“Bioinformatika va biomexanika”

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI 
FILIALI 
 
 
“Bioinformatika va biomexanika” 
fanidan tayyorlagan 
2-Labaratoriya ishi 
 
 
 
Ta’lim yo’nalishi: Kompyuter injiniringi 
 Guruh:
BAB001-L1
 
 Bajardi: Sayitov Shaxboz 
 Tekshirdi: Maxammadiev Maxsud 

---

2 – Laboratoriya ishi
Mavzu: 
Biosignallarning turlari : yurak-qon tomir, nafas olish, tayanch-harakat, 
ko'rish va eshitish tizimlari
Biosignallar, inson yoki hayvon organizmining faoliyatini aniqlash uchun olingan 
avlodiy vaqtincha yoki doimiy ma'lumotlardir. Biosignal, boshqa sohalardan farqli 
ravishda, inson yoki hayvon organizmini boshqa qurilmalarga ulanishsiz olinadi. 
Biosignallar turli ko'rsatkichlarga bog'liq bo'lishi mumkin. Quyidagi biosignal turlari 
mavjud: 
1. Yurak-qon tomir biosignallari: EKG (Elektrokardiogramma) yurak-qon tomirlarining 
aktivligini o'qish uchun foydalaniladi. Ushbu biosignal o'zining o'ziga xos 
tomoshabinlari, amplituda va chastotasi bilan ajratiladi. 
2. Nafas olish biosignallari: Pneumogramma, nafas olishni yoki havonig yetishishini 
o'qish uchun foydalaniladi. Ushbu biosignal, havo to'xtashining sabablarini yoki 
nafas ko'rish holatlarini aniqlash uchun yordam beradi. 
3. Tayanch-harakat biosignallari: EMG (Elektromiografiya), tayanch-harakatlarning 
o'ziga xos biosignalidir. Ushbu biosignal, tayanch harakatlarni aniqlash uchun 
foydalaniladi. 
4. Ko'rish va eshitish biosignallari: Optik senzorlar, retinaning ko'zni qanday nuqtasidan 
nazarlarga qaratilishini, audio senzorlar esa o'zlarining yonida o'tuvchilarning yuzaga 
kelishi bilan eshitilayotgan tinglovchilar hisoblanadi. 
Biosignallarning ulanishi, ulanish xususiyatlari va ulanishning turiga bog'liq bo'lgan 
elektronik qurilmalar tizimlarida o'rnatilgan. Bunday tizimlar biosignalning 
ajratilishidan oldin biosignalni pastki sifatdagi hisoblaydigan tizimlarda ishlatiladi, 
so'ng esa ushbu biosignalni dastlabki sifatiga qaytarib berish uchun yuqori sifatli 
analizatorlar yoki shakllar ishlatiladi. 
Biosignallar, biologik jarayonlarning elektrik, mehanik yoki optik shakllari bilan 
uzatiladigan yoki izchil harakatlarini ifodalovchi elektronik signal hamda ma'lumotlar 
to'plamidir. Biologik jarayonlarning ajoyib kompleksligi sababli, biosignalni ko'rib 
chiqish uchun turli xil turdagi tizimlar va usullar qo'llaniladi. Quyidagi 
biosignallarning turli turlari mavjud:
1. Yurak-qon tomir (kardiovaskulyar) biosignal: Bu signal qo'l, tiz va yurakdan olingan 
elektrik signal bo'lib, yurakning faoliyatidan chiqadi. Elektrokardiogram (EKG) usuli 
yurak qafasining 12-nuqtalik ekstrasensorni ko'rib chiqadi. Boshqa metodlar orqali 

---

ham yurak faoliyatini o'qish mumkin, masalan, Holter monitori yoki halol 
telemetriya. 
2. Nafas olish (respirator) biosignali: Bu signal tashqi ortamdan havo olish va uning 
kislorod-sarflanishini aniqlash uchun yuqori hisoblanadi. Spirometriya, pulsnimlarni 
tekshirish va pulsoximetriya nafas olish biosignalini aniqlash usullaridir. 
3. Tayanch-harakat (musculoskeletal) biosignali: Bu signal muskullar tizimning 
faoliyatini aniqlash uchun ishlatiladi. Elektromiogram (EMG) muskullar tizimning 
elektrik signalini o'qishni ta'minlaydi. 
4. Ko'rish (visual) va eshitish (auditory) biosignal: Bu signal optik va akustik 
qismlarining faoliyatini ifodalaydi. EEG (elektroensefalogram) usuli ko'rish 
tizimining elektrik faoliyatini, sonus qayta ishlashni esa eshitish tizimining elektrik 
faoliyatini o'qish uchun ishlatiladi. 
5. Digestiv (yeyish-tovush) biosignali: Bu signal yeyish-tovush tizimining faoliyatini 
o'qish uchun ishlatiladi. Odatda maishiy tezlik (gastrointestinal motility)ni o'qish 
uchun manometriya va pH-metriya qo'llaniladi. 
Biosignallar, hayvonlar va insonlar kabi tushunchalarga asoslangan biologik 
ma'lumotlardir. Bu ma'lumotlar odatda yurak-qon tomir, nafas olish, tayanch-harakat, 
ko'rish va eshitish tizimlari tomonidan to'plangan. Bu biosignallarning bir qancha 
turini quyidagi ko'rinishda ko'ramiz: 

