Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti «moliya» kafedrasi

 

3.2 O’zbekiston respublikasi - xalqaro moliya munosabatlarning faol  

ishtirokchisi 

O’zbekiston Respublikasini jahon xo’jaligiga kirib borishida, uning hududiy 

va  global  darajadagi  raqobatbardoshligi  bo’yicha  ustunligi,  tashqi  iqtisodiy 

siyosatni ishlab chiqish va uni amalga oshirish bilan ko’p jihatdan bog’liq. Amalga 

oshirilayotgan  tarkibiy  islohotlar  bo’yicha  kizgin  munozaralarning  mavjudligiga 

qaramasdan,  tashqi  iqtisodiy  siyosatni  ishlab  chiqishda,  hukumat,  mamlakatning 

geografik, ishlab chiqarish va texnologik hamda mehnat resurslaridan foydalanish 

samarasini  inobatga  olmoqda.  Xalqaro  mehnat  taqsimotining  kuchayishi,  xalqaro 

xo’jalik ishtirokchilaridan yuqori darajadagi raqobatbardoshlikni talab etadi. 

Shu  jihatdan,  jahon  xo’jaligida  O’zbekiston  kushni  MDH  mamlakatlaridan 

o’zining quyidagi xalqaro ustuvorliklari bilan ajralib turadi: 

1)  Qadimiy boy madaniyat, tarixiy va diniy yodgorliklari xalqaro turizm 

sonoatini rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlarni yuzaga keltiradi; 

2)  Qulay  tabiiy  iklim  va  tabiiy  boyliklar,  ishlab  chiqarish,  qurilish  va 

qishloq xo’jaligi sohasida raqobatbardosh muhitni shakllantiradi; 

3) Buyuk  ipak  yo’lida  joylashganligi  xalqaro    integratsiyada  Yevropa 

bilan  Osiyoni  bog’lovchi  «kuprik»  vazifasini  bajarishga  yetarlicha  imkoniyatni 

vujudga keltiradi. 

4) O’zbekiston  Respublikasi  yetarli  darajada  malakali  mutaxassislar  bilan 

ta'minlangan.  Zamonaviy  texnologiya  va  ishlab  chiqarish  infratuzilmasini 

barpo qilish, ushbu sohadagi imkoniyatlarni kengaytiradi. 

5) Mamlakat hukumati tomonidan ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish 

va eksportni rag’batlantirish siyosatini yuritilishi. 

O’zbekiston 

Respublikasining 

xalqaro 

moliya 

munosabatlaridagi 

ishtirokida,  xalqaro  Moliya  institutlari  bilan  hamkorlik  muhim  ahamiyat  kasb 

---

etadi. 

Shuni inobatga olib, 1992 yilda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 

633-XII  sonli  «O’zbekiston  Respublikasini  Xalqaro  Valyuta  fondi,  Xalqaro 

tiklanish  va  taraqqiyot  banki,  Xalqaro  rivojlanish  assotsiatsiyasi,  Xalqaro  moliya 

korporatsiyasi,  Investitsiyalarni  kafolatlash  bo’yicha  ko’p  tomonlama  agentlikka 

a'zo bo’lishi to’g’risida»gi qarori qabul qilindi. 

XVF va Jahon banki kabi tashkilotlar bilan hamkorlikning yo’lga qo’yilishi, 

nafaqat  respublikani  jahon  bozoriga  integratsiyasini  tezlashtirdi,  balki  amalga 

oshirilayotgan  tarkibiy  islohotlar  va  makroiqtisodiy  barqarorlikni  ta'minlash 

samarasini oshirdi. 

Xalqaro  moliya  institutlari  bilan  aloqalarning  salmoqli  qismi  xalqaro 

kreditlar  va  qarzlar  masalasi  bilan  bog’liq.  Ushbu  munosabatlarni  amalga 

oshirishning  huquqiy  asoslari  sifatida  O’zbekiston  Respublikasining  «Byudjet 

tizimi  to’g’risida»gi,  «Tashqi  qarzdorlik  to’g’risida»gi  qonunlari  va  boshqa 

me'yoriy aktlar ishlab chiqildi. 

