Biologiya fanidan

Sana	24.03.2023
Hajmi	497.22 Kb.
	#1290650

Bog'liq
Биология фанидан синфдан ташкари иш1111 doc

S
S
.
.
M
M
A
A
V
V
L
L
A
A
N
N
O
O
V
V
A
A
,
,
K
K
.
.
Q
Q
A
A
H
H
H
H
O
O
R
R
O
O
V
V
A
A
BIOLOGIYA FANIDAN
SINFDAN
TASHQARI ISH
Namangan – 2021 yil

2
Biologiya fanidan sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishga asoslangan ushbu
uslubiy qo`llanma 1-qism bolib, qo`llanmada 6-sinf BOTANIKA fanidan test
topshiriqlari, formulalar, krossvordlar, biologik diktant, psixologik testlar kabi
topshiriqlar jamlanmalari keltirilgan. Uslubiy qo`llanma umumiy o`rta ta`lim
maktablari Biologiya fani oqituvchilari uchun tayyorlangan.
Tuzuvchilar:
S. A. MAVLANOVA Namangan davlat universiteti
Fiziologiya kafedrasi dotsenti
K. QAHHOROVA Uchqo`rg`on tumani XTBga
qarashli 34-sonli maktabning oliy toifali biologiya fani
o`qituvchisi
Taqrizchillar:
A. M. ISMATOV Namangan davlat universiteti
Biologiya kafedrasi dotsenti
Q. A. NIYOZOV Namangan viloyati XTXQMOHM
Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi katta
o`qituvchisi
Uslubiy
qo’llanma
Namangan
davlat
universiteti
O`quv-uslubiy
kengashining 2021-yil _____________ №____ sonli yig`ilishida muhokama
qilingan va chop etish uchun tavsiya qilingan

3
SO`Z BOSHI
Sinfdan tashqari ishlar — umumiy o’rta ta’lim maktabi o’quv
tarbiyaviy ishining tarkibiy qismi, o’quvchilarning bo’sh vaqtini tashkil
etish shakllaridan biri. Sinfdan tashqari ishlar o’quvchilarni barkamol
shaxs sifatida shakllantirish va ularni hayotga tayyorlashda keng
imkoniyatlar yaratadi. Sinfdan tashqari ishlarga o’quvchilar bilan
o’tkaziladigan va ularga tarbiya hamda bilim berishga qaratilgan turli xil
mashg’ulotlar tizimi kiradi. Bunday mashg’ulotlar pedagogik jamoa,
sinf rahbari, yoshlar tashkilotlari rahbarligi va bolalarning o’z-o’zini
boshqarish tashkilotlari tomonidan darsdan tashqari vaqtda uyushtiriladi.
O’quvchilarning sinfdan tashqari ishlarini tashkil etishda o’quvchilar
saroylari, yosh texniklar, yosh tabiatshunoslar, yosh sayyoxlar klubi va
maktabdan tashqari boshqa muassasalar katta yordam beradi. Sinfdan
tashqari ishlarining asosiy shakllari sifatida ommaviy ishlar (maktab
klublaridagi tadbirlar, kecha, munozara va tanlovlar o’tkazish, viktorina
va ko’rgazmalar uyushtirish, tabiat qo’yniga, maktab va muzeylarga
ekskursiyalarga chiqish), to’garak ishlari (o’quvchilarning turli
to’garaklar, sport seksiyalari, ansambllardagi qatnashishlari), mustaqil
ishlar (o’quvchilarning sinfdan tashqari o’qishi, kolleksiya to’plashi,
texnika, musiqa, tasviriy san’at, chizmachilik va sh.k. bilan mustaqil
shug’ullanishi)ni ko’rsatish mumkin.
Ushbu uslubiy qo`llanma Biologiya fanidan sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etishga asoslangan bo`lib, qo`llanmada 6-sinf
BOTANIKA fnidan test topshiriqlari, gul formulalari, krossvordlar,
biologik diktant, psixologik testlar kabi topsiriqlar jamlanmasi
keltirilgan. Uslubiy qo`llanma umumiy o`rta ta`lim maktablari uchun
tayyorlangan. Qo`llanmadan umumiy o`rta ta`lim maktablarining
biologiya fani o`qituvcilari, o`quvchilar Biologiya fanidan sinfdan
tashqari ishlarni tashkil etishda, otilgan darslarni takrorlash hamda
mustaxkamlshda foydalanishlari mumkin.

4
1-topshiriq. Botanika bo`limlariga mos mos keluvchi javoblarni
tanlang:
1.Morfologiya.
2.Ekologiya.
3.Paleobotanika
4.Anatomiya.
5.Geobotanika.
6.Introduksiya.
7.Sitoembriologiya.
8.Fitopatologiya.
A. Botanikaning o`simliklarni ichki tuzilishini o`rganadigan bo`limi.
B.Botanikaning o`simliklarinig tashqi tuzilishini o`rganadigan bo`limi.
C.Botanikaning
o`simliklarni
yashash
muhitiga
moslanishini
o`rganuvchi bo`limi.
D. Botanikaning o`simliklarda uchraydigan kasalliklarni o`rganuvchi
bo`limi.
E. Botanikaning o`simliklarni turliu ekologik muhit bilan o`zaro
munosabatlarini o`rganuvchi bo`limi.
F. Botanikaning o`simliklarning kelib chiqishini o`rganadigan bo`limi.
J. Botanikaning qazilma holdagi o`simliklarni o`rganadigan bo`limi.
H. Botanikaning o`simliklarning yer yuzida tarqalishini o`rganuvchi
bo`limi.

