Bilimlendiriw mekemelerinde innovaciyaliq processlerdi basqariw ózgeshelikleri kengesbaeva Albina Baxtiyarovna «Pedagogika»

BILIMLENDIRIW MEKEMELERINDE INNOVACIYALIQ PROCESSLERDI BASQARIW ÓZGESHELIKLERI


Kengesbaeva Albina Baxtiyarovna
«Pedagogika» kafedrası Bilimlendırıw mekemelerin basqarıw qánigeligi 2-kurs magistrant
TAYANISH SÓZLERI: innovaciya, innovaciyalıq processler, strategiya, jańalanıw, innovaciyalıq tálim, innovaciyalıq rawajlanıw, pedagogikalıq innovatika.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: инновации, инновации процессы, стратегия, обновит, обучение инновациям, инновационное развитие, педагогические инновации
KEY WORDS: innovacion, innovative processes, strategy, update, innovative education, innovative development, pedagogical innovacion

Házirgi kúnde Prizidentimiz tárepinen mámleketimizde jetekshi taraw hám tarmaqlardı innovaciyalıq rawajlandırıw, innovaciyalıq ideyalar hám texnologiyalardı islep shıǵarıwdı en jaydırıw boyınsha kóplegen is-ilajlar ámelge asırılmaqta. Sonday –aq ilim hám texnika tez pát penen rawajlanıp atıǵan búgingi kúnde kóplegen ilimiy bilimler, túsinikler kólemi keskin artıp barmaqta. Bul bir tárepten, ilim-texnikanıń jańa taraw hám bólimlerinıń rawajlanıp atırǵanlıǵı sebepli onıń dıfferenciallasıwın támiyinleytuǵın bolsa, ekinshi tárepten, pánler arasında integraciya processin júzege keltirmekte.

Mámleketimiz basshısınıń 2017-jil 29-noyabrdegi PF-5264-sanlı “Ózbekistan Respublikası Innovaciyalıq rawajlanıw ministirligin shólkemlestiriw haqqındǵı pármaninda bul boyınsha jumıslardı jańa basqıshqa kóterıw haqqında aytıp ótiledı [1].
Prizidentimiz Sh.M.Mirziyoyev: “ Xalqımızdıń kóz-qarasında innovaciya ortalıǵın jaratıw eń áhmiyetli wáziypamız. Innovaciya bolmas eken, hesh bir tarawda báseki de, rawajlanıwda bolmaydı. Bul tarawdaǵı ózgerislerdı ana watanımızǵa keń en jaydırmas ekenbiz, insanlarda bul boyınsha kónlikpe payda etpes ekenbiz, búgingi kúnnıń dáwir talabı bolǵan ilim-pánnıń jetiskenlikleri menen teń qádem qoya almaymız” – degen edı óz bayanatında[2].
Bilimlendırıw mekemelerinde basqarıwǵa tiyisli mashqalalardı aldınnan konseptual túrde islep shıǵıw, tálim sıpatın basqarıw sistemasın rejelestirıwdıń invariant tiykarǵı iye bolǵan processin kórip shıǵıwǵa kórıw imkaniyatın beredı. Házirgi basqıshta tálim hám tárbiyada novatorlıq jantasıwlardıń tez pát penen rawajlanıp atırǵanliǵı bilimlendırıw mekemelerinıń ózine tán ózgesheligi bolıp esaplanadı.
“Tálim” túsinigi bul tez ózgerıwsheń, dúnyada jasaw ushın zárúr jańa metodıkalıq usıllar, kónlikpeler, kórsetpeler hám qádıriyastlardı óz ishine alıwın talap etedı. Úzliksiz tálim sisteması rawajlanıwınıń jańa stretegiyası, “tálim sózinıń qayta atalıwı “qollap-quwatlawshı” tálimdı “innovociyalıq” tálim menen almastırıwdı talap etedı.
Innovaciyalıq tálim házirgi kúnde tómendegi eki wáziypanı sheshıwge qaratılǵan:

1. 
   Waqıyalardı “aldınnan kóre biliw” ózin real haqıyqatlıqta hám keying social hám kásiplik rólin ańlap jetiw qábiletın qáliplestirıw, shaxstı sanalı, aldınnan ańlap jetilgen alternetivlerdı, ulıwmalıq xarakterdegi kóz-qarastı tańlaw, shıǵarıw.
   
2. 
   Aymaqlıq (jeke baǵdarlanǵan) shólkemlestirıwshilik hám dárejesinen tısqarı globallıq dárejege shekem, shaxsqa jámiyetlik hám kásiplik áhmiyetke iye bolǵan áhmiyetli qararlardı qabıl etıw processinde belsene qatnasıw.
   

