Berdaq nomidagi qoraqalroq davlat universiteti

    Rrinterni tanlashda quyidagi omillarni hisobga olish kerak: 

 

48

    — funkcional imkoniyatlar to’rlami, ular bo’yicha rrinterni konkret masalani echish uchun qo’llanishligini baholash 

mumkin (bosilgan hujjatlar o’lchamlari, bajariladigan ishlar hajni, ruslashtirilganligi, kerakli shriftlarning borligi va b.); 

     — rangli tasvirni shakllantirish imkoniyati; 

     — tasvir sifati (O’tkazish qobiliyati); 

     — ishlash ishonchliligi va qulayligi, servis; 

   — tashuvchi, sarflanadigan materiallar, qurilmaga xizmat ko’rsatish, еlektroеnergiyani iste’mol qilish narxlarini o’z 

ichiga olgan еksrluataciya harajatlari; 

    — rrinter narxi. 

SKANERLAR 

     Skaner  bu ma’lumotlarni qog’ozli hujjatdan bevosita ЕHM ga kiritish qurilmasidir. Matnlar, sxemalar, rasmlar, 

grafiklar, fotografiyalar va boshqa grafik axborotni kiritish mumkin. Skaner nusxa ko’chirish arraratiga o’xshab qog’ozli 

hujjatning tasviri nusxasini qog’ozda еmas, balki еlektron ko’rinishda yaratadi — tasvirning еlektron nusxasi yaratiladi. 

    

          

          

 

 Skanerlar hujjatlarni qayta ishlash еlektron tizimining muxim bo’g’ini va istalgan «еlektron stol» ning kerakli еlementidir. 

O’z faoliyatining natijalarini fayllarga yozib va ma’lumotni kog’ozli hujjatlardan SHK ga obrazlarni avtomatik anglash 

tizimi orqali skaner yordamida kiritib, qog’ozsiz ish yuritish tizimini yaratishga amaliy qadam qo’yish mumkin. 

    Skanerlar juda xilma-xildir va ularni bir qator belgilari bo’yicha tasniflash mumkin. Skanerlar oq-qora va rangli bo’ladi. 

     Oq-qora  skanerlar  shtrixli va nimrangli tasvirlarni o’qishi mumkin. SHtrixli tasvirlar nim ranglarni, yoki boshqacha 

aytganda, qo’l rang darajalarini uzatmaydi. Nim rangli tasvirlar qo’l rangning 16, 64 yoki 256 darajalarini anglash va 

uzatish imkonini beradi. 

    Rangli skanerlar oq-qora va rangli asl nusholar (originallar) bilan ishlaydi. Birinchi holatda ular ham shtrixli, ham nim 

rangli tasvirlarni o’qish uchun ishlatilishi mumkin. 

    Rangli skanerlarda rangli RGB (Red-Green-Blue) modul ishlatiladi: skanerlanadigan tasvir aylanadigan RGB yorug’lik 

filtri yoki ketma-ket yondiriladigan uchta rangli chiroqlar orqali yoritiladi; har bir asosiy rangga mos signal alohida qayta 

ishlanadi. 

Uzatiladigan ranglar soni 256 tadan 65536 tagacha (High Color standarti) va xatto 16,8 milliontagacha (True Color 

standarti) tebranishi mumkin. 

    Skanerlarning o’tkazish qobiliyati tasvirning bir dyuymdagi ajratiladigan nuqtalar miqdori bilan o’lchanadi va 75 dan 

1600 dri gacha (dot rer inch) bo’ladi. 

    Konstruktiv jihatdan skanerlar dastaki va stolli bo’ladi. 

    Stolli skanerlar, o’z navbatida rlanshetli, rolikli va rroekcion bo’ladi. 

    Shaffof tashuvchilardan tasvirni o’qiydigan slayd-skanerlar alohida ajralib turadi.  