5
2- topshiriq. Biologik diktant.
Tabiiy holda tarqalgan yuksak o`simliklarning yer yuzida….ortiqroq
turi, O`rta osiyoda … turi, O`zbekistonda … turi ma’lum. Botanika …..
soz`dan olingan bo`lib, ….. degan ma’noni bildiradi. Bu fan
o`simliklarnig …., ….., ….. va …… tuzilishi, …., yer yuzida …. va
ularni …..qilish usullarni o`rganadi. Osimliklar acosiy belgilariga ko`ra
… va … o`simliklarga bo`linadi.
3- topshiriq. Jadvalni to`ldiring. O`simliklarning ahamiyati.
№
O`simliklarning ahamiyati
O`simliklarning nomi
1
Yem-xashak o`simliklari
2
Dorivor o`simliklar
3
Oziq-ovqat o`simliklari
4
“Qizil kitob”ga kiritilgan
o`simliklar
4-topshriq. Psixologik test.Qaysi sxema noto`g`ri?
A) B)
yantoq
javdar
shuvoq
izen
shuvoq
xolmon
s
ebarga
beda
Burchoq
izen

6
С) D)
5- topshiriq. Quyida berilganlar orasidan ikkita ortiqcha o`simlikni
toping.
1.
2.
3.
4. 5.
isiriq
na’ma-
tak
Suv
qalampir
cha-
kanda
zub-
turum
do’lana
rovoch
malina
qulup-
nay
ukrop
zubturum
sebarga
chakanda
xolmon
isiriq

7
I-BOB. GULLI O`SIMLIKLAR
1- topshiriq. Raqamli diktant.
1. Seyshel palmasi. 2.Meksika kaktuslari. 3.Raffleziya arnoldi. 4.ajdar
daraxti. 5. Suv qaroqchisi. 6. pista. 7. Nilufar gul. 8.Saksovul.
1. 6000 yil umr ko`radigan daraxt.
2. Hasharotxo`r o`simlik.
3. Qaysi o`simlik o`zida 200 l gacha suv saqlay oladi?
4. Chol o`simligi.
5. Qaysimo`simlikning ildizlari va poyasi suv tubida bo`lib, bargi va guli
suv yuzasida bo`ladi?
6. Qaysi o`simlik 10- yillar mobaynida pishadigan meva qilib,
yong`og`inig og`irligi 10 kg ga teng?
7. Sumatra orollarida o`suvchi diametri 1 metrga yetadigan gul.
2-topshiriq.Venn diagrammasini to`ldiring:
Daraxtlarga xos
bo`lgan belgilar
Daraxt va butalarning
umumiy belgilari
Butalarga xos
bo`lgan belgilar.

8
3-topshiriq. Jadvalni to`ldiring:
№ O`simlik nomi
№ O`simlik nomi
Hayotiy
shakli
Raqamlar
1
Lavlagi
14 Keyreuk
2
Oq sho`ra
15 Na’matak
3
Olma
16 Qoqio`t
Bir yillik
o`t
4
Sachratqi
17 Kiyiko`t
5
Machin
18 Qayrag`och
Ikki yillik
o`t
6
Sabzi
19 O`sma
7
Sholg`om
20 Terak
Ko`p yillik
o`t
8
Shilvi
21 Rayhon
9
Izen
22 Yalpiz
Yarim buta
10 G`o`za
23 Shuvoq
11 Sigirquyruq
24 Qovun
Buta
12 Qarag`ay
25 Andiz
13 Qizilmiya
26 Zigir
Daraxt
4-topshiriq. Uchta oirtiqcha o`simlikni toping:
1. Qovun
2. Tarvuz
3. Olma
4. Bug`doy
5. Pomidor
6. Sabzi
7. Makkjo`xori
8. Shuvoq

9
5-topsiriq. Ushbu katakchadagi harflar orasidan 10 ta ko`p yillik
o`simliklanning nomini toping.
A G` U I
R L
O
B E
M A Y A L
U D A O Q N P
Sh K J
R I
D I
A K A T
Q I
Z
Sh I
R
A A M I
T
V Ch L
A G Sh
O S
A L
O U L
6-topshiriq. Savollarga javob bering:
1. Qaysi jihatlari bilan go`za va qora ituzum o`simligi o`xshaydi va
farq qiladi?
2. Qanday o`simliklar efemerler deyiladi?
7-topshiriq. Raqamlarni harflar bilan almashtirib o`simliklarning
nomini hosil qiling va ikkita ortiqcha o`simlikni toping:
1. 2. 3.
4. 5. 6.
1.28.1.12.2.8.19.8.
8.19.20.24.20.12.
6.20.11.22.1.23.17.8
1.19.8.17.6.20.11.
16.14.16.8.25.19.
16.20.17.19.19.1.13.1.