---

1. Yurak-qon tomir biosignallari: Bu tur biosignallar yurak tomonidan tarqalgan elektrik 
impulslarni o'z ichiga oladi. EKG (elektrokardiografiya) usuli orqali, yurakning 
elektrik faolligini o'qib chiqish mumkin. Holter monitorlash usuli, yurak faoliyatining 
24 soatdan ko'proq davom etuvchi o'qishlarini yozib olish uchun ishlatiladi. Yurak 
faoliyatining to'g'ri o'qishini tahlil qilish, yurak xavfsizligi va ko'zga ko'rinadigan 
xavfning tahliliga yordam beradi. 
2. Nafas olish biosignallari: Nafas olish biosignallari, nafas olishning tajribaviy tizimlari 
tomonidan to'plangan ma'lumotlardir. Spirometriya usuli, havo ko'parish tizimining 
qanday ko'rishini va uning qanday tarzda ishlov berishini o'rganish uchun ishlatiladi. 
Bu usul orqali, astma, bronxit, pulmonologik kasalliklar kabi ko'plab nafas olish 
tizimlariga oid ma'lumotlar aniqlanadi. 
3. Tayanch-harakat biosignallari: Tayanch-harakat biosignallari, asosan avtomatik 
tizimlarning tayanch harakatlarini nazorat qilish uchun to'plangan ma'lumotlardir. Bu 
tur biosignallarni chet el tashqi obyektlar, qurilishlar, aylanishli obyektlar, ko'zga 
ko'rinmaydigan tizimlar kabi yerlarda ishlatish mumkin. 
4. Ko'rish va eshitish tizimlari biosignallari: Ko'rish va eshitish tizimlari biosignallari, 
o'zaro almashinuvchilarning qanday xabar almashishini va qanday tasavvurlar 
ko'rishini tahlil qilish uchun ishlatiladi. Bu biosignallar, nerv tizimining tahliliga, 
audio va vizual ko'rib chiqishlarga asoslanadi. 
Biosignallarning boshqa turatlari ham mavjud bo'lishi mumkin, masalan, EEG 
(elektroensefalografiya) orqali, bosh ning faolligini o'qib chiqish kabi. 

---

Biosignallar, organizmning faoliyati va holatini aniqlash uchun olingan aniq 
fizikaviy ko'rinishdagi ma'lumotlardir. Bunday biosignallar ko'pgina 
harakatlarning (yurak-qon tomir, nafas olish, tayanch-harakat, ko'rish va eshitish 
tizimlari) faoliyati bilan bog'liq bo'lgan ma'lumotlardir. Quyidagi biosignallar 
ko'rsatmalarga kiradi: 
1. Yurak-qon tomir: EKG (elektrokardiogramma) biosignali yurakning 
elektrik faoliyatini aks ettiradi. Ushbu biosignal yurakning ritmini, yo'nalishlarini, 
impulslarni va boshqa parametrlarni o'qish va tahlil qilishda foydalaniladi. Qon 
davomining qurilishi bilan bog'liq biosignallar esa qon davomining yo'nalishi, 
tezligi, hajmi va tuzilishi kabi ma'lumotlarni ko'rsatadi. 
2. Nafas olish: Nafas olish biosignali, solih va balandlik kabi nafas 
tizimining fizikaviy ko'rinishdagi ma'lumotlarini ko'rsatadi. Bu biosignal odatda 
pulsnihzomometr, oksimetriya va kapnografiya kabi qurilmalar orqali olingan. 
3. Tayanch-harakat: Tayanch-harakat biosignali, muskul sistemasi 
tomonidan generatsiyalangan elektrik impulslarini ko'rsatadi. Bu biosignal 
miqdor va chastota, turli muskul guruhlari tomonidan generatsiyalangan 
impulslarni aniqlash va tahlil qilishda foydalaniladi. 

---

4. Ko'rish va eshitish tizimlari: Ko'rish va eshitish tizimlariga bog'liq 
biosignallar odatda yagona qurilma orqali olingan emas, balki ko'plab qurilmalar 
orqali olinadi. Masalan, optik, akustik va elektromagnetik qurilmalar orqali 
olingan ma'lumotlar ko'rish va eshitish tizimlariga bog'liq biosignallarga misol 
sifatida ko'rsatiladi.