Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti Sirtqi ta’lim filologiya ba tillarni o’qitish: o’zbek tili yo’nalishi 108-guruh talabasi Qo’chqorov jamshidbekning O’zbek tilshunosligi tarixi fanidan amaliy ishi

Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti Sirtqi ta’lim filologiya ba tillarni o’qitish:o’zbek tili yo’nalishi 102-guruh talabasi QoʻchqorovJamshidning O’zbek tilshunosligi tarixi fanidan amaliy ishi

Mavzu:O’zbek tilshunosligi tarixi faniga kirish

Reja:

• ‘’O’zbek tilshunosligi tarixi’’ fan sifatida
• Halifalik davrida tilshunoslik
• Abu nasr farobiyning lingvistik qarashlari

‘’O’zbek tilshunosligi tarixi’’ fan sifatida

• Bizning ajdodlarimiz bundan bir necha ming yillar muqaddam oldin yozuv madaniyatiga ega bo’lganlar.tabarruk zaminimizdan dunyo fani va madaniyati rivojiga ulkan hissa qo’shgan bir qancha buyuk allomalar yetishib chiqqan.
• Ana shunday buyuk madaniy zaminga ega bo’lgan xalq rus Imperiyasi davrida o’z tarixidan,boy madaniy me’rosidan uzilib qoldi.Nihoyat ,1991-yilning 31-avgustida mo’jiza ro’y berdi.O’zbek xalqi rus istibodidan mustaqillikka erishdi.
• Bunday vazifa bevosita tilshunoslikka ham daxldordir.Chunki shu kunga qadar muqadda zaminimizdan yetishib chiqqan tilshunos olimlarning ilmiy merosini yetarlicha baholay olmadik .Tilshunoslikning nazariy masalalari faqat Ovrupa olimlari nomlari bilan bog’lab kelindi.

Oliy o’quv yurtlarining filologiya fakultetlarida o’qitish rejalashtirilgan ‘’Tilshunoslik tarixi’’ Kursida ham asosan Ovrupo va rus tilshunoslari o’rganildi,ularning tilshunoslik rivojidagi rollari haqida fikr yuritildi.O’zbek filologiyasi fakultetlarida ham xuddi shu dastur bo’yicha Dars olib borildi.O’zbek tilshunoslarining xizmatlari haqida lom-mim deyilmadi.Istiqlol Tufayligina oliy o’quv yurtlari dasturlariga ‘’O’zbek tilshunosligi tarixi’’ kursi kiritildi.Shu kunga qadar rus tilida ‘’Lingvistik ta’limot tarixi’’ nomli o’nlab kitoblar nashr etildi.Lekin o’zbek tilida lingvistika tarixiga bag’ishlangan bironta ham kitob yaratilmadi.Afsuski,ota-bobolarimiz qoldirgan yozma yodgorliklarni sinchiklab o’rgansak,bu asarlarda Tilshunoslikning bir qancha masalalari Ovrupa olimlaridan ancha oldin bayon qilinganligini
guvohi bo’lamiz.Shuning uchun ham ajdodlarimiz qoldirgan lingvistik me’rosni o’rganish va Uni jahon tilshunosligi doirasida baholash, o’zbek tilshunosligi oldidagi eng xayrli ishdir.

Halifalik davrida tilshunoslik

• Vii asrda arablar Muhammad payg’ambar(s.a.v)ning safdoshi halifa Abu bakr yetakchiligida islom bayrog’I ostida Arabiston yarimorolini,Yaqin va o’rta sharq mamlakatlarini,shimoliy afrika,ispaniya,o’rta osiyo va kavkazorti mamlakatlarini bosib olib, 632-yilda yirik arab halifaligiga asos soldilar.bu halifalik 1258-yilga qadar ya’ni mo’g’ullar tomonidan bitirilguniga qadar hukmronlik qildi.
• Ana shunday kata hududda islom dini keng quloch yoydi.Arab tili din tili ,fan tiliga aylandi.halifalik hududida yashagan barcha din va fan ahli,qaysi xalqqa mansub bo’lishidan qat’iy nazar,o’z asarlarini arab tilida yozdi.Shuning uchun ham dunyoga arab madaniyati deb shuhrat qozongan madaniyatning shakllanishi va ravnaq topishida arablardan tashqari arab bo’lmagan xalq vakillarining ham xizmati kattadir.

Abu nasr farobiyning lingvistik qarashlari

O’rta asrlarda dunyoga dong taratgan allomalardan biri Farobiydir.uning nomi yaqin va o’rta sharqda o’sha davrlardayoq o’ta masghur bo’lgan .u hijriy 260-yilda Aris daryosi sirdaryoga quyiladigan farob (o’tror) qishlog’ida tug’ilgan.

Abu nasr Farobiy tilshunoslik nazariyasi yuzasidan ham ajoyib fikrlar yuritadi.Avvalo ,hozirgi tilshunoslikning falsafiy masalalari ichida markaziy o’rinni egallagan bilishning ikki bosqichi (hissiy va idrokiy),umumiylik-xususiylik,mohiyat-hodisa dialektikasi haqida o’zining ‘’Falsafatu aristutalis’’asarida qiziqarli ma’lumotlar beradi.