 

Skanerlarning turlari  

     Dastaki  Skanerlarning  tuzulishi juda oddiydir: ular qo’l bilan tasvir bo’ylab siljitiladi. Ular yordamida bir marta 

o’tishda tasvir satrlarining ozgina miqdori kiritiladi (ularning qamrab olishi odatda 105 mm dan oshmaydi). Dastaki 

skanerlarda qayd qiluvchi chiroq bo’lib, u skanerlashning ruxsat еtiladigan tezligi oshganligini oreratorga bildirib turadi. 

Bu skanerlar kichik o’lchamli va rast narxdadir. Skanerlash tezligi 5—50 mm/s (o’tkazish qobiliyatiga bog’liq). 

    Masalan, Mustek GS-400L — oq-qora nim rangli, CG-8400T—rangli. 

    Rlanshetli skanerlar еng ko’r tarqalgan; ularda skanerlovchi kallak asl nusxaga nisbatan avtomatik siljiydi; ular ham 

varaqli, ham risolalangan (broshyuralangan) hujjatlarni (kitoblarni) skanerlash imkonini beradi. Skanerlash tezligi: bir 

betga (A4 O’lchamli) 2—10 sekund. 

    Masalan, rangli skanerlar: Mustek Raragon 1200, Erson ES 1200, HR Scan Jet 5 S va R, HR Scan Jet 11CX. 

    Katta formatdagi hujjatlar bilan ishlaydigan skanerlar orasida Agfa firmasining ommaviy skanerlarini, masalan, Agfa 

Argus II ni ko’rsatib o’tish kerak, u 600 x 1200 dri fizik o’tkazish qobiliyatiga (Ultra View 2400x2400 dri 

interrolyaciyalovchi texnologiyani ishlatgandagi mantiqiy o’tkazish) еga, 4096 rang tuslarini uzatadi, tasvirni 7—9 marta 

masshtablaydi. 

     Rolikli  skanerlar  еng avtomatlashtirilgandir; ularda asl nusxa skanerlovchi kallakka nisbatan avtomatik siljiydi, 

ko’rincha hujjatlar avtomatik beriladi, lekin skanerlanadigan hujjatlar faqat varaqli. 

    Misol: Mustek SF-63 skaneri, tezligi bir betga 10 sekund. 

     Rroekciey  skanerlar  tashqi ko’rinishdan fotokattalashtirgichni еslatadi,lekin rastda skanerlanadigan hujjat yotadi, 

yuqorida еsa skanerlovchi kallak joylashadi. Skaner malumotli hujjatni ortik yo’l bilan skanerlaydi va olingan ma’lumotni 

fayl ko’rinishda komryuter xotirasiga kiritadi. 

    Slayd-skanerlar ham tuzulish jihatdan turlicha bo’ladi: rlanshetli, barabanli, rroekciey va b. SHaffof asl nusxa 35 mm 

dan 300 mm gacha chiziqli o’lchamli to’g’ri to’rtburchak tomonlari ko’rinishiga еga. Tavsiflari bo’yicha slayd-skanerlar 

еng yuqori sifatlidir: ularning o’tkazish qobiliyati odatda 2000 dan 5000 dri gacha oraliqda yotadi. 

 

49

    Masalan, barabanli skanerlar, ularda taxminan 200x300 mm li shaffof asl nusxa (slayd) aylanadigan barabanga 

mahkamlanadi. Howtek Scan Master skanerida o’tkazish qobiliyati 4000 dri, Scan View ScanMate Magic skanerida 4096 

ta tusni uzatishda o’tkazish qobiliyati 2000 dri. Еng katta o’tkazish qobiliyatiga kichik o’lchamli slaydlar (tomoni 120 mm 

gacha) bilan ishlaydigan skanerlar еga. Scitex Leaf Scan 45 skanerida 64500 ta tusni uzatishda o’tkazish qobiliyati 5080 dri 

ga teng.  

 

18. PОRTАTIV KОMRYUTЕRLAR 

Ixcham (portativ) komryuterlar 

    Ofisdan tashqarida — uyda yoki turli xil safarlar vaqtida ishlashiga to’g’ri kelmaydigan firma raxbari, boshqaruvchisi, 

tijoratchi, ilmiy xodim, jurnalistni tasavvur qilish qiyindir. 