Mustakillikning dastlabki yillarida olingan kreditlar va qarzlar, asosan, qisqa 

muddatli  bo’lib,  ichki  bozorni  iste'mol  tovarlar  bilan  to’ldirishga  qaratilgan 

bo’lsa,  keyingi  yillarda  hukumat  mazkur  qarzlami  jalb  qilish  sohasini  tarkibiy 

qayta qurish bo’yicha ma'lum ishlami olib bormoqda. 

Olinadigan  qarzlar  va  jalb  qilinadigan  uzoq  muddatli  kreditlarning  asosiy 

yo’nalishlari  sifatida:  eksport  potentsialini  kengaytirish,  import  umini  bosuvchi 

mahsulotlar ishlab chiqarish sohalari tanlandi. Mineral xom-ashyo resurslarini, shu 

jumladan,  neft  va  gazni  ishlab  chiqarish  va  qayta  ishlash,  qishloq  xo’jaligi 

mahsulotlarini  qayta  ishlash,  mashinasozlikni  rivojlantirish,  telekommunikatsiya 

sohasini zamonaviylashtirish hamda kichik va o’rta biznesni rivojlantirish - xorijiy 

investitsiyalar jalb qilinadigan ustuvor yo’nalishlar sifatida qaralmoqda. 

Xorijiy  investitsiyalar  sonining  amaldagi  ortishi  va  sifat  darajasi,  amalga 

oshirilayotgan davlat investitsiya dasturi haqida ma'lumot beradi. Uning maqsadi 

- milliy va xorijiy investorlaming investitsion faoliyatini optimal darajada huquqiy 

tartibga solishdan iborat. 

---

Xorijiy  kapital  oqimini  rag’batlantirish,  xorijiy  kapital  ishtirokidagi 

korxonalarga  xizmat  ko’rsatuvchi  moliya-valyuta  infratuzilmasini  tashkil  etishga 

bog’liq. 

Moliya-valyuta  infratuzilmasi  xo’jalik  sub'ektlari  bilan  jahon  pul-kapital 

bozori o’rtasidagi aloqalarni ta'minlashga xizmat qiladi. Ushbu infratuzilmalarni 

tashkil etish, quyidagi yo’nalishlami qamrab oldi: 

•  bank tizimini takomillashtirish; 

•  ichki sug’urta xizmatlari sohasini rivojlantirish; 

•  ichki valyuta bozorini faoliyatini yaxshilash; 

•  lizing xizmatlari bozorini rivojlantirish; 

•  audit va maslahat xizmatlari bozorini rivojlantirish; 

•  milliy tovarlarni xalqaro bozorlar tomon harakatini tashkil etish va h.k. 

O’zbekiston  Respublikasini  xalqaro  hamkorligi  va  iqtisodiy  siyosatining 

ustuvor  yo’nalishlari  belgilandi  va u  mamlakatni  xalqaro bozorga  qo’shilishining 

asosini tashkil etadi. 

Xalqaro  iqtisodiy  munosabatlarning  zamonaviy  rivojlanish  tamoyillari. 

O’zbekiston  sobiq  Ittifoqda  yirik  respublikalardan  hisoblanib,  aholisining  soni 

bo’yicha 3-urinni va yalpi milliy mahsulot hajmi bo’yicha 5-urinni egallab kelgan. 

Respublika tabiiy resurslarga boy, sanoatda va qishloq xo’jaligida yetarli 

darajada rivojlangan ayrim ishlab chiqarishlarga ega. 

Masalan,  O’zbekiston  tabiiy  gaz  qazib  olishda  dunyoda  9-o’rinda,  oltin 

kazishda  7-o’rinda,  oltingugurt  kislotasi  va  mineral  ugitlar  ishlab  chiqarishda 

hamda pilla etishtirishda 7-o’rinda turadi. 

