat ul-abror"), didaktik ("Qutadgʻu bilig") turga boʻlinadi. Qahramonlik D.larida xalq, jamiyat takdiri tasvirlansa, ishqiy-romantik D.larda oshiq-maʼshuklarning sarguzashti bosh oʻrinda turadi. Tarixiy-memuar yoxud tarixiy-biografik D.larda biror tarixiy shaxslar ramziylashtirilib, boʻrttirib tasvirlanadi. Umuman, D.larda ideallashtirish, mubolagʻali tasvir ustun boʻladi, ularda turli afsonalar, asotirlar, hikoyatlar, dev, parilar, xizr, ajdar, ajabtovur otlar ("Alpomish"dagi Boychibor), sehr-jodu koʻp ishtirok etadi. Xalq D.lari baxshi, dostonchi va xalq shoirlari tomonidan dutor, doʻmbira va xalq cholgʻu asboblari joʻrligida ijro etiladi

Dostonlarda pir va eran obrazlari

Pir (forscha: (پیر — keksa, qari) - so’fiylik an’anasida tariqatlarning oliy rahnamolari yoki obro‘li rahnamolar. Shuningdek, har bir murid o‘z murshidini ham Pir deb atagan. Aholi orasida Pir tushunchasi avliyo, ma’lum bir hunarning asoschisi ma’nosida ham ishlatiladi. Masalan "Alpomish" dostonida Shohimardon pir obrazi

Eran — oʻzbek xalq dostonlarida hamda shomonlik folklorida doston qahramoniga, shomonga doimiy ravishda yordam beruvchi, ustozlik qiluvchi homiy kuch. "Eran" atamasi "Alpomish", "Goʻroʻgʻli" va boshqalar dostonlarda chiltonlar, Xizr va shahrik. azizavliyolarga nisbatan umumlashma nom sifatida qoʻllanadi. Odatda, Xizr barcha eranlarning yoʻlboshchisi deb qaraladi. Turli diniy manba va manoqiblarda ham "Eran" atamasi aziz avliyo maʼnosida ishlatiladi. Eran oʻzbeklardan tashqari qozoq, turkman, qoraqalpoq, ozarbayjon va Sibirdagi bir qator turkiy xalqlar folklorida ham faol obrazlardan hisoblanadi