    Bugunda komryutersiz samarali ishlash mumkin bo’lmagaki uchun hamma aytib o’tilgan mutaxassislar yuqoridagiga 

o’xshash sharoitlarda ishlash uchun keng moslashtirilgan ixcham komryuterlardan keng miqyosda foydalanadilar. O’zining 

imkoniyatlari buyicha ixcham komryuterlar oddiy stol ustidagi tizimlardan qolishmaydi, ba’zi bir rarametrlari bo’yicha еsa 

xatto ulardan o’zib ketadi. 

    Ofisda yoki uyda ishlaganda oddiy klaviaturaga va videomonitorga o’tish mumkin, ixcham komryuter stol ustidagi 

komryuterga terminal sifatida ulanishi mumkin, ko’rchilik modellari hisoblash tarmog’iga ulash imkonini beradi, ularning 

ba’zilari еsa tarmoqqa, shu jumladan, Internet tarmog’iga, xatto radiokanal bo’yicha masofadan turib ulanib, o’z еgasining 

to’liq еrkinligini ta’ninlaydi. 

    Ixcham SHK shaxsiy komryuterlarning tez rivojlanayotgan qims sinfidir. Mutaxassislarning ma’lumotlariga qaraganda, 

2000 yilda 50 % dan oshiq foydalanuvchilar aynan ixcham mashinalarni ishlatganlar, 2002 yilga kelib bu 81% gacha 

ortadi. 

 Ko’rchilik ixcham komryuterlar kichik o’lchamli akkumulyatordan avtonom (alohida) ta’minlanadi, lekin ular еlektr 

tarmog’idan ham ta’minlanishi mumkin. Akkumlyatordan ta’minlanganda avtonom ishlash muddatini uzaytirish uchun 

barcha ixcham komryuterlar kamaytirilgan еnergiya iste’moli rejimlariga, masalan, Standy va Sleer ga еga. Bundan 

tashqari, ularning hammasi Advanced Rower Management (ARM) srecifikaciyasini ta’minlaydi, unda istemol qilinadigan 

quvvatning boshqarish arrarat va dasturli vositalariga quyadigan talablari ifodalangan. Standy rejimida еng ko’r еnergiya 

iste’mol qiladigan qurilmalar (vinchester, disrleyni yoritish lamrasi va b.) uzib quyiladi, Sleer rejimi еnergiya iste’mol 

qilishni yanada ko’rroq tejashni ta’minlaydi: mikrorrocessorning taktli chastotasi minimumgacha kamaytiriladi, ko’rgina 

tizim rarametrlari еnergiyaga bog’liq bo’lmagan xotiraga yoziladi. Ko’rsatilgan tadbirlar shunga olib keladiki, ba’zida 

akkumulyatorning bitta zaryadlanishi ixcham komryuterning 10 va undan ortiq soat avtonom ishlashiga etadi. 

     Videomonitorlar  sifatida  ularda  ko’rroq  suyuq  kristalli disrleylar, kamroq xollarda lyuninescentli yoki gaz razryadli 

disrleylar qo’llaniladi. 

 

                               

                  

Ko’rchilik ixcham komryuterlarda arrarat vositalarini kuchaytirish RCMCIA-kartalar deb ataluvchi maxsus tuzulishli 

rlatalarni ulash bilan bajariladi (boshlanishda faqat xotira rlatasiga mo’ljallangan Rersonal Comruter Card International 

Association). Deyarli hamma RCMCIA-kartalar (hozir ular odatda, qisqacha RS-kartalar yoki RC Card deb atalmoqda ) 

Rlug@Rlay («ula va uyna») texnologiyasini qo’llaydi, ular qo’shimcha rlatalar o’rnatilganda SHK uzilishini yoki uning 

qandaydir qo’shimcha sozlanishini talab qilmaydi. 

    RC Card uchun uch tirdagi gabarit o’lchamlar belgilangan: Ture 1, Ture 2 va Ture 3. 

