Biologiya fani malaka oshirish kursi tinglovchisi umaraliyeva charosxon kimyonazar qizining

2.3. Biologiya darslarida multimedia materiallaridan foydalanish

Biologiya tirik mavjudotlarning atrof-muhit bilan o‘zaro aloqalarini o‘rganuvchi ilmiy-tadqiqot fani hisoblanadi. Bir o‘lcham tasvirlariga ega darslik yordamida o‘rganishda barcha organlar qismlarini va ularning funksiyalarini tushunish qiyin.

Biologiya darsliklarida tasvir va diagrammalar ko‘p. Odam tanasining uch o‘lchamda tasvirlangan va har bir organ faoliyati aks ettirilgan virtual taqdimotini tasavvur qiling. Bunday taqdimotlarni o‘quvchilar uzoq vaqt esda saqlaydi.

Hujayraning tuzilishini darslikdan o‘qib tushunish birmuncha murakkab. Ko‘rgazmali tasvirlardan foydalanilsa, tasavvurlar yanada yorqin va tushunarli bo‘ladi. Hozirda avvalgidek sinf taxtasida bo‘r bilan yozish va ko‘rgazma rasmlardan foydalanish vaqti o‘tdi.

O‘quvchilar yangi tushunchalar haqida rasmiy bilimlarni to‘plamasdan, balki ularni tushunib olishlari juda muhim. Biologiya fanini o‘qitish yanada samarali bo‘lishi uchun o‘quv mashg‘ulotlari davomida o‘qituvchilar axborot kommuntkatsiya texnologtyalarini ishlab chiqishlari va undan foydalanishni rag‘batlantirishlari zarur.

O‘qituvchilar yanada samarali o‘qitish uchun proyektorlar va axborot kommuntkatsiya texnologtyalardan foydalanib, jonli o‘quv sinflarini tashkil etishi lozim.
Buning uchun fan o‘qituvchilari dars o‘qitish uchun Word, Excel, Power Point, Flash, Movie Maker kabi turli dasturiy ta’minotlardan va boshqa “Veb” vositalardan foydalanishni o‘zlashtirib olishlari shart.

Hozirgi zamon mutaxassislari faoliyat doirasi qanday bo‘lishidan qat’i nazar, axborot texnologiyalari to‘g‘risidagi keng ko‘lamdagi bilim va ko‘nikmalar hamda ulardan foydalanish borasidagi malakalarga ega bo‘lishi davr talabidir. Jamiyatning tobora informatizasiyalashib borishi uzluksiz ta’lim tizimida ham axborot kommunikatsiya texnologiyalardan unumli foydalanish zaruratini keltirib chiqarmoqda Bugungi kunda butun dunyoda har tomonlama globallashuv va integratsiya jarayonlari kuchayib bormoqdaki, O’zbekiston ham bu jarayonlar oqimidan mustasno emas. Xalqaro siyosiy doiradagina emas, balki ichki siyosiy muhitda ham farovon va barqaror jamiyat qurish uchun kuchli va malakali, siyosiy va huquqiy bilimlarga ega kadrlar kerak.

Hozirgi kunda o’quvchilar, talabalar, tinglovchilar aqliy ta’limini rivojlantirish uchun ta’lim va tarbiya birligiga beriladigan bilimning ilmiy bo’lishi, bilimning sistemali va izchil bo’lishi barobarida zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan samarali foydalanishga erishilmoqda.

Uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan o’qitish jarayonining samaradorligini oshirish yuzasidan qabul qilingan me’yoriy hujjatlarda pedagogik va axborot texnologiyalaridan uyg’un foydalanish muhim vazifa sifatida belgilangan. Darhaqiqat, axborotlar globallashgan davrda ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda o’qitish samaradorligini oshirish dolzarb muammo sanaladi.

Tabiiy fanlar, jumladan, biologiyani o’qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish uchun biologiya ta’limi mazmunining o’ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olish zarur: tirik ob’ektlar bilan ishlash, ularda kechadigan hayotiy jarayonlarni kuzatish, tajriba qo’yish va b.

Mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan o’zgartirishlar va yangiliklar asosida pedagog xodimlarga qo’yilayotgan zamonaviy talablar ta’lim va yoshlar to’g’risidagi xukumat tomonidan qabul qilingan qarorlarning mazmun-mohiyati va ahamiyatini tushunib yetadigan hamda targ’ibot qiladigan; o’z fanini chuqur biladigan, pedagogik jarayonlarda o’quvchilarning sub’ektivligini va faolligini oshirishga alohida ahamiyat qaratadigan; o’zaro do’stona munosabatlarga asoslangan hamkorlikda faoliyat ko’rsatish ko’nikmalariga ega bo’lgan; pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish, o’quvchilar va pedagoglar hamkorligini shakllantirish va muvofiqlashtirish, pedagogik jarayonlarda motivlashtirish, refleksiv faoliyat jarayonlarini tashkil etish asosida refleksiv ta’limiy muhitni shakllantirish yo’nalishlarida zaruriy bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan o’qituvchi shaxsini shakllantirishni taqozo etadi.

Pedagogik jarayonlarni tashkil etish, boshqarish, sifat va samaradorligini barqaror rivojlantirishda o’qituvchilarning faoliyati samaradorligi asosan ularning pedagogik jarayonlar va ularni tashkil etish va boshqarish yo’nalishidagi tushunchalari, bilimi, ko’nikma va malakalari darajasiga hamda ularning shaxsiy xususiyatlari va kasbiy ahamiyatga ega bo’lgan shaxsiy sifatlari, shuningdek, qobiliyatlari, mahorati va kasbiy tajribasiga bog’liq bo’ladi.

Pedagogik jarayonlarni ilmiy asoslarda tashkil etish va boshqarish yo’nalishidagi zamonaviy talablar ta’lim muassasasi rahbarlari va professor-o’qituvchilarining o’z bilimlari, ko’nikma malakalarini uzluksiz rivojlantirib borishini taqozo etadi. Bu o’z navbatida uzluksiz malaka oshirish jarayonining samaradorligini ta’minlashda quyidagilarni inobatga olish zarurbo’ladi:

- zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish;

- ijodiy hamkorlikni ta’minlovchi refleksiv ta’limiy muhitni vujudga keltirish;

- axborotlarning yangiligi va ishonchliligini ta’minlash.

- barcha sohalar bo’yicha bilim berishda axborotlashtirishni rivojlantirishni loyihalash va yaratish;

- axborotlashtirish sohalarida meyoriy bazalarni yaratish (koordinatsiyalar, metodlar, ilmiy-metodik va h.k.);

- texnik ta’minotni-komhpyuterlar, axborot texnologiyalarning boshqa qurilmalari, ularga xizmat ko’rsatish uchun kerakli materiallarni yaratish.

Axborot texnologiyalar o’qituvchilarning kasbiy o’sishi uchun ularga o’z fanlari bo’yicha o’qitishning yangi usullarini kiritishga, yangi yondashuvlarni qo’llashga, g’oyalarni ro’yobga chiqarish va yangi ko’nikmalarni rivojlantirishga imkoniyat yaratadi.

Biologiya fanini o’qitishda axborot texnologiyalarining yuqorida qayd etilgan vazifalarini e’tiborga olgan holda, ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish yo’llarini belgilash va amaliyotga joriy etish bugungi kunda dolzarb vazifa sanaladi.

Uzluksiz ta’lim tizimida pedagogik faoliyat ko’rsatayotgan o’qituvchilarning oldidagi muhim vazifalardan biri o’quvchilarning fan asoslarini o’zlashtirishga bo’lgan qiziqishlarini orttirish, mustaqil va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish asnosida ularning barkamolligini ta’minlash sanaladi. Ushbu muammolarni hal etishda innovasion texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi. Innovasion texnologiyalaridan foydalanilgan darslar axborotlarga boy, ko’rgazmali, interfaol bo’lib, vaqtdan unumli foydalanish, har bir o’quvchining o’z tempi bo’yicha bilim olish, o’qituvchida esa, o’quvchilar bilan tabaqalashtirilgan va individuallashtirilgan ta’limni amalga oshirish imkoniyati vujudga keladi, shu bilan bir qatorda o’qitishda natijalarini nazorat qilish va baholash uchun zamin yaratadi.

