Biogeografiyaning o’simlik va hayvonot o’rganishdagi ahamiyati

Areal xaritasini tuzish uslublari

Zoogeografiyada areallar xaritasini tuzishda quyidagi uslublar qo'llaniladi:

1.Nuqtalar orqali xarilalashtirish uslubi. Mazkur uslub asosiy uslublardan birj hisoblanadi va bunda muayyan hududda o'rganila ­ yotgan tur uchraydigan har bir joy nuqtalar yoki kichik aylanalar yordamida kontur xaritaga tushiriladi. Bu uslubning afzalligi shun - daki, turning tarqalishi to 'g'risid a m a ’lumotlar ju d a kam bo'lganda yoki u faqat bir joydagina uchratilganda aynan mazkur uslubdan foydalaniladi. Nuqtalar orqali xaritalashtirishda olingan natija-larning aniqlik darajasi mavjud materiallarning miqdoriga va xaritaning masshtabiga bog'liq bo'ladi . SHuni unutmaslik kerakki, xaritaga turning alohida vakillarini birma -bir tushirish yaramaydi . Turga mansub vakillar muayyan joyda qancha miqdorda uchra-shidan qat"iy nazar o'sha jo y xaritaga yagona belgi orqali tushi ­ riladi. Bunday xaritalashtirish faqat arealning geografik tabiatini ifodalaydi. Yaxshi o ‘rganilgan tur arealini xaritalashtirishda, m az ­ kur tur uchraydigan barcha joyni xaritada tasvirlash shart emas. Agarda turning muayyan arealda tarqalishi bir tekis bo'lsa, ya'ni tur hududda yoppasiga tarqalgan bo'lsa, u vaqtda tur egallagan barcha joy bo'yaladi yoki shtrix chiziqlar bilan belgilanadi (3-rasm).

2.Kontur uslubi. Xaritalashtirishning bu uslubi areallarni o'za - ro solishtirishda nisbatan ko'rgazmali va qulay hisoblanadi. Mazkur uslub yordamida areallarning chegaralari aniqlanadi, y a ’ni arealning eng chekkasida aniqlangan nuqtalar o'zaro uzluksiz chiziqlar orqali tutashtiriladi. Areal chegarasi nisbatan aniq bo'lishi uchun nuqtali va kontur uslublari birga amalga oshiriladi. Bu uslub boshqalariga nis­ batan ancha mukammal sanaladi (4-rasm).

3.To'rsinton uslub. Keyingi yillarda keng qo'llanilayotgan us-lublardan biri sanaladi. Bunda dastlab o Lrganilayotgan turning ueh-rasli ehtimoli bo'lgan joylar kontur xaritada kataklarga bo'lib ehiqiladi. Sliundan so'ng areali xaritalashtirilayotgan tur qaysi katak-da uchrasa, mazkur katak bo'yaladi. Xaritalashtirishning bu tui i yax-shi o'rganilgan hududlar uchun yaroqli bo'lib. bosliqa uslublarga nisbatan mukammal emas (5-rasm).



3-rasm. Buyuk Bi itaniyadagi email ipak qurti arealining nuqtali uslub orqali xaritalashtirilishi (D.Xisu, 1973).



4-rasm . Xo'jasavdogar arealining kontur uslub orqali xaritalashtirilishi (l.K.Lopatin, 1980).


5-rasm. Janubiy Amerikadagi kemiruvchilarga mansub bo'lgan Malacothris typica arealining to'rsimon uslub orqali xaritalashtiri 1ishi (M.Udvari, 1978).