10
8-topshiriq. Test topshiriqlari.
1. Qachon kuzgi teng kunlik bo`ladi?
A) 22-sentabrda
B) 21-oktabrda
C) 23-sentabrda D) 7- noyabrda
2. Doim yashil o`simliklar qatorinim toping:
A) Qarag`ay, terak, nastarin.
B) shamshod, qarag`ay, ligistrum, qoraqarag`ay
C) Zarang, jiyda, behi. D) olma, geran, akatsiya, aylant.
3. Kuzda qaysi madaniy o`simlikning pastki shoxlarida mevasi
yetilib, uchki shoxlaida gullri ochilib turadi?
A) ituzum B) go`za C) pomidor D) olma
4. Kuzda bargini erta to`kadigan o`simliklar keltirilgan qatornni
toping:
A) Terak, olma, nastarin. B) zarang, ligistrum, akatsiya.
C) akatsiya, terak, bodom. D) Aylant, shamshod, jiyda.
5.Olimlar ismini ular yozgan asarlar nomi bilan juftlang.
1. Abu Rayhon Beruniy; 2. Abu Ali ibn Sino; 3. Mahmud
Qoshg`ariy.
A) kitob as-Saydana fit-tibb;
B) kitob ush-shifo;
C) kitob al qonun fit-tibb;
D) Devonu lug`at-it turk.
A)1-a; 2-b; 3-c,d B) 1-a,b; 2-c; 3-d C) 1-a; 2-b,c; 3-d D) 1-b;
2-a,d; 3-c

11
II-BOB. HUJAYRA
1-topshiriq. Biologik diktant.
Hujayra osimlikning ……………….. qismi hisoblanadi. U tiriklikka xos
barcha
xususiyatlarni
o`zida
mujassamlashtirgan,
ya’ni
u
…,…,…….,…….,…,…. va …. Hujayra haqidagi fanga … deyiladi.
Hujayra …yilda ……… tomonidan fanga kiritilgan.
2-topshiriq. Test.
1.Qanday kattalashtirib ko`rsatuvchi asboblarni bilasiz?
A) lupa B) mikroskop C) kodoskop D) A va B javob to`g`ri.
2. Lupalar buyumlarni necha martagacha kattalashtirib ko`rsatadi?
A) 3-25 marta; B) 1000 marta C) 10-25 marta D) 3-5 marta
3.Elektron mikroskop buyumlarni necha marta kattalshtirib ko`rsatadi?
A)100 marta
B) 10000 marta
C) 100000 va undan ortiq D) 1000 marta
4.Mikroskop 600 marta kattalashtirib, uning ob’yektividagi raqam 40 ga
teng bo`lsa, okulardagi raqamni toping:
A) 7 B) 40 C) 100 D) 15
5.Mikroskopning optik qismlarini ko`rsating;
1.shtativ; 2.ko`zgu; 3.buyum stolchasi; 4.okulyar; 5.bo’yektiv;
6.taglik; 7.revolver; 8.tubus.
A)4,5 B)1,2,4,5 C)1,6,7 D)1,3,6,8

12
3-topshiriq. Mikroskop qismlarini yozing:
4-topshiriq. Jadvalni to`ldirining: Mikroskopning tuzilishi.
Mikroskopning qismlari
№
Yorituvchi qismi
Optik qismi
Mexanik qismi
5-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: O`simlik hujayrasi.
№
Hujayra
organoidlari
Vazifasi
Tuzilishi
1
Qobiq
2
Sitoplazma
3
Mag`iz
4
Vakuol
5
Xloroplast

13
6
Xromoplast
7
Leykoplast
6-topshiriq. Hujayra qismlarini yozing
7-topshiriq. Qaysi sxema noto`g`ri.
A)
xromo-
plast
xloro-
plast
Leyko-
plast

14
B)
8-topshiriq. Test.
1.Hujayraning qaysi tarkibiy qismi himoya va qoplab turish vazifasini
bajaradi?
A)mag`iz B)qobiq C)vakuola D)plastida
2.Hujayraning qaysi tarkibiy qismi rangsiz va dildiroq bo`lib, doimo
harakarlanib turadi?
A)sitoplazma B)vakuola C)xloroplast D)qobiq
3.Qaysi organizmlarda mag`iz mavjud emas?
A)zamburug`larda B)o`simliklarda C)ko`k-yashil suvo`tlarida
D)Hayvonlarda.
xromo-
plast
xloro-
plast
Leyko-
plast

15
4.Hulayra shirasi bilaqn to`lgan bo`shliq:
A)mag`iz B)vakuola C)sitoplazma D)protoplast
5.Hujayra bo`linishida hamda irsiy axborotni uzatishda muhim
hisoblangan organoid qaysi?
A)vakuola B)leykoplast C)xromoplast D)mag`iz
6.O`simlikning qaysi organlari hujayrasida xloroplast uchraydi?
A)tanasida B)barg va yosh novdalarda C)ildizda D) pishgan
mevalarda
7. Mevalarning ta’mi nimaga bog`liq?
A)hujayra shirasi B)mag`iz C)xromoplast D) sitoplazma
8.Qanday hujayralarda vakuola katta bo`ladi?
9.Plastidalarning turlarini yozing:
10.Hujayra qobig`iga nima pishiqlik beradi?
9-topshiriq. Venn diagrammasini to`ldiring
Piyoz po`sti
hujayrasiga xos
bo`lgan belgilarni
yozing
Piyoz po`sti va chigit
tuklari hujayrasi uchun
umumiy bo`lgan
belgilarni yozing
Piyoz po`sti hujayrasi
uchun xos bo`lgan
belgilarni yozing