O’quvchilarning axborot dasturlari bilan ishlashi natijasida o’quv va aqliy mehnat ko’nikmalari rivojlantiriladi;

nazorat: biologiya ta’limining barcha shakllari: dars, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari darslarda, shuningdek, darsning barcha bosqichlarida o’quvchilarning o’zlashtirgan bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish va baholash, nazoratning haqqoniyligi, muntazamliligi, keng qamrovliligi, takrorlanuvchanligini amalga oshiradi;

rivojlantiruvchi: o’quvchilarning o’zlashtirgan bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish dasturlaridagi o’quv topshiriqlarning qiyinlik darajasiga ko’ra: reproduktiv, produktiv, qisman-izlanishli va ijodiy xarakterda bo’lishi o’quvchilarning topshiriqlarni bilimi, ehtiyoji va qiziqishiga mos holda keyingi bosqich topshiriqlarini bajarishga bo’lgan intilishini orttiradi;

ilmiy dunyoqarashni rivojlantirish: tabiat va undagi ob’ektlarni o’rganish ikkita olam (makro va mikroolam)ga ajratilib, biologiya fani o’zining mazmuniga ko’ra, aksar hollarda mikroolam: hujayrada boradigan jarayonlar, masalan, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi, biotexnologiya va gen muhandisligiga doir o’quv materiallarini animatsiyalar orqali o’rgatib, o’quvchilarning abstrakt tafakkuri va ilmiy dunyoqarashini rivojlantiradi.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo’llanilishi o’quvchilarning hujayra, to’qima, kimyoviy elementlar, atom, molekulaning tuzilishi, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi kabi jarayonlar haqida tasavvur qilishlari, abstraktsiyalash va xotirada saqlash imkonini kengaytiradi; o’quvchilarning motivlari va o’zlashtirish darajasi ehtiborga olingan holda zarur hollarda takroran o’rganish va o’quvchilarning bilimidagi bo’shliqlarni to’ldirish imkonini beradi; biologik jarayonlarni animatsiyalar tarzida virtuallashtirish o’quvchilarning ko’rgazmali-obrazli fikr yuritish va o’quv materialini to’liq o’zlashtirishga zamin tayyorlaydi; biologiya darsida animatsiyalardan foydalanish darsning barcha bosqichlarida o’quvchilarning bilish-faoliyatini faollashtirishga olib keladi.

Biologiya fanini o’qitishda quyidagilardan foydalanish mumkin: har bir mavzu mazmuniga asosan ko’rgazmalilikni amalga oshirish, ya’ni multimediali taqdimot materiallari; biologik jarayonlarning animatsiyasi; virtual laboratoriya va amaliy ishlar; ishlab chiqarish korxonalariga virtual ekskursiya; biologik jarayonlarning modellashtirilgan dasturlari; biologik jarayonlarning ta’limiy dasturlari; o’quvchilarning mavzular bo’yicha o’zlashtirgan bilimlarini nazorat qilish va baholash uchun nazorat dasturlari;

o’quvchilarning mustaqil ta’limi va ishi uchun o’quv-axborot saytlari; didaktik o’yinga asoslangan animatsiyalar; qiyinchilik darajasi turlicha bo’lgan ijodiy topshiriqlar dasturi; modul dasturlari orqali o’quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish-boshqarish; qo’shimcha materiallar to’plash va ular ustida mustaqil ishlash; didaktik o’yinlar, boshqotirmalarni yechish. Demak, biologiya fanini o’qitishda innovasion texnologiyalaridan foydalanish ta’lim samaradorligini oshirish, o’quvchilarning fan asoslarini o’zlashtirishga bo’lgan qiziqishlari va ehtiyojlarini rivojlantirish imkonini beradi.

