Бетон таркибини ҳисоблаш тартиби

Бетон таркибини ҳисоблаш тартиби

Бетон қоришмаси таркиби икки усул билан аниқланади:

1. 
   Семент, қум ва шағал /тош/ ўртасидаги вазн нисбати билан ва бунда сув семент нисбати ва сементнинг фаоллиги кўрсатилади. Семент миқдори 1 деб олинади ва шунинг учун бетон таркибий қисмлари ўртасидаги нисбат, С/ТС кўрсатилиб, қуйидаги кўринишда ёзилади:
   

1 : х : й /масалан: С/ТС = 0, 6 бўлганда вазн қиймати 1 : 2 : 4/

2. 
   1м³ ҳажмда ётқизилган ва зичланган бетон учун сарфланган материал сарфи бўйича, масалан:
   

Семент ………. 280

қум ……………700
Шағал …………1250
сув …………… 170
Жаъми ………. . 2400
Қуруқ материаллар учун белгиланадиган одатдаги лабораторияда чиқарилган ва табиий нам ҳолатдаги материаллар учун ишлаб чиқаришда амалда ишлатиладиган бетон таркиби ўртасида фарқ бўлади. Лобараторияда аниқланган бетон таркиби ҳисоблаш ва тажриба натижасида ўрганилади. Бундан бетоннинг таркиби абсалют ҳажм бўйича олдиндан ҳисоблаб қўйилади, юқорида айтиб ўтилган боғлиқликлар асосидаги формула ишлатилиб сув, семент, қум ва шағал тош сарфи аниқланади ва сўнг намуналар ёрдамида унга аниқлик киритилади.
Бетон таркибини ҳисоблаш қуйидаги тартибда амалга оширилади:
1. Бетоннинг талаб етилган мустаҳкамлиги, қотиш шароити ва муддатидан келиб чиққан ҳолда С/ТС ёки с/С/ аниқланади. Сув семент ёки семент сув нисбати бетон мустаҳкамликнинг ушбу омилларга боғлиқлиги дастлабки тажрибалар орқали ёки семент фаоллигига маҳаллий тўлдирувчилар ишлатилганда боғлиқлигидан келиб чиққан ҳолда ёки бўлмаса қуйидаги тақрибий формулалар билан аниқланади:
а/ С/ТС > 0, 4 бўлганда:
С/ТС=АР_тс/Р_б+А·0, 5Р_тс /5. 3/
б/С/ТС <0, 4 бўлганда юқори сифатли бетонлар учун:
С/ТС=А₁Ртс/Р_б-А₁ ·0, 5Р_тс / /5. 4/
А ва А₁ коеффитсиентлари қиймати 5. 5-жадвалдан олинади ёки с/с расмдан топилади /5. 1расм/.

5. 1-расм. Талаб етиладиган бетон Р_б мустахкамлиги ва қўлланилаётган Р_тс семент маркасига боғлиқ холда С/ТС нисбатини тайинлаш графиги
5. 3-формулани Р_б < 2АР_тс бўлганда ишлатиш керак. бошқа ҳолларда 5. 4-формула ишлатилади.
Бетон таркибини ҳисоблашда баъзан унинг совуққа чидамлилиги, сув ўтказмаслиги, чўзилиш ва егилишга чидамлилигини ҳам ҳисобга олиш лозим бўлади. бундай ҳолларда С/ТС қиймати учун тегиши боғлиқликлар ишлатилади. Бундан боғлиқликка мисол кейинги бандларда кўрсатилган, бироқ бетон таркибини аниқлаш асослари аввалгидек қолаверади.
2. Дастлабки синов натижлари асосида ёки тақрибан 5. 1-расмдаги (биринчи қисм) бўйича, бетон ҳаракатчанлигига бўлган талабдан келиб чиқкан ҳолда сув сарфи белгиланади. Бу ҳолда, йирик тўлдирувчининг сувни шимиш ҳусусияти ҳисобга олиниши керак агар оғирлиги бўйича 0, 5 фоиздан кўп бўлса, 5. 1-расм 400 кг/м³ гача семент сарфланиши ва сувни талаб етиши 7% бўлган ўртача қум ҳамда шағал ишлатилиши назарда туриб тузилган. Бошқа тўлдирувчилар ишлатилган ҳолатларда жадвалда кўрсатилган изоҳга керакли ўзгартиришларни киритиш лозим бўлади.
3. Семент сарфи қуйидагича аниқланади :
С =С : С/ТС /5. 5/
Агар 1м³ бетонга семент сарфи ҚМҚда кўрсатилгандан кўра камроқ бўлса 5.4-жадвалга қаранг/ уни талаб етилган меъёргача кўтариш ёки майдалаб янчилган қўшимча қўшиш талаб етилади. Сўнги восита одатда ушбу маркадаги бетон учун сементнинг фаоллиги ўта юқори бўлган ҳолларда қўлланилади.
4. Пластик бетон қоришмалари учун сурилиш коеффитсиенти α 5. 5-жадвалга қараб белгиланади /5. 5-қаранг/.
5. Шағал ва тош сарфи /5. 1/ формула билан аниқланади.
6. Қум сарфи /5. 2/ формула билан топилади.
7. Намуна сифатида бажарилган қоришмаларда бетон қоришмасининг ҳаракатчанлиги /конуснинг чўкиши ёки бикирлиги/ текширилади, зарур ҳолларда бетон таркиби ҳисобига керакли ўзгартиришлар киритилади. Агар ҳаво тортувчи қўшимчалар қўшиладиган бўлса, қум сарфи ҳисобланганда жалб етилган ҳавонинг миқдори ҳисобга олинади.
замонавий технологиялар бетон, бетонга ишлатиладиган материлалар, уни тайёрлаш технологияси ва бетон қоришмасини жойлаштиришга талаб нуқтаи назаридан бир-биридан фарқ қилади. Бироқ, бунда ҳар бир ҳолат учун алоҳида ҳисоблаш усулини яратиш зарур емас.
Оғир бетон таркибини аниқлаш кўриб чиқилган усул бўйича амалга оширилиши керак. Бетон ва унга ишлатиладиган материлларга кўйиладиган алоҳида талаблар тегишли қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш йўли билан ҳисобга олиниши керак.