16
10- topshiriq. Biologik diktant.
1.Sitoplazmani harakatini …da o`suvchi …. o`simligida kuzatish
mumkin. Elodeyaning bargi … qavat hujayradan iboratligi tufayli
mikroskop ostida butunligicha ko`rish mumkin. Sitoplazma …
yo`nalishda harakatlanadi. Hujayra qobig`ida … bo`lib, ular orqali oziq
moddalar bir hulayradan ikkinchisiga o`tadi.
2.Hujayraga xos bo`lgan muhim xusuyatlardan biri uning… va ....
Tabiiyki, yosh hujayralar… bo`lib, ular o`sgan sari … boradi. Qari
hujayralarda qobiq … boladi va vakuol sitoplazmaga nisbatan … joyni
egallaydi. Vaqr o`tishi bilan qari hujayralarda … va … butunlay
yoqolib, ularning o`rnin … va … egallaydi va ular nobud bo`ladi.
3.Hujayralar … yo`li bilan ko`payadi. Faqat …….. hujayralargina
bo`linadi. Hujayralarning bo`linishida … katta rol o`ynaydi. Hujayralar
bo`linishdan oldin … yiriklashadi, oldingi shaklini yo`qotadi, … erib
ketadi vat eng ikkiga ajraladi. Bu davrda sitoplazmada … paydo bo`lib,
ona hujayrani ikkita …… ajratadi.
11-topshiriq. Har bir qatordan uchinchi ortiqcha tushunchani
toping:
1.epidermis, po`kak, ksilema.
2.floema, ksilema, kambiy.
3.kollenxima, cklerenxima, po`stloq.
4.elaksimon naylar, naylar, peridermaq.

17
III- BOB. ILDIZ
1-topshiriq. Jadvalni to`ldiring:
№
O`simlik nomi
Ildiz va ildiz
sistemasi turlari
Raqamlar
Oq ildiz sistemasi
Popuk ildiz
sistemasi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Olma
bug`doy
makkajo`xori
bodom
g`o`za
do`lana
o`rik
javdar
g`umay
karam
qulupnay
pomidor
loviya
sarimsoq piyoz
piyoz
no`xat
terak
qovun
nok
ajriq
kartoshka
saksovul
na’matak
Qo`shicha ildiz

18
2-topshiriq. Mantiqiy test. Qaysi tenglik noto`g`ri?
1.
A) sabzi=lavlagi
B) qulupnay=makkajo`xori
C) olma=saksovul
D) qovun=ajriq
2.
A) tarvuz=qovun
B) go`za=bug`doy
C) rediska=sholg`om
D) olma= o`rik
3.
A) turp=kartoshka
B) qulupnay= kartoshka
C) na’matak=loviya
D) bug`doy=makkajo`xori
3-topshiriq. Biologik diktant.
Ildizning po`sti o`ziga xos hujayralardan tashkil topgan. Po`st
hujayralari …, …, va … … bo`ladi. Hulayralar orasida … bilan to`lgan
bo`shliq bo`lib, hujayralar ana shu … bilan nafas oladi.Kondalangiga
kesilgan ildizining … qismida … devorli yirik teshikchalar ko`rinadi.
Bu teshikchalar o`rta qismidagi …dan iborat.
4-topshiriq. Test
1.Ildiz tuklari necha kun yashaydi?
A) 10-20 kun B)12-15 kun C)5-6 kun D)20-25 kun
2.Har bir ildiz tukchasi necha hujayradan iborat?
A) ko`p B) 2 ta va undanortiq C) bitta D) bittavaundanortiq

19
3.Murtakdagi boshlang`ich ildizning bevosita o`sishidan qaysi ildiz
rivojlanadi?
A)yon ildiz B)qo`shimcha ildiz C) asosiy ildiz D)popuk ildiz
4.Makkajo`rining ildizi poyadan atrofga necha metrgacha yoyiladi?
A)2 m B) 3,5 m C) 3 m D)5 m
5.G’o’za nihollarining ilodizi bir kecha-kunduzda necha sm o`sadi?
A)12 sm B)2-3 sm C)5-6 sm D)1-2 sm
6. Ildiz zonalri to`g`ri berilgan qatorni toping:
A) bo`linuvchi, o`suvchi, so`ruvchi, o`tkazuvchi
B) bo`linuvchi, o`suvchi, o`tkazuvchi
C) o`suvchi, o`tkazuvchi, shimuvchi, ildiz qinchasi
D) o`suvchi, tiklovchi, ko`payuvchi, so`ruvchi.
7.Ildiz tuklari qaysi zonada joylashgan?
A) O`tkazuvchi B) so`ruvchi C) Hosil qiluvchi D) bo`linuvchi
8.Ildiz po`sti hujayralariga xos bo`lgan xususiyatlar qaysi qatorda
keltirilgan?
A) tirik, yumaloq, yupqa qobiqli
B) o`lik, uzunchoq, yupqa qobiqli
C) tirik, yumaloq, qalin qobiqli
D) o`lik, yumalo`q, yupqa qobiqli
9. Yantoqning ildizi qancha chuqurlikkacha yerga kirib boradi?
A) 24 m B) 30 m C) 45 m D) 12 m
10.Nima suvni ildizdan yuqoriga ko`tarilishini ta’minlaydi?
A) ildizning bosim kuchi B) Ildiz tukchalari
C) elaksimon naylar
D) Ildizning so`rish kuchi
11. Yilning qaysi faslioda ildiz tuklari o`z faoliyatini to`xtatadi?
A) yozda B) qishda C) kuzda D bahorda
12. O`g`itlar necha guruhga bo`linadi?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 2