Yuqoridagi  tabiiy  imkoniyatlardan  kelib  chiqqan  holda,  respublikaning 

xalqaro  moliya  munosabatlari  va  jahon  xo’jaligiga  integratsiyasi  majmui  aniq 

belgilangan maqsadlar va ularni amalga oshirishga qaratilgan asosiy tadbirlarni o’z 

ichiga oladi. 

Birinchidan, respublika milliy iqtisodiyotining kuchli eksport buginini tashkil 

etuvchi va uni jahon bozorida munosib o’rinni egallashini ta'minlovchi buginlarni 

aniqlash; 

---

Ikkinchidan,  iqtisodiyotning  eksport  buginida  davlat  tomonidan  qo’llab-

quvvatlash usulidan keng foydalanish; 

Bu usullar quyidagilardir: 

1. Eksportga  yo’naltirilgan  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  uchun  imtiyozli 

foizlar  bo’yicha  ko’p    muddatli  kreditlar  ajratish,  mo’ljallangan  investitsiyalarni 

sug’urtalash; 

2. Eksport  qiluvchilarga  milliy  ishlab  chiqarish  va  uning  xorijiy 

raqobatchilari ishlab chiqarishi xarajatlari o’rtasidagi farqni qoplash; 

3. Davlat tomonidan respublikaga ilg’or texnologiyalar, tajribalar, bilimlarni 

kirib kelishi uchun subsidiyalar ajratish; 

4. Eksport  va  importni  litsenziyalash  yoki  chetga  mol  chiqarishga  va 

chetdan uni olib kelishga ruxsatnomalar berish; 

5. Ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchi, xorijdan keltirilgan xom-ashyo va 

materiallar,  asbob-uskunalar  va  jixozlar  ulushini  bosqichma-bosqich  kamaytirish 

va boshqalar. 

Shu  bilan  birga,  xalqaro  moliya  sohasidagi  siyosat  milliy  valyutani 

mustahkamlash  va  uni  boshqa  valyutalarga  erkin  almashuvini  ta'minlashni,  ichki 

narxlarni  jahon  bozori  narxlariga  yaqinlashtirish  maqsadida  baholar  islohotini 

tugallashni,  tashqi  iqtisodiy  faoliyatning  me'yoriy-huquqiy  asoslarini  xalqaro 

talablar darajasiga yetkazishni nazarda tutadi. 

O’zbekiston uchun asosiy strategik maqsadlar quyidagilardan iborat: 

1. O’zbekiston  Respublikasining  jahon  iqtisodiy  tizimi  integratsiyasiga 

kushilib borishini ta'minlash; 

2. Eksport potentsialini rivojlantirish; 

3. Import  va  import  o’rnini  bosuvchi  mahsulotlar  ishlab  chiqarishni 

rivojlantirish; 

4. Investitsiya siyosatini takomillashtirish; 

5. Chet el sarmoyalarini jalb qilish; 

6. Eksport   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   zonalari   va   erkin   iqtisodiy   

hududlarni rivojlantirish; 

---

7. Tashqi iqtisodiy faoliyat infratuzilmasini rivojlantirish. 

Mamlakattiing  jahon  hamjamiyatiga  integratsiyalashuvining  muhim  tarkibiy 

qismi  -  davlatlarning  turli  mintaqaviy  birlashmalari  hamda  xalqaro  moliyaviy 

tashkilotlar  bilan  aloqalarni  rivojlantirishdan  iborat.  O’zbekiston  mintaqaviy 

xalqaro tashkilotlar, chunonchi,  Yevropa Ittifoqi, EHXT, NATO, EKO, OIK va 

boshqalar  bilan  ham  samarali  hamkorlik  qilmoqda.  Bular  orasida  Yevropa 

Ittifoqi  alohida  o’rin  tutadi.  1996  yilda  Yevropa  Ittifoqi  bilan  O’zbekiston 

o’rtasidagi  munosabatlami  rivojlantirishda  bir  qancha  muhim  ishlar  amalga 

oshirildi. 

---