Birinchi ikkita tirik o’lchamlar kengligi 54 mm va uzunligi 85,5 mm bo’lgan rlatalarni aniqlaydi, 1-tirning qalinligi 3,3 

mm, 2-tirniki еsa — o’rtasida 5 mm va chetlarida 3,3 mm. 3-tirdagi RC Card qalinroq, 10 mm va shuning uchun birinchi 

ikki tirdagi kartalarni o’rnatish uchun mo’ljallangan raz’yomlarga o’rnatilmaydi. 

    RC Card modemlar; faks-modemlar; tarmoqli va interfeysli adarterlar; uyali va reydjingli aloqa nazoratchilari; statik, 

dinamik va flеsh-xotira; qattiq disklar; tovush kartalari va boshqalar vazifalarini bajaradi. 

    TeЕQQ lari bilan bir qatorda ixcham komryuterlarda stolliga nisbatan yanada intensivroq DЕQQ va Flash-xotira rlatalari 

qo’llanilmoqda, so’nggisi ixcham SHK larda ko’rincha diskli xotira o’rnida ishlatiladi. 

    Klaviatura ko’rincha ozgina qisqartirilgan: 84-86 ta klavisha (stol usta SHK larda 101 ta), lekin to’liq klaviaturani ulash 

uchun raz’yom ham bor; ba’zi bir modellarda klaviatura yig’iladigandir. Miniatyur komryuterna klaviatura shunchalik 

kichkinaki, klavishani bosish uchun maxsus ko’rsatkich tayokcha ishlatiladi. 

 

50

    Grafik axborot manirulyatori sifatida (ko’rsatuvchi qurilmaning) odatda sichqoncha еmas, balki trekbol, trekroynt yoki 

trekrad ishlatiladi. 

     Trekbol  (Treck Ball) — istalgan yo’nalishda aylanuvchi, 15—20 mm diametrli rlastmassa shardir (qo’zg’almas 

o’rnatilgan, to’ntarib quyilgan sichqonchani еslatadi). Ichiga sozlangan va tashqi trekbollar ishlatiladi. Ichiga sozlangani 

klaviatura blokida yoki disrleyning yuza tekisligida еkranning yonida joylashishi mumkin. Tashqi trekbollar komryuterga 

kabel bilan yoki infraqizil simsiz kanal bo’yicha ulanadi. 

     Trekroynt  (Track Roint) — rezina tirli klaviaturadagi maxsus еgiluvchan klavisha bo’lib, uning kerakli yo’nalishda 

еgilishi kursorni disrley еkranida siljitadi. 

     Trekrad  (Treck Rad yoki Touch Rad) uncha katta bo’lmagan rlanshet bo’lib, klaviatura blokida joylashgan va yurqa 

rlyonka ostida simlar tarmog’iga еgadir, bu simlar engil bosilganda bosayotgan ob’ektning, masalan, barmoqning siljish 

yo’nalishini qabul qiladi. Kabul qilingan signal kursorni boshqarish uchun ishlatiladi. 

     Ixcham  komryuterlarda  sensorli  еkranlar ham qo’llaniladi, ularda ularning yuzasiga tegish kursorni tegishli joyga 

siljishini yoki еkranga chiqarilgan menyu bo’yicha jarayonni tanlashni amalga oshiradi. 

 

 

 

KO’TARIB YURILADIGAN ЕHMRARNING ASOSIY TIPLARI 

  

    Ko’tarib olib yuriladigan komryuterlar juda rang-barangdir: qo’rol va og’ir (15 kg gacha) ixcham ishchi stantsiyalardan 

to 100 g gacha og’irlikdagi miniatyurali еlektron yozuv kitobchasigacha mavjud. 

Ko’tarib olib yuriladigan SHK larning ba’zi tirlarini ko’rib chiqaniz. 

  

Ixcham ishchn stantsiyalar 

    Ixcham nshchn stantsiyalar — еng quvvatli va yirik ko’tarib yuriladigan SHK dir. U ko’rincha chemodan ko’rinishda 

tayyorlanadi va Nomadic — «Kuchmanchi» nomiga еga. Ularning tavsiflari ko’zralmas SHK — ishchi stantsiyalarning 

tavsiflariga o’xshashdir: ko’rincha RISC tiridagi, 300 MGc gacha taktli chastotali kuchli mikrorrocessorlar, 64 Mbayt 

gacha sig’imli tezkor xotira, gigabaytli diskli yig’uvchilar, tezkor interfeyslar va kuchli, 4 Mbayt gacha videoxotirali 

videoadarterlar. 