20
13.O`zbekistonning qaysi shaharlarida mineral o`g`itlar ishlab
chiqariladi?
A)Chirchiq, Navoiy B) Ohangaron, Toshkent
C) Chirchiq, Namangan D) Samarqand, Angren
14.Qanday o`g`tlar o`simliklarning o`sishini tezlashtiradi?
A)fosforli B) kaliyli C) magniyli D) azotli
15.Qanday o`g`itlar o`siliklarning hosildorligini yaxilaydi?
A) Fosforli V) kaliyli C) azotli D) A va B javob to`g`ri
16. Ortiqcha miqdorda solingan mineral o`g`itlar poliz ekinlari ( qovun,
tarvuz) va sabzavotlar (kartoshka, piyoz va boshqalar)ning mevasiga
qanday ta’sir qiladi?
A) meva va sabzavotlar tez buziladi B) mayda bo`lib qoladi
C) mevasida qoradog`lar paydo qiladi D) shirin bo`ladi
17. Ildizdagi hujayralar qaysi havo bilan nafas oladi?
A) po'st hujayralar orasidagi bo'shliqlardagi
B) ildiz tukchalarining ichidagi
C) naychalar tarkibidagi
D) kambiy hujayralarining tarkibidagi
18. Nima hisobiga suv va unda erigan moddalar ildizning pastki
qismidan yuqoriga ko'tariladi?
A) ildiz turlari
B) tuproqda suv miqdorining ko'p bo'lishi
C) ildiz bosimi
D) ildiz tukchalari soni
19. Azotli, fosforli va kaliyli o'g'itlar qaysi o'g'itlar turiga mansub?
A) mineral B) organik
C) minimal D) zaharli
20. O'simliklarning o'sishini tezlashtirishda foydalaniladigan o'g'itni
belgilang.
A) azotli B) kaliyli C) fosforli D) barchasi

21
21. O'simlik mevalarining tez pishib yetilishiga yordam beruvchi
o'g'it(lar)ni aniqlang.
A) azotli, fosforli B) azotli, kaliyli
C) fosforli, kaliyli D) faqat azotli
22. O'simliklarda mo'l hosil to'planishiga yordam beruvchi o'g'it(lar)ni
belgilang.
A) azotli, fosforli B) azotli, kaliyli
C) fosforli, kaliyli D) faqat azotli
23. Agar tuproqqa mineral o'g'itlar me'yordan ortiqcha solinsa ...
A) o'simliklarning hosildorligi va sifati ortadi
B) tuproqdagi tirik mavjudotlarda foydali o'zgarishlar namoyon
bo'ladi
C) tuproqning ekologik holati yomonlashadi
D) tuproqning unumdorligi o'zgarmaydi
5-topshiriq. Ildiz zonalarini rasmning o`ng tomoniga yozing:

22
IV-BOB. POYA.
1-topshiriq. Poyaga ta’rif bering:
2-topshiriq. Novdaga ta’rif bering, uning kuzdagi o`zgarishlarini va
xillarini qayd eting:
__________________________________________________________
__________________________________________________________
3-topshiriq. Kurtakka ta’rif bering va uning xillari va poyada
joylashshini yozing:
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
4-topshiriq. Jadvalni to`ldiring:
№ O`simlik nomi
Kurtak o`lchami
Kurtakning
poyada joylashishi
1
O`rik
2
Nastarin
3
Chinor
4
Olma
5
Gilos
6 Tol

23
5-topshiriq. Biologik diktant.
O`zbekiston sharoitida daraxt kurtaklari … hududlarda (Surhandaryo va
Qasqadaryo viloyatlarida) …hududlarga qaraganda …(… …) bo`rtadi.
urtaklarning bo`rtib, yangi barg yoki gul chiqarguncha davri … faza
deyiladi. Kurtaklar … va … hosil qiladigan turga bo`linadi. Gul hosil
qiladigan kurtaklar, odatda barg hosil qiladigan kutraklardan … bo`ladi.
Masalan, o`rik, …, …, … va …da dastlab gul kurtaklaridan gul, …, …,
…da dastlab barg kurtaklaridan bargchiqadi.
6-topshiriq. Jadvalni to`ldiring:
№ O`simlik nomi
Poya shakli
1
Terak
2
Piyoz
3
Evkalipt
4
Palma
5
Jiyda
6
Saksovul
7
Olma
8
Sebarga
9
Qo`ypechak
10 Tok
11 Qulupnay
12 G`ozpanja
13 Hilol
14 Burchoq
15 Rayhon

24
7-topshiriq. Test
1. Kurtak xillari to`g`ri berilgan qatorni ko`rsating:
A) uchki, yon B) qo`simcha, uchki
C) uchki, yon, qo`shimcha D) yon, qo`shimcha
2. Ituzum o`simligini poyasi qaysipoyaga misol bo`ladi?
A) o`t poya B) yog`och poya
C) uzun poya D) qipiqsimon bargli poya
3. Po`st parenximasi qanday to`qima hisoblanadi?
A) qoplovchi B) o`tkazuvchi C) hosil qiluvchi
D) o`tkazuvchi to`qima
4. Poya qavatlari to`g`ri berilgan qatorni belgilang:
A) lub, po`st, kambiy, o`zak, yog`ochlik
B) kambiy, lub, ksilema, o`zak, po`st
C)kambiy, ksilema, lub, o`zak,floema
D)po`st, lub, kambiy, ksilema, o`zak.
5. Qaysi o`simliklarning poyasida lub tolalari yaxshi rivojlangan?
A) Kanop, zig`ir B)Olma, terak C)Qayrag`och, chinor
D) zig`ir, gilos
6. Elaksimon naylar qayerda joylashgan?
A) floemada B) ksilemada C) kambiyda D) o`zakda
7. Qaysi o`simliklarning yog`ochligi yumshoq?
A) olma, saksovul, zarang, terak B) tol, jiyda, terak
C) yuig`un, yong`oq, qayrag`och D) o`rik, eman, jiyda

