Bilet. Marjinalizm

5. 
   Bilet.Marjinalizm.. XIX asrning 70-yillaridan boshlab qiymat nazariyasi va uni ilmiy tahlil qilishda ham chinakam inqilobiy o'zgarish yuz berib aynan shu davrda Yevropaning bir nechta mamlakatlarida turlicha nazariy maktablar shakllandi. Ushbu maktablar yaratgan iqtisodiy ta'limot fanda «maIjinalizm» ta'limoti deb nomlanib, XX asming 30-yillarigacha o'z mavqeyini saqlab turdi. Marjinalizm fransuzcha marginal so'zidan olingan bo'lib «eng yuqori» (chegara) ma'nosini bildiradi….1871-yilda esa u.Jevons yangi nazariyasini ilmiy asoslashga bag'ishlangan fundamental asar bo'lgan «Siyosiyiqtisod nazariyasi» nornli kitobini Angliyada nashr qildirdi. Aynan mana shu yili - 1871-yildaAvstriyada Karl Mengeming «Siyosiy iqtisod asoslari» nomli kitobi ham e'lon qilindLBu kitobda ham xuddi manashu «eng yuqori foydalilik» nazariyasi tahlil qilinib, matematik fonnula va teoremalarsiz ilmiy jihatdan asoslab berildi. 1874-yilda Shveysariyada Leon Valrasning «Sof iqtisodiyot fani elernentlari»nornli kitobi nashrdan chiqdi. Bu kitobdagi iqtisodiy nazariya to'liq ravishda maternatikJihatdan rivojlantirildi. Shunday qilib, yangi YO'nalish bir vaqtda uchta olirn tornonidan turli mamlakatlarda ingliz, nemis va fransuz tillarida ilrniy jihatdan asoslab berildi.1-bosqich XIX asming 70-80-yillarini o'z ichiga olib, iqtisodiy tahlilning dastlabki rnarjinalistik g'oyalarini mujassarn qilgan dastlabkiilmiy asarlar yaratildi.(K.Menger, U.Jevons va L.Valras asarlari). Bu davrda insonning psixologik xususiyati, ya'ni uning hissiyoti va qabul qilishi asosida o'rganiladi. Shuning uchun rnarjinalizrnning bu bosqichini iqtisodiy ta'limotlardagi «subyektiv yo'nalish» deb ataldi. 2-bosqich XIX asming 90-yillariga to'g'ri kelib, bu davrdan boshlab rnaIjinalizrn ko'pgina marnlakatlarda rnashur asosiy ta'limotga aylandi.Natijada yangicha iqtisodiy g'oyalar namoyandalari klassik iqtisodiy rnaktabning davornchilari sifatida baholanib, ularga neoklassiklar deb nom berildi. MaIjinal rivojlanishning ikkinchi bosqichini, ya'ni neoklassik iqtisodiy ta'lirnotni rivojlanishiga yirik iqtisodchi olimlar AMarshall,Dj. B.Klark va V.Pareto katta hissa qo’shdilaUlarning fikricha har qanday ne'mat foydalidir, lekin u qimmatli bo'lmasligi ham mumkin. Foydali bo'lgan ne'matlargina ma'lum darajada qimmatli bo'ladi. Foydalilik va qimmat kategoriyalarini ajratib ko'rsatish bilan birga maIjinalistlar qiymatning mehnat nazariyasini butunlay inkor etdilar. Ular bozorlardagi iqtisodiy ne'matlaming narxini unga sarf bo'lgan mehnat va ishlab chiqarish xarajatlari bilan emas, balki iste'molchining subyektiv ravishda bu ne'mat qimmatini belgilashida o'z o'mini topadi, deb hisoblaydilar.