Respublikamizda qabul qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida umumiy o’rta ta’lim o’quvchilarining muayyan bilimlarni egallashlari barobarida ularda bilim olishga bo’lgan ehtiyoj, mustaqil va ijodiy fikrlash, tashkilotchilik qobiliyatlari, amaliy tajriba va ko’nikmalar ega bo’lishi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy – axloqiy fazilatlarni, atrof – muhitga ongli munosabatni tarkib toptirish, ularni kasblar bilan tanishtirish orqali kasbga yo’llash ko’rsatilgan.
Shuningdek, ushbu Qonun va Dasturda barcha predmetlar qatori biologiya fani oldiga ham bir qator aniq vazifalarni qo’ydi. Jumladan, ushbu fanni o’qitish tizimini qayta ko’rib chiqish, uni davlat ta’lim standartlari talabiga moslashtirish, bunga asosan dastur hamda boshqa o’quv-uslubiy qo’llanmalirni ishlab chiqishni taqazo qiladi. Bundan maqsad, o’quvchilarni tirik organizmlarning hayoti, ularning individual va tarixiy rivojlanishining asosiy qonunlari, molekula, hujayra, organizm, populasiya-tur darajalaridagi biologik hodisa va jarayonlar haqidagi bilimlar bilan qurollantirish ularning bu fanni o’rganishga bo’lgan qiziqish va ijodiy qobiliyatini o’stirish hamda, kelgusidagi uzluksiz ta’lim tizimini davom ettirishlari uchun zamin yaratishdan iborat.
Maktablarni yangi jihozlar, asbob-uskunalar, takomillashtirilgan dasturlar, modernizasiya qilingan, tajriba-sinovdan o’tgan standartlar, darsliklarning yangi avlodi bilan (ijara tariqasida) ta’minlash, kompyuterlashtirish Davlat umummilliy dasturi asosida izchil amalga oshirilmoqda.
Ta’lim jarayoniga ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan bir qatorda axborot kommunikatsion texnologiyalarini qo’llash orqali ta’lim sifatini oshirish bugungi kun talabi bo’lib, bu orqali o’quvchilar ta’lim jarayonini yanada chuqurroq egallashlari ko’zda tutilgan.
Biologiya darslarida axborot kommunikatsion texnologiyalarini qo’llash orqali ba’zi bir cheklangan imkoniyatlar ochilib, o’quvchilarda fan to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lishlarida yaqindan yordam beradi.
Ta’lim jarayonida ko’rgazmali axborot ishlatilganda oquvchilarda taassurot hosil bo’lishi uni og’zaki bayon qilishga nisbatan ortacha 5-6 marotaba tezroq kechadi. O’quvchining ko’rgazmali axborotdan ta’sirlanishi, hayratlanishi og’zaki yetkazilgan axborotga nisbatan ancha yuqori bo’lishini ta’kidlash joiz.
Biologiya fanini o’qitish jarayonida axborot texnologiyalarining bir turi hisoblangan o’quv filmlaridan foydalanish muhim o’rin egallaydi.
O’quv filmlari yordamida ta’lim jarayonini rejalashtirishda berilayotgan ma’lumotlarning aniqligi, ilmiyligi va mavzuga mosligiga alohida e’tibor qaratish lozim.
O’quv filmlari asosida tashkil darslarda disklar, televideniya va internetdan olingan video materillardan foydalangan holda tashkil etish mumkin.
Oquv filmlarini internetdan ko’rish va olishda, masalan kompyuterda Internet Explorer web brouzeri ishga tushilrilib, adreslar qatoriga video materiallar sayti hisoblangan www.youtube.com manzili kiritiladi. Youtube.com sayti ochilgandan song qidiruv(Поиск) oynasiga kerakli so’z kiritiladi va qidiruv(Поиск) tugmasini bosiladi.

Video materiallar ro’yxatidan zarur vedeo materialni tanlash orqali materilani korish va ko’chirib olish mumkin.

O’quvchilarning fikrlash faoliyatini o’quv filmlari yordamida tashkil qilishda uch asosiy vazifani bajarish lozim.
Birinchi vazifa – o’quv filmlari asosida ob’yekt yoki jaryonning orginal obrazini yaratish;
ikkinchi vazifa – o’quv filmlarini o’zini o’quvchilarning muayyan maqsad bilan kuzatishlarini tashkil etish;
uchinchi vazifa – nazariy bog’liqlik va mazmuniga mos tushunchalarni hosil qilish yoki o’quv vazifalarini bajarish jarayonida obrazdan mohirona foydalanib, uning mazmunini ifodalovchi harakat kiritish va tushuntirishdir.
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, o’quv filmlari yordamida o’quv materiallarini obrazlar korinishida ifodalash orqali ta’lim metodlaridagi; og’zaki tushuntirish, ko’rgazmali va amaliy metodlarga xos xususiyatlarni amalga oshirish imkoniyatlarini yaratish mumkin.
Xulosa

Biologiya fanidan axborot komunikatsiya texnalogiyalaridan foydalanish o’qitishning barcha shakllarida jumladan, darsda, darsdan, sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda foydalanilishi mumkin.