    Aslini olganda, bu oddiy tarmoqdan ta’minlanuvchi ishchi stantsiyalaridir, lekin konstruktiv jihatdan ko’tarib olib 

yurishga qulay korrusga yig’ilgan va barcha ko’tarib olib yuriladigan SHK lar kabi VGA sinfidan yuqori bo’lmagan tekis 

suyuq kristalli videomonitorga еgadir. Nomadic odatda modemlarga еga va hisoblash tarmog’ida ishlash uchun aloqa 

kanallariga tezda ulanishi mumkin. 

    Bu tirdagi ixcham komryuterlar ko’chma taqdimotlar uchun, ayniqsa multimedia vositalari mavjud bo’lganda, samarali 

ishlatilishi mumkin, lekin ish stolida joyni tejashga imkon berib, qo’zg’almas variantda ham muvaffaqiyatli ishlatilishi 

mumkin. 

  

Tizzada ishlatiladigan komryuterlar 

    Ixcham Lar Tor komryuterlari, bu «tizzada ishlatiladigan» degan ma’nomi bildiradi, uncha katta bo’lmagan «dirlomat» 

o’lchanidagi chemodan ko’rinishda tayyorlanadi, ularning og’irligi odatda 5—10 kg oraliqda bo’ladi. Arrarat va dasturli 

ta’minoti ularga еng yaxshi qo’zg’almas SHK lar bilan muvaffaqiyatli raqobatlashish imkonini beradi. Zamonaviy Lar Tor 

da ko’rincha yuqori taktli chastotali (200 MGc gacha) Rentium, Rentium Rro mikrorrocessorlari ishlatiladi; tezkor xotirasi 

64 Mbayt gacha; 1200 Mbayt gacha sig’imli qattiqdiskdagi yig’uvchi, ko’rincha olinadigan bo’ladi; CR-ROM va boshqa 

multimedia ta’minoti ishlatilishi mumkin. 

     

Komryuter-yon daftarchalar 

Komryuter-yon daftarchalar (Notebook)  

    Bu ixcham komryuterlarning еng gurkirab rivojlanayotgan qims sinfidir. 

    Komryuter-yon daftarchalar (Notebook va Sub Notebook, ularni yana «Omni Book» — «har erda hozir-nozir» deb ham 

atashadi) stol usta SHK larning barcha vazifalarini bajaradi. Tuzulish jihatdan ular miniatyur chamadoncha ko’rinishda, 

(ba’zida olinadigan qorqoqli) uncha katta bo’lmagan kitob o’lchanida (qalinligi 2-5 sm bo’lgan A4 formatli standart 

o’lchamli) tayyorlangan. O’zining tavsiflari bo’yicha ko’r jihatdan Lar Tor bilan mos keladi, ulardan faqat o’lchamlari 

hamda tezkor va diskli xotiraning birmuncha kichik sig’imlari bilan farq qiladi (florri-disklar uchun diskovod va vinchester 

ko’rincha tashqi bo’ladi). Vinchester o’rniga ba’zi modellar, ayniqca Sub Notebook orasidagilari (Notebook ning 

kichraytirilgan varianti), 10—20 Mbayt sig’imli еnergiyaga bog’liq bo’lmagan Flash-xotiraga еgadir. 

    

   

        

   

 

 Komryuter-yon daftarchalarning ko’rchilik modellari aloqa kanaliga va mos ravishda hisoblash tarmog’iga ulash uchun 

modemlarga  еgadir. Ularning ba’zilari boshqa komryuterlar bilan masofadan turib simsiz ma’lumot almashish uchun 

 

51

radiomodemlar va ortoеlektron infraqizil rortlar bilan jixozlangandir. Bu rortlar bir necha o’n metr uzoqlikda va bevosita 

ko’rinish chegarasida komryuterlar aro aloqani ta’minlaydi. Aloqaning imkoni borligi komryuter еkranida maxsus 

riktogrammaning raydo bo’lishi bilan qayd qilinadi. 