Házirgi kúnde tálim mekemelerinde hár tárepleme jetik shaxstı qáliplestirıw ushın rawajlanıw jolınan barıw kerekligi talap etilmekte. Jas áwladtı tárbiyalawdaǵı innovaciyalıq háreket jámiyettegi real ózgerislerdı hám shaxstiń mútájliklerin esapqa alıwǵa baǵdarlanǵan.
Innovaciyalıq tálim strategiyası tálim sıpatın basqarıwda óz aldına basqarıwshılıq tiptegi ózine tánlikti talap etedı. Tómendegi usınday tiptegi basqarıwdıń obekti esaplanadı:
-Pedagog, puxara shaxsın qáliplestirıw hám rawajlandırıwda professional shólkemlestirıwshi hám de járdemshi sıpatında;
-Tálimnıń mazmunlıq tiykarı;
-Pedagogikalıq processti shólkemlestirıw texnologiyası hám basqalar.
Ilimiy pedagogikalıq ádebiyatlarda hám tálim tárbiya ámeliyatında “inovaciya” sózi qanday túsindıriledı?
Ózbekistan Respublikası Prezidentınıń Oliy Májliske Múrájatnamasinda mámleketimizdıń elede biyik shińlarǵa kóterilıwi ushın innovaciyalıq rawajlanıw basqishina qádem basqanıń aytip ótken edı.” Innovaciya-bul keleshek. Biz jarqin keleshegimizdı qurıwdı tek ǵana innovaciyalıq ideyalar tiykarinda baslawimiz kerek. Innovaciyalıq rawajlanıw hám sanli ekonomika jolina ótıwimiz biykarǵa emes. Sebebi zaman tezlik penen rawajlanıp atırǵan házirgi dáwirde kim jeńiske erisedı, álbette jańa piker, jańa ideya, innovaciyaǵa súyengen mámleket gána jetiskenlikke erisedı[3].
“Innovaciya” túsinigine kóplegen alımlar ózlerinıń pikirlerin bildırgen. Atap aytqanda Y.Krasovskiy; “Jańalanıw-jańa hádıyse, jańa kónlikpe, jańa metod, jańa izlenıwler”, S.G.Xomeriki, M.M.Potashnik, A.V.Lorensovlar bolsa: “Pedagogikalıq jaratıw menen baylanıslı bolǵan processlerdı úyrenetuǵın taraw bolıp tabıldı. Bul processler bolsa innovaciyalıq processler dep ataladı.”
Bir sóz benen aytatuǵın bolsaq, tálimde innovaciyalar- jańa processler, koncepciyalar, tálim texnologiyaların jaratıw hám ózlestirıwdı kózde tutadı.
Innovaciyalardıń ózine tán ózgeshelikleri nelerden ibarat?
Bul boyınsha D.M.Gvishiani, jańalıq kiritıwdıń áhmiyeti bul innovaciyalıq iskerilik, yaǵnıy jańa nátiyjelerge, sonday-aq olardı alıw qurallari hám usıllarına erisıw, dástúriy iskerlikke tán bolǵan eski usıllardan paydalanbaǵan halda iskerlikti shóllemlestirıwden ibárát, deydı.
M.M.Polashnik innovaciyalardıń jáne bir áhmiyetli ózgesheligi- jańalıqlar bilimlendırıw mekemelerin rawajlandırıw ushın imkaniyatlar jaratıw kerek, dep esaplaydı. Basqasha aytqanda, innovaciyalar “moda” ushın “jedel” (qizǵın) ushın qollanılıp atırǵanlıǵın kórsetıw ushın emes, bálki oqıwshılardıń paydasın gózlegen halda kiritiledi.
Búgingi kúnde barlıq mámleketler bilimlendırıw tarawına kóplegen jańalıqlar kirgizıwge háreket etpekte. Jańalıqlar keleshek ushın uzaq múdettli investiciya bolıp esaplanadı.
Innovatikanıń tiykarǵı tayanısh túsinigi bul-innovaciyalıq process bolıp tabıladı. Bilimlendırıw tarawındaǵı innovaciyalıq processler qaǵıydaǵa tiykarlanǵan úsh áhmiyetli siyasiy-ekonomikalıq, psixologiyalıq- pedagogikalıq hám shólkemlestirıwshilik- basqarıwǵa baylanisli tárepleri menen birgelikte úyreniledı. Joqarida aytip ótilgen táreplerdıń mazmunina innovaciyalıq processler payda boladı. Innovaciyalıq processler hám stixiyalı, hám sanalı basqarılıwı múmkin. Bilimlendırıw tarawındaǵı innovaciyalıq process – bul tálimdegi ózgerislerdı basqarıw processi esaplanadı.
Innovaciyalardıń payda bolıw sebeplerine qaray innovaciyalıq processler eki túrge bólinedı:
Birinshi túri – innovaciyalıq processlerdı ámelge asirıwdıń shárt-shárayatları, quralları hám jolları innovaciya qatnasıwshıları tolıq ańlamaǵan jaǵdayda stixiyalıq túrde júzege keledı. Bubday jaǵdayda innovaciyalar jeterli dárejede ilimiylik tárepten dálillenbeydı hám hár qıylı talaplar tiykarında emprikalıq tiykarda payda boladı.
Ekinshi túri – bilimlendırıw tarawındaǵı innovaciyalar pánler aralıq xarakterge iye ilimiy dálillengen, maxsetke baǵdarlanǵan jumıs ónimi sıpatında sáwlelenedı. Bunday innovaciyalardı jaratıwshılar bilimlendırıw tarawında xizmet kórsetip atırǵan – alımlar, ekspertler hám bilimlendıriw mákemesi basshıları esaplanadı.
V.S.Lazarev hár biri bir neshe quramlı bóleklerden ibarat innovaciyalıq processlerdıń tórt quramlıq bólegin ajıratıp kórsetedı.
1.Jańalıqtı jaratıw:
- tálim iskerligin analizlew hám ózgerislerge bolgán zárurlikti anıqlaw;
- jańalıqtı rejalestirıw;
- jańalıqtı tájriybede sınap kórıw;
- jańalıqtı ekspertizalaw.
2. Jańalıqti usinis etıw:
- usınıs etıwge tayarlaw;
- jańalıqlar haqqında xabar berıw;
- jańalıqlardı ózlestirıwdı qollap-quwatlaw;
- jańalıqlardıń ózlestirilıwin hám usınıs etıwin analizlew.
3. Jańalıqlardı ózlestirıw:
- bilimlendırıw tarawi jumısın analizlew hám ózgerisler bolǵan zárúrlikti anıqlaw;
- jańalıqlardı bahalaw hám tańlap alıw;
- keleshek názerde tutılǵan tálim sistemasın rejelestirıw;
- jańalıqlardı qollanıw;
- nátiyjelerdı analiz etıw hám bahalaw.
4. Tálimlik iskerlik
Sonday- aq usı tarawda izertlewler alıp barǵan O.G.Xomerikidıń pikirinshe, innovaciyalıq processler izbe-izligin tómendegishe keltirip ótken:

• 
  Mashqalanı anıqlaw;
  
• 
  Mashqalanı sheshıwdıń ózine tán variantın qáliplestirıw;
  
• 
  Qarar qabıl etıw;
  
• 
  Tańlap alınǵan qarardı ámelge asırıw hám onıń ónimdarliǵın bahalaw.
  

Juwmaqlap aytatuǵın bolsaq, bilimlendırıw mákemelerin basqarıwda kózlegen maqsetke erisıw ushın, innovaciyalıq processlerdıń áhmiyeti, dúzilisi hám nizmlıqlarına ayrıqsha dıqqat qaratıw lazım bolıp tabıladı. Óytkeni sanalı shólkemlestirilgen process jaqsı nátiyjege alıp keledı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:

1. 
   Sh.M.Mirziyoyev 2017-jil 29-noyabrdegi “Ózbekistan Respublikasi Innovaciyalıq rawajlanıw ministirligi shólkemlestirıw haqqında” ǵı PF-5264-sanli pármani.
   
2. 
   Sh.M.Mirziyoyev 2017-jil 2-dekabrdegi “Talabalar shaharchasida Innovaciyalarni tadbiq etish ilimiy- amaliy markazin barpo etish” anjumanida aytgan nutqi.
   
3. 
   Sh.M.Mirziyoyev Oliy Májliske múrájatnamasi
   
4. 
   Sh.M.Zufarov “Pedagogik innovatik” (oqıw qollanma) Toshkent 2012.
   
5. 
   “Tálim sifatın boshqarish”
   

Rezyume

Bul maqalada bilimlendırıw mekemelerin basqarıwda innovaciyalıq processlerdıń qollanilıwina toqtatilip ótildı. Innovaciya, innovaciyalıq processlerdıń ózgeshelileri haqqında maǵlıwmat berildı.

Резюме
В статье рассматривается применение инновационных процессов в управлении образовательными учреждениямиб. Инновацииб информация об особенностях инновационных процессов.
Resume
The article dıscusses the application of innovative processes in the management of educational institutions. Information about the features of innovation processes.