25
8. Poyaning qaysi qavatini hujayralari yosh va nozik bo`ladi?
A) o`zak B) kambiy C) floema D) ksilema
9. Yog`ochligi qattiq bo1lgan o`simliklarni nomini yozing:
10. Daraxtlarning … chirib kovak hosil qiladi.
8-topshiriq. Gulning qaysi yaprog`i ortiqcha? (yog`ochlik turiga
qarab)
9-topshiriq. Rasmdagi raqamlarga mos poya qatlamlarini yozing:
eman
zarang
o’rik
yong’oq
jiyda

26
10-topshiriq. Rasmdan daraxt yoshini aniqlang:
11-topshiriq. Piyozbosh qismlarini yozing:
1. Poyasining uzunligi 400 m ga yetadigan o'simlikni aniqlang.
A) Avstraliya evkalipti B) sekvoyyadendron
C) temirtikan D) Rotang palmasi
2. Yasmiqchalar yordamida o'simliklar ...
A) ko'payadi B) zaharli moddalarni to'playdi

27
C) nafas oladi D) suv bug'latadi
3. Qaysi o'simliklarning poyasida lub tolalari yaxshi rivojlangan?
A) kanop B) zig'ir
C) tut D) berilganlarning barchasida
4. Elaksimon naychalar orqali qanday moddalar o'tadi?
A) mineral tuzlar va suv B) tuzlar va oqsil
C) organik moddalar D) barchasi
5. Elaksimon naychalar orqali moddalar qaysi yo'nalishda harakatlanadi?
A) bargdan boshqa organlarga
B) ildizdan faqat poyaga
C) ildizdan o'simlikmng barcha organlariga
D) ikki yo'nalishda: ildizdan barg tomon, bargdan ildiz tomon
6. Yog'ochlikdagi naylar bo'ylab qanday moddalar o'tadi?
A) organik moddalar B) mineral tuzlar va suv
C) oqsil va yog'lar D) barchasi
7. Yog'ochlikdagi naylar bo' ylab moddalar qaysi yo'nalishda
harakatlanadi?
A) bargdan boshqa organlarga
B) ildizdan faqat poyaga
C) ildizdan o'simlikning barcha organlariga
D) ikki yo'nalishda: ildizdan barg tomon, bargdan ildiz tomon
8. O'zak hujayralarida ...
A) organik va anorganik moddalar sintezlanib turadi
B) anorganik moddalar sintezlanadi

28
C) organik moddalar to'planadi
D) metabolizm mahsuloti to'planib tashqi muhitga chiqariladi
9. Qaysi o'simliklarning poyasi bo'yiga va eniga tez (1) va sekin (2)
o'sadi?
a) tol; b) terak; c) yong'oq; d) nok; e) pista: f) shamshod
A) 1-d, f, e; 2-a, b, c B) 1-a, b, f; 2-c, d, e
C) 1-d, b, f; 2-a, b, e D) 1-a, b, c; 2-d, e, f
10. Kartoshka tugunagida shakar qanday o'zgarishga uchraydi?
A) glikogenga aylanadi
B) kraxmalga aylanadi
C) disaxaridgacha parchalanadi
D) sellulozaga aylanadi
12-topshiriq. Venn diagrammasini to`ldiring: piyozboshga xos bo`lgan
belgilarni qizil doira ichiga, tugunakka xos bo`lgan belgilarni sariq doira
ichiga va ildizpoyaga xos belgilarni yasil doira ichiga yozing. Ular
uchun umummiy bo`lgan belgilarni uchburchak ichiga yozing:

29
13-topshiriq. Test.
1. 5 yoshli archaning bo`yi necha metrga yoki santimetrga yetadi?
A) 1-2 m. B) 10-15 sm C) 20-30 sm D) 10-15 m
2. O`zbekistonda tez o`suvchi daraxtlar qatori berigan qatorni toping:
A) olma, archa, do`lana B) nok,terak, tol
C) gilos, yong`oq, chinor D) nok, shamshod, archa
3. Qaysi daraxtning tanasidagi yillik halqalardan uning yoshini aniqlab
bo`lmaydi?
A) saksovul B) chinor C) olma D) terak
4.Suv va unda erigan mineral moddalar poyaning qaysi qismidan
harakatlanadi?
A) lub B) po`stloq C) o`zak D) yog`ochlik
5. Bargda hosil bo`lgan organic moddalar poyaning qaysi qismidan
harakatlanadi?
A) lub B) o`zak nurlari C) ksilema D) kambiy

30
V-BOB. BARG.
1-topshiriq. Bargga ta’rif bering
2-topshiriq. Rasmdagi raqamlarga mos barg qismlarini yozing:
3-topshiriq. Jadvalni toldiring:
1-Rasmdagi barg
uchun xos bo`lgan
belgilar
Ikkala barg uchcun
xos bo`lgan belgilar
2-rasmdagi barg uchun
xos bo`lgan belgilar