Shuningdek, undan darsning barcha bosqichlarida, masalan, o’tgan mavzu

bo’yicha o’quvchilarning bilimlarini mustahkamlash, yangi mavzuni o’rganish,

yangi mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimlarini mustahkamlash, nazorat qilish,

baholashda foydalansa bo’ladi.

2. Darsda o’quv dasturi talabalari asosida talim-tarbiya uzviyligini taminlash, bu jarayonda o’qitish metodi, vositalaridan samarali foydalanish orqali

o’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, DTS bilan meyorlangan talim

mazmuni va uning tarkibiy qismlarini shakllantirish, manaviy-axloqiy tarbiyalash,

ular ongi va qalbiga milliy istiqlol g’oyasini singdirish amalga oshiriladi. Dars

jarayonida multimedia materiallaridan foydalanish orqali o'quvchilarning nazariy va amaliy olgan bilimlari bilan tarbiyaviy ko'nikmalarining sifatini yanada yaxshilaydi.

3.Biologiya fani bo’yicha video darslik animatsiyalar: biologiya xonasida, tirik

tabiyat burchagida, o’quv-tarbiya maydonlarida bajariladi. Sababi, o’simliklar va hayvonlar ustida olib boriladigan ko’pgina uzoq muddatli kuzatishlar o’quv

jadvaliga sig‘maydi. Biologiya kursini o’rganish davomida har bir o’quvchi

mikroskop bilan ishlash malakasiga ega bo’lishi kerak. Buning uchun o’qituvchi

navbat bilan 3-5 o’quvchining dars oldidan yoki darsdan so’ng mikroskop bilan

ishlashini tashkil etish kerak va bu ishlar aynan mustaqil ishlarni bajarish orqali ason amalga oshiriladi.

4.Umumiy o’rta ta’lim maktablarida

«Yosh biolog» va boshqa shularga o’xshagan devoriy gazetalarini chiqarish,

ularda biologiya fani soxasidagi yangiliklarni, har xil muommalarni, qiziqarli

voqiyolarni, turli axboratlarni berib borish, hisoblar bilan masalalarni,

krossvordlarni echish va boshqa turli xil ishlarni bajarish hamda ularni yozish

o’quvchilarning biologiya va boshqa fanlarni ham yaxshi o’zlashtirishiga yanada

qiziquvchanligini hosil qiladi. O‘quvchilar maqalolar yozishadi, gazetada berilgan

masalalarni, krossvordlarni echishadi va o’zlari ham masalalar va kronssvordlarni

tuzib gazetada chop ettirishni hohlaydilar. O‘quvchilarda izlanish, fikr yuritish,

logik, tuzik xulosa chiqarish ko’nikmalari hosil bo’ladi va shuningdek, ularda

biologiya va boshqa fanlarni sevishga, kasb tanglashga degan qiziquvchanligi ham

ortadi.

5. Biologiya fanidan mustaqil ishlarni bajarish asosan sinfda dars o’qitish,

laboratoriya va amaliy ishlarni bajarish hamda sinfdan tashqari ishlarni bajarish

(gazetalar chiqarish, fan tugaraklarini ,ekskursiyalarni, biologik kechalarni tashkil

qilish, biologiyadan ommaviy naturalistik tadbirlar o’tkazish, sinfdan tashqari

o’qishlarni va boshqa ko’pgina muhim tadbirlarni bajarish orqali amalga oshiriladi.

6. Biologiya fanidan multimedia vositalaridn foydalanish orqali o’quvchilarning bilimlarini reyting tizimi asosida odilana baholash juda yaxshi samarasini beradi. Natijada o’quvchilar o’zlariga chuqur bilimlarni va ijobiy tarbiya ko’nikmalarini olishadi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1 Amonashavili SH.A. Lisenkova S.N. va boshqalar «Pedagogik izlanish»,

«O‘qituvchi» 1990y.