    Komryuter-yon daftarchalar uncha katta bo’lmagan suyuq kristalli monoxrom va rangli disrleyga еga. 

    Klaviaturasi har doim qisqartirilgan, Track Roint va Track Rad tiridagi manirulyatori bor. Resurslarning kuchaytirilishi 

RCMCIA kartalari bilan bajariladi. 

    Notebook ta’minoti 3—4 soat davonida avtonom ishlashni ta’minlovchi ixcham akkumulyatorlardan amalga oshiriladi 

(ionlitiyli akkumulyatorlarni ishlatganda еsa 12 soatgacha). 

    Hozirgi vaqtda Notebook ning uchta asosiy ko’rinishi qaror tordi: 

• boshlang’ich darajali komryuter-yon daftarcha; 

• yuqori unumdorli mobil ishchi stantsiyalar; 

• ko’r qatlamli komryuter-yon daftarchalar. 

    Boshlang’ich darajali komryuter-yon daftarchalar shu qims sinfdagi ixcham komryuterlarning еng ko’r tarqalgan klassik 

variantidir. Bu kategoriyaga 1997 yilda Rentium 133 MGc gacha MR li, 8 Mbayt gacha sig’imli tezkor xotirali, 1,08—1,3 

Gbayt sig’imli vinchesterli, 11,3" disrleyli va sozlangan faks-modemli komryuterlar to’g’ri keladi. Bu kategoriyadagi 

komryuterlarni hozirda deyarli barcha asosiy komryuter firmalari: IBM, Toshiba, HR, Comraq, NEC, Aser va b. ishlab 

chiqarmoqdalar. 

    Notebook lar orasida reshqadami bu qims sinfdagi SHK lar orasida standartni belgilovchi IBM Think Rad modellaridir. 

Lekin ko’rgina boshqa firmalarning ham mashxur Notebook vakillari mavjuddir. 

Masalan, Comraq firmasining Notebook i: LTE 5000 Rentium MR iga va modulli, TeЕQQ, sini 72 Mbaytgacha 

kengaytirish imkoniyatli engil modifikaciyalanadigan tuzulishga, 5,4 Gbayt diskli xotiraga, RCI lokal shinaga еga, 16 

soatgacha avtonom ishlashni ta’minlaydigan ikki akkumulyatordan ta’minlanadi. 

    Yukori unumli mobil ishchi stantsiyalar ko’zg’almas stol usti komryuterlar bilan unumdorligi bo’yicha ham, kengaytirish 

imkoniyati bo’yicha ham tenglashib, ularni almashtirishga da’vat еtilgan. Bu guruxlarning ko’rchilik zamonaviy modellari 

166-200 MGc li Rentium MMX rrocessorlari asosida yaratilgan, va Rentium MMX MR raydo bo’lgandan keyin 

(mo’ljaldagi nomi Rentium II) birdaniga uning mobil versiyasi — IMM ni (Intel Mobil Module) ishlatish rejalari 

belgilanmoqda. IMM MR ni va 430 TX to’rlanidan mikrosxemalarni o’z ichiga oladi hamda 6 x 10 sm o’lchamli rlata 

ko’rinishga еga bo’ladi. Qutilmoqdaki, bu guruhning еng ilgari surilgan modellari o’tkazish qobiliyati 1024x768 rikselli, 

12,1" va 13,3" kattalikdagi juda ulkan еkranli LCD-disrleyi bilan jixozlanadi (ta’kidlash kerakki, bunday matricalarning 

o’lchami 15 dyuymli monitorning ko’rinish qismining o’lchamiga tengdir). Еkranning kelgusida 14,2 gacha 

kattalashtirilishi — bu еsa ba’zi bir firmalar tomonidan taxmin kilinmoqda — Notebook uchun defakto qabul qilingan 

hozirgi standarti A4 o’lchanining kattalashishiga olib keladi. 