31
4-topshiriq. Har bir qatordan ortiqcha o`simlikni toping
1. Olma, o`rik, bodring, lola.
2. Lola, piyoz, bug`doy, uzum
3. Anjir, terak, uzum, makkajo`xori
4. Qovun, makkajo`xori, gulsafsar, arpa
5- topshiriq. Test.
1. Qaysi o`simliklarning bargi parallel tomirlangan?
A) jo`xori, g`umay B) terak, tut C)bug`doy chinor
D) g`umay, o`rik.
2. Oddiy bargli o`simliklar berilgan qatorni belgilang:
A) kashtan, shaftoli,uzum B) g`o`za, terak, rovoch
C) yantoq, shirinmiya, beda D) loviya, yeryong`oq, nok
3. Yeryong`oqning bargi qanday?
A) toqpatsimon B) uch bo`lakli
C) panjasimon murakkab D) juft patsimon
4. Bandsiz, qipiqsimon barg, uzunligi 1-2 mm. Bu ta’rif qaysi o`simlik
bargiga tegishli?
A) saksovul B) loviya C) rovoch D) qandim
5.Barglari poyada ketma-ket joylashgan o`simliklar qatorini ko`rsating:
A) pomidor, olma,yalpiz B) rayhon, kampirchopon, kiyiko`t
C) qirqbo`g`im, olma, dalachoy D) atirgul, terak, oqquray

32
6. Qaysi o`simliklaring bargi poyada halqa hosil qilib joylashgan?
A) qirqbo`g`im, oleandr, qumrio`t B) uzum, do`lana, atirgul
C) pomidor, tut, ligustra D) qirqbo`g`im, nastarin, qumrio`t
7.Barglari poyada qarama-qarshi joylashgan o`simliklar qatorini toping.
A) rayhon, yalpiz, nastarin B) tut, o`rik, qumrio`t
C) tut, atirgul, uzum D) do`lana, kampirchopon, movrak
8. Yorug`sevar o`simliklar qatorini belgilang:
A) qulupnay, binafsha, kungaboqar B) yantoq, kartoshka, g`o`za
C) pomidor, yantoq, binafsha D) binafsha, kungaboqar, g`o`za
9. Barglarning tomirlanishi xillarini yozing:
10. Barg yaprog`i shakllarini yozing:
7-topshiriq. Rasmdagi bargning ichki tuzilishiga oid qismlarni
yozing:

33
8-topshiriq. Biologik diktant.
O`simliklarda, ayniqsa ularning mevasi va urug`larida turli
miqdorda suv, mineral tuzlar va ……(…,….,…,…) bo`ladi. Olimlarning
aniqlashicha, organik moddalar barg … hulayralarida hosil bo`ladi.
Bargda organik moddalarni hosil bo`lishi … deb ataladi. Bu jarayon …
… ta’sirida va … ishtirokida sodir bo`lib, bunda havoga … gazi ajraladi.
Fotosintez jarayonini … olimi … o`rgangan.
9-topshiriq. Jadvalni to`ldiring:
№
Taqqoslanadigan
jihatlar
Oziqlanishi
Nafas olishi
Suv
bug`latishi
1
Sutkaning qaysi vaqtida
sodir bo`ladi?
2
Qaysi gaz yutiladi?
3
Qaysi gaz ajratiladi?
4
Issiqlik yutiladimi yoki
ajratiladimi?
5
Qaysi hujayralarda
sodir bo`ladi?
6
Organik modda
to`planadimi yoki
sarflanadimi?

34
1. Oddiy (I) va murakkab bargli (II) o'simliklarni aniqlang.
1) soxta kashtan; 2) na'matak; 3) jag'-jag'; 4) yeryong'oq; 5) ituzum; 6)
tugmachagul
A) 1-3, 5, 6; II-l, 2, 4
B) 1-1, 2, 4; 11-3, 5, 6
C) 1-2, 3, 5; II-l, 4, 6
D) 1-3, 4, 5; III, 2, 6
2. Epidermis ostida joylashgan asosiy to'qima hujayralari nomini
belgilang.
A) ustunsimon B) bulutsimon (g'ovak)
C) kompakt D) oxirgi hujayralar
3. Popuk ildizli, bargi parallel tomirlangan o'simliklarni aniqlang.
1) ukrop; 2) sholi; 3) suli; 4) sabzi; 5) piyoz
A) 1, 2, 3 B) 3, 4, 5 C) 1, 2, 4 D) 2, 3, 5
4. O'q ildiz sistemasi va to'rsimon tomirlangan bargga ega bo'lgan
o'simliklarni aniqlang.
1) qoqio't; 2) piyoz; 3) sholi; 4) lola; 5) ukrop; 6) tomat
A) 1, 5, 6 B) 2, 3, 4 C) 1, 3, 5 D) 2, 4, 6
6. Poyaning lub qismi qanday nomlanadi?
A) epidermis B) parenxima
C) floema D) ksilema
7. Qaysi javobda ildizpoyaga to'liq ta'rif berilgan?
A) shakli o'zgargan poya, asosiy ildiz, barglar
B) zahira oziq moddaJar to'planuvchi qo'shimcha ildiz, ildiz
qinchasi

