Бешарик тумани хокимлиги халк таълими булимининг сонли

Mavzu: G’arbning rivojlangan mamlakatining xo’jaligi
Reja:

1. 
   Iqtisodiy jihatidan rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar
   
2. 
   “G’arbning katta yettilik mamlakatlari” ning xo’jaligi
   

Iqtisodiy jihatidan rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar.
Rivojlangan mamlakatlar ichida “G’arbning katta yettilik mamlakatlari” alohida ahamiyatga ega. “G’arbning katta yettilik mamlakatlari” ga AQSH, Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya , Fransiya, Italiya, Kanada kabi davlatlar kiradi. Mazkur toifaga 1998-yildan Rossiya ham kiritilingan. Hozirda ular “Katta sakkizlik” deb ataladi. Bular G’arb dunyosining yetakchi mamlakatlari bo’lib, katta miqyosdagi iqtisodiy va siyosiy faoliyati bilan ajralib turadi.
“Katta sakkizlik” mamlakatlarida aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi ichki yalpi mahsulot (IYaM) 10 ming dollardan 20 ming dollargacha etadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar.
1. Tayanch mamlakatlariga – Hindiston, Braziliya, Meksika kiradi. Bu mamlakatlar juda katta tabiiy, aholi va iqtisodiy imkoniyatlarga ega. Rivojlanayotgan mamlakatlar ichida ko’p jihatdan yetakchidir. Masalan: hamma rivojlanayotgan mamlakatlar qancha sanoat mahsuloti ishlab chiqarsa, bu 3 mamlakat ham shuncha sanoat mahsuloti ishlab chiqaradi. Lekin bu davlatlarda ham YaIM rivojlangan davlatlardan ancha kam. Masalan: Hindistonda IYaM qiymati jon boshiga 3800 AQSH dollarni tashkil etadi. Holbuki, bu ko’rsatkich dunyo bo’yicha 9940 AQSH dollarini tashkil etadi .
2. Yangi sanoatlashgan mamlakatlar toifasi, dunyoda “Osiyo yo’lbarslari” nomi bilan mashhur bo’lgan Osiyodagi 4ta davlat: Koreya, Tayvan, Gonkong, Singapur kiradi. Bu davlatlar 70-80 yillarda rivojlanayotgan ko’p mamlakatlardan juda o’zib ketdi. XXI asrning boshiga kelib mazkur toifaga Yapon modeli asosida Malayziya va Tailand qo’shildi. Hozirda Indoneziya va Fillipin davlatlari shu taraqqiyot yo’lidan bormoqda. “Osiyo yo’lbarslari” toifasiga Yevropa kapitali ostida esa Turkiya, Kipr va Isroil kiritildi.
“Osiyo yo’lbarsi” mamlakatlarini jahon xo’jaligida tutgan o’rni tobora ortib bormoqda.
Tashqariga neft eksport qiluvchi mamlakatlarga (OPEK)- Saudiya Arabistoni, Quvayt, Katar, BAA, Liviya, Bruney kabi jami 13 mamlakat kiradi. Bu mamlakatlarda neft sotishdan katta daromad kelganligidan aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi IYaM 10-15 ming dollar va undan ortiq daromadni tashkil etadi. Masalan, Quvaytda IYaM 29300 AQSH dollarini tashkil etadi.
Jahon mamlakatlarining davlat tuzumi avvalo idora qilishi, ya’ni boshqarish shakliga bog’liq. Davlatni idora qilishning 2 asosiy shakli mavjud. Bu Respublika va Monarxiya hamda hamkorlik. Dunyo mamlakatlarining 74%i Respublika, 15%i Monarxiya, 9%i Britaniya va MDH hamkorligi, 2%i boshqa shakllarda boshqariladi.
Boshqarishning Respublika shakli ancha keng tarqalgan bo’lib, dunyo mamlakatlarining qismi (74% i) Respublikalardir. Respublika davlatni idora qilishning shunday bir shaklidan iboratki, bunda qonun chiqaruvchi hokimiyat saylanib qo’yiladigan yuqori organ parlament ixtiyoridadir. Ijro etuvchi organ hukumat ixtiyorida bo’ladi. Masalan: O’zbekistonda Oliy Majlis ikki palatali bo’lib, yuqori palata Senatdan, quyi palata esa Qonunchilik palatasidan iborat. Dunyodagi birinchi Respublika davlati – bu Italiyadir.
Davlatni boshqarishning Monarxiya shakli ancha kam tarqalgan. Hozirda jahon mamlakatlari ichida hammasi bo’lib,43 ta monarxiya shaklida yoki Britaniya hamdo’stligi shaklida boshqariluvchi mamlakatlar bor. Monarxiyalarda imperator, qirol, knyaz, shoh, sulton va boshqalar davlat boshli_G’i hisoblanadi. SHunisi ham borki, bunda oliy hokimiyat nasldan-naslga o’tadi. Bunday davlatlar orasida konstitusion monarxiyalar ko’pchilikni tashkil etadi. Konstitutsion monarxiyalarda haqiqiy qonun chiqaruvchi hokimiyat-parlament, ijro etuvchi hokimyat esa-hukumat ixtiyoridadir.
Monarx esa hokimlik qilsada, idora qilmaydi. Bunday mamlakatlarda monarxiya tuzumi o’ziga xos tarixiy, ba’zan ming yillik an’ana sifatida saqlanadi va “toj-taxt”ning bir vaqtlardagi qudratidan darak berib turadi, xolos.
Masalan: Buyuk Britaniya dunyodagi eng keksa konstitutsion monarxiya davlatidir. Qirol davlat va sud tizimining boshlig’i, harbiy kuchlar bosh qo’mondoni, ingliz davlat cherkovining dunyoviy boshlig’i, shuningdek Buyuk Britaniya tomonidan boshqariluvchi Hamdo’stlikning ramzi hisoblanadi; bu hamdo’stlikka 50 ga yaqin mamlakat kiradi. Qirol parlament qabul qilgan qonunlarni tasdiqlab imzo qo’yadi.
Mutloq monarxiyada, aksincha, monarx hokimiyati deyarli cheklanmagan. Biroq hozirgi zamon jahon siyosiy kartasida bunday mamlakatlar kam qolgan. Saudiya Arabistoni – mutloq monarxiyadir. Bu erda qirol qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat vazifasini o’taydi. Ayni vaqtda u bosh vazir, bosh qo’mondon , oliy hakam, shuningdek diniy boshqaruvchi vazifalarni bajaradi. Hukumat asosan qirol sulolasidan tarkib topadi. Masalan: Saudiya Arabistonining 1-qiroli Abdul Aziz ibn Saudning 5000 ga yaqin sulolasi hozirda mamlakatni boshqarmoqda.