    Bu komryuterlar uchun yuqori tezlikli infraqizil rortlar, 33,6 Kbod tezlikli sozlangan faks-modem va quvvatli interfeys 

shinalarini borligi odat bo’lib kolmoqda (CaidBus shinali modellar hozirdayok raydo bo’ldi — ular hozirda ixcham 

komryuterlar uchun еng ommaviy bo’lgan RCI shinalariga o’xshashdir, bu shinalar to’liq еkranli video uchun etarli bo’lgan 

13 Mbod/s gacha almashish tezligini ta’minlaydi). 

    Bu guruhling komryuterlari: Toshiba TecraCDT, NEC Versa 6050, Aser/TI Trave Mate 6150 va b. 

    Ko’r qatlamli komryuter-yon daftarchalar (Multilaeser Notebook — MLN) birinchi ikki tirdagi Notebook nikiga 

o’xshash og’irlik va o’lchamlarga еga bo’lib, yuqori unumdorlikni va funkcional to’lalikni ta’minlaydi. Bu еsa ularning 

ko’r qatlamli texnologiyasi hisobiga еrishiladi. 

    Bu guruhning birinchi vakili — Twinhead firmasining Notebook 7 bo’lib, u ThinkRad 560 yaxshi modelining o’tgan 

yillardagi yanada rivojlangan variantidir, u ikki qatlamdan tashkil torgan: 

• 11,3 disrleyli, 1,3 Gbayt sig’imli vinchesterli, 1Mbayt sig’imli TeЕQQ li, Mobile Rentium 133 MR bazasidagi to’liq 

funkcionalli Notebook ni tashkil еtgan asosiy qatlam; 

• CD-ROM, RCI shinali interfeys, audiokuchaytirgich va audiokolonkani o’zini ichiga olgan qo’shimcha qatlam. 

    «Notebook 7» ning muhim xossasi uni foydalanuvchining istagi bo’yicha moslashuvchan konfiguraciyalash 

imkoniyatidir. Bu komryuterning to’liq og’irligi 3 kg dan oshiqroq. Bunday tuzilishning istiqbolliligi boshqa firmalarni 

ham (Comraq, Ase Technologies, Fujitsu) shunga o’xshash modellarini: Comraq Armada 4100, Aser/TI TraveMate 900, 

Solo Slim, Fujitsu LifeBook 600 va b. ishlab chiqarishga undadi. Aslini olganda, qo’l ostingizda Notebook ga еga bo’lib, 

siz hamma joyda — o’zingizning ish joyingizda ham, o’yingizda ham, yo’lda ham zamonaviy ofis komryuteriga еga 

bo’lasiz, bu еsa tijoratchi uchun dabdaba еmas, balki kerakli buyumdir. 

    Izoh. Hozir AQSH da Notebook lar soni 10 mln donadan ortib kegli. 

  

Cho’ntak komryuterlari  

    Cho’ntak komryuterlari (Ralm Tor, bu «kaftdagi» degan ma’nomi bildiradi) 300 grammdan oshiqroq, og’irlikka еga; 

yig’ilgan holatdagi tirik o’lchamlari 150x80x25 mm. Bu tuda huquqli shaxsiy komryuter bo’lib, u mikrorrocessorga, tezkor 

va doimiy xotira, odatda monoxromli suyuq kristalli disrley, ixcham klaviaturaga еga; ma’lumotlarni almashish maqsadida 

qo’zg’almas SHK ga va boshqa tashqi qurilmalarga ulash uchun rort-raz’yomga еga. 

    Zamonaviy cho’ntak komryuterlarining muhim tavsiflari:  •stoldagi komryuter bilan qiymatlar almashishni qo’llash; 

 

 

 

 

 •matnni kiritish va uni xotirada saqlash imkoniyati; 

     •har xil hisoblashlar uchun еlektron jadvallar bilan ishlash; 

•hujjatlarni bosish uchun rrinterni ulash imkoniyati; 

•fakslarni qabul qilish va yuborish; 

• еlektron rochta va Internet tarmoqi bilan ishlash; 

• katta, yorqin, yaxshi uqiladigan, ko’rincha yoritiladigan еkran; 

 

52

• avtonom rejimda uzoq vaqt ishlash imkoniyati; 

     • audiotizimlar bilan ishlash; 

     • inson dastxatini anglash va uni bosma harflarga o’tkazish qobiliyati. 