2 Azimov I. va boshqalar «Biologiya metodik qo‘llanma», «Ibn Sino» 2002y.

3.Bozorova Sh, Polatov S. Darsdan tashgari ishlarni tashril etish. Maktabda

biologia. Manaviy-marifiy, talimiy jurnal 2012-yil, 5(41)-son. B.6-9.

4.Biologiya oquv fanidan majburiy standart nazorat ishlarini o’tkazish bo’yisha tavsiyalar (5-9 sinf) T.:2006.-59 b

6.Verzilin N.M., Korsunskaya M. «Biologiya o‘qitishning umumiy

metodikasi»,«O‘qituvchi» 1983y.

7.Rozieva N. Uquvchilarni mustaqil ijodiy tafakkurni shakllantirish. Xalq

ta’limi.2003.-3-son. 69 b.

8 G‘azibekova R.A. “Talabalarning mustaqil ish daftarini loyxalashning

konspektual asoslari” (Biologiyani qitish kursi misolida) Mutaxassislik: «5A

110401-Biologiya o’qitish metodikasi» Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. Ilmiy rahbar, p.f.d.prof. J.O.Tolipova

9.G‘ofurov A.T. va boshqalar. Biologiya (Evoloyutsiya va ekologiya) T.: “Sharq”-

2007.-240 b

10.G‘ofurov A.T., Maxkamov M. «Botanikadan ekskursiyalar o‘tkazish

metodikasi», «O‘qituvchi» 1991y.

11.G‘ofurov A.T., Xabirova S.«Biologiyadan sinfdan tashqari mashg‘ulotlar»,

«O‘qituvchi» 1978y.

12.G‘ofurov A.T, Tolipova J, Fayzullaev S.S, Azimov I.T, Axmadalieva B.

«Biologiyani o‘qitishning umumiy metodikasi» (o‘quv-metodik qo‘llanma) T.:-2005.-152 b.

13.Zayniddinov M. O’quvchilarning mustaqil fikrlash faoliyatlarini rivojlantirish omillari. Xalq ta’limi. 2004 yil 1-son, 132-b

14.Kamalova H. «Maktabda biologiya fanini o’qitishdamustaqil ishlarni tashkil etish usullari va shakllari. Maktabda biologia.Manaviy-marifiy, talimiy jurnal 2011-yil, 1(25)-son. B.26-28.

15.Mavlonov O. «Biologiya repetitor kitobi» T.: «O’qutuvchi» NMIU, 2016.-

592 b.

16. Nishonova Z.T. Mustakil fikirni shakillantirishda o’gituvshi. «Xalq ta’limi»

jurnali. 2003. №2.12 b.

17. Pratov.O, Toxtaev A.S, Azimova F.O Botanika 6-sinf uchun. T.: «Uzbekiston».

2005.- 143 b

18.Sayidahmedov N. Didaktik jarayon loyihasining interfaol metodlari./ metodik tavsiyanoma. N. Sayidahmedov.-T.: O‘zMU qoshidagi OPI, 2001 yil.-18

19.Sultanov B, Tilegenov A, Baynazarov F. Yangi pedagogik texnologiya asoslari

(Interfaol darslar) Innavatsiya jaroyani. T.: 2007.- 56 b

20. Toshpo’latov T. “O’quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish - ta’limni demokratlashtirishning asosidir”. Xalq ta’limi, 2005 yil 6-son, 28-b

21.Tolipova J.Biologiya darslarini kuzatish va tahlil qilish.J-l.Maktabda

biologiya.T.:2011.-4(28)-son. B.2-7.

22.Tolipova J.O, G‘ofurov A.T. Biologiya o’qitish metodikasi. Oliy o’quv yurtlari

uchun darslik/ J.O. Tolipova, A.T. G‘ofurov; O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi.-T.: TDPU, 2012, 240 b.

23.Tolipova J. va boshqalar «Botanika» 5-6 sinflar metodik qo‘llanma. T.:

«Uzbekiston».2003.-95 b.

24.Tolipova J.O. Talabalarning mustaqil ta’limini tashkil etish. . “Xalq ta’limi” jurnali, 2003 yil, №1

Internet saytlari

1. www.ziyonet.uz

2. www.nur.uz

3. www.yandex.uz

4. google

5. aim.uz