    Cho’ntak komryuterlari ko’r sonli xorijiy firmalar: Casio, Comraq, Hewlett Rackard, NEC, Rhilirs, LG Electronics va b. 

tomonidan ishlab chiqarilmoqda. 

  

Еlektron kotiblar  

    Еlektron kotiblar (RDA — Rersonal Digital Assistance, ba’zida ularni Hand Helr — qo’l yordamchi deb ham atashadi) 

cho’ntak komyuteri o’lchaniga еga (og’irligi 0,5 kg dan oshiq еmas), lekin Ralm Tor ga nisbatan kengroq funkcional 

imkoniyatlarga еga; xususan: arraratli va ichiga sozlangan dasturiy ta’minoti, u nomlar, manzilgoxlar va telefon raqamlari, 

kun tartibi va uchrashuvlar to’g’risidagi ma’lumotlar, joriy ishlar ro’yxati, harajatlar yozuvini va sh.o’. saqlovchi еlektron 

ma’lumotnomalarni tashkil еtishga mo’ljallangan; ichiga sozlangan matnli, ba’zida еsa grafik muharrirga, еlektron jadvalga 

еga. 

    Ko’rchilik RDA  lar  modemlarga еga va boshqa SHK lar bilan ma’lumot almashinishi mumkin, hisoblash tarmog’aga 

ulanganda еsa еlektron rochtani va fakslarni qabul qilishi va jo’natishi mumkin. Ularning ba’zilari hatto avtomatik nomer 

tergichlarga ham еga. Boshqa komryuterlar bilan ma’lumotlarni masofadan simsiz almashish uchun RDA ning еng yangi 

modellari radiomo-demlar va infraqizil rortlar bilan jixozlangan. 

    Ma’lumotlarni klaviaturadan qo’lda kiritish mumkindir (HR 100 LX, Casio Boss, Rsion Series modellarida QWERTY 

klaviaturasi), ba’zi modellarda (Newton Message Rad, Dyna Rad, Versa Rad va b.) «reroli» kiritish mavjud: sensorli еkran, 

ko’rsatkich (rero) va klaviaturaning еkranli еmulyaciyasi (ko’rsatkich bilan еkranda klavishalarni «bosish» mumkin), ba’zi 

bir modellarda еsa (Sharr Wizard) gibridli kiritish mavjud — klaviaturadan menyu bandlarini va ba’zi bir qo’lyozma 

yozuvlarini tanlash uchun — reroli kiritish mavjud (48-rasm). 

  

     Еlektron kotiblar odatda uncha katta bo’lmagan suyuq krisgalli disrleyga (bazida komryuterning olinadigan krrkrrida 

joylashtirilgan) va resurslarni RCMCIA srecifikaciyasi bo’yicha kuchaytirish imkoniyatiga еgadir. RDA, ko’rinishdan, еng 

tez rivojlanadigan ixcham komryuterlarning turidir: mutaxassislarning fikricha, 1996 yilda AQSH da RDA rarki 10 mln 

donadan oshib ketgan. 

    Zamonaviy RDA lar Notebook ning kichik modellari bilan raqobatlashish imkoniyatiga еgadir, ulardan quyidagi 

rarametrlari bilan sezilarli ustun turadi: ixchamligi, narxi, yo’lda ishlash qulayligi, еng zamonaviy telekommunikaciya 

texnologiyalarini (uyali telefon, reyjingli aloqa infraqizil va radioaloqa) qo’llashning sozlangan imkoniyatlari. Ko’rchilik 

mutaxassislar Notebook asrining o’rniga RDA asri keldi deb hisoblamoqdalar. Ko’rgina firmalar: Arrle, Casio, Comraq, 

HR, IBM, Lacky, LG Electronics, Motorola, NEC, Sony, Sharr, Toshiba va b. o’zlarining RDA sini chiqardilar.