35
C) shakli o
’
zgargan poya, unda qo'shimcha ildiz, shakli o'zgargan
barg, kurtaklar bo'lib, zahira oziq moddalar to'planadi
D) zahira oziq moddalar to'planuvchi shakli o'zgargan ildiz, qinchali
o'suvchi qism
8. Barg bandiga ega bo'lgan (I) va o'troq bargli (II) o'simliklarni
aniqlang.
1) o'rik; 2) anjir; 3) gulsafsar; 4) lola; 5) qovun; 6) makkajo'xori
A) I- 1, 2, 5; II -3,4,6
B) 1-2,5,6,11- 1,3,4
C) I- 1, 2; II - 3, 4, 5, 6
D) I- 1, 5, 6; II - 2, 3, 4
9. Quyidagi o'simliklarni poyasining ko'ndalang kesimi xiliga ko'ra
juftlab ko'rsatilgan javobni toping.
1) xilol; 2) burchoq; 3) rayhon;
a) yumaloq; b) uch qirrali; c) qanotli; d) to'rt qirrali.
A) l-a;2-b;3-c B) 1-b; 2-c; 3-d
C) 1-d; 2-b; 3-b D) 1-b; 2-a; 3-c
10. Yoyilib o'suvchi o'simlikni toping.
A) xilol B) temirtikan
C) burchoq D) qulupnay
11. Qaysi o'simliklariiirig bargi buyraksimon bo'ladi?
A) tol B) otquloq C) oshqovoq D) nok
12. Qipiqsimon bargli o'simliklarni aniqlang.
A) saksovul, qandim
B) eman, do'lana

36
C) qarag'ay, pinus langifoliya
D) saksovul, volhya
13. Qaysi o'simliklarning gul hosil qiladigan kurtaklari barg hosil
qiladigan kurtaklaridan yirik bo'ladi?
A) o'rik, bodom B) bodom, olxo'ri
C) olxo'ri, atiigul D) berilganiarning barchasi
14. Toq patsimon bargli o'simlikni aniqlang.
A) yong'oq B) soxta kashtan
C) ojud D) gazanda
15. Kurtaklar bo'rtib yangi barg yoki gul chiqqungacha. bo'lgan davr
nima deyiladi?
A) faza B) uyg'onish C) tinim D) chilpish

37
VI – BOB. O`SIMLIKLARNING VEGETATIV
KO`PAYISHI.
1-topshiriq. Sxemani davom ettiring:
2-topshiriq. Quyidagi rasm asosida o`simlikladagi ko`payish
vegetativ ko`payishning qaysi turiga kirishini aniqlang:
3-topshiriq. Rasmda qaysi payvandlash turi ko`rsatigan?
O`simlikning vegetativ
organlari

38
4-topshiriq. Rasmdagi raqamlarga mos keluvchi tushunchalarni
yozing:
5-topshiriq. Jadvalni to`ldiring:
№ O`simlik nomi
Vegetativ
ko`payish turi
Raqamlar
1
G`umay
2
Lola
3
Piyoz
Ildizpoyasi
yordamida
4
Terak
5
Atirgul
6
Tok
Piyozbosh
yordamida
7
Qoraqat
8
Gladiolus
9
Na’matak
Ildizbachkisi
yordamida
10 Ajriq
11 Gulsafsar
12 Yantoq
Qalamchalar
yordamida
13 Jiyda
14 Boychechak
15 Yalpiz
Parxesh yo`li
bilan

39
6-topshiriq. Test
1. Payvandlash uchun kesib olinadigan kurtakli qalamcha (1) va
payvand qilish uchun o'stirilgan urug' ko'chat (2) qanday nomlanadi?
A) 1-payvandust; 2-payvandtag
B) 1-payvandtag; 2-payvandust
C) 1-iskana; 2-payvandust
D) 1-payvandtag; 2-iskana
2. Iskana (1) va kurtakdan (2) payvandlash asosan qaysi vaqtda qilinadi?
A) 1 - fevral oyining boshida; 2 - may oyining oxirida
B) 1 - daraxtlarda shira harakati boshlangandan keyin; 2 - yil
davomida
C) 1 - avgust oyida; 2 - fevral oyining oxiridan aprel oyigacha
D) 1 - fevral oyining oxiridan aprel oyigacha; 2 - avgust oyida
3. Ildizpoyalari yordamida ko'payadigan o'simliklarni belgilang.
A) binafsha, shirinmiya, iloq
B) kartoshka, batat, shoyigul
C) lola, sarimsoq, piyoz
D) qoraqat, tol, yantoq
4. Qaysi o'simlildarning bargi o'zida zapas oziq moddalar to'plash uchun
maxsus joy hisoblanadi?
1) piyozbosh; 2) Pekin karami; 3) yalpiz; 4) bosh karam;
5) kartoshka; 6) salomaleykum; 7) gulsafsar
A) 1,2,4 B) 1, 4, 6 C) 5, 6, 7 D) 2,3,4
5. Tok qalamhalarini qaysi faslda va qanday uzunlikda kesiladi?
A) Kuzda, 40-50 sm B) Bahorda, 40-75 sm
C) Yozda, 20-30 sm D) Kuzda, 20-30 sm

40
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Botanika 6-sinf darsligi. U. Pratov, A.S. To`xtayev, F. Azimova, I.Z.
Saparboyev, M.T. Umaraliyeva T. “O’zbekiston” 2017.
2. Botanikani o`qitish metodikasi. 5- sinf, J.O. Tolipova, A.S.
To`xtayev, O`. Pratov. T. “O`zbekiston” 2003.
3. Botanika, o`qituvchi kitobi T. “Tafakkur” 2011
4. Zoologiya darslari, o`qituvchi kitobi, T. “Tafakkur” 2012
5. Umumiy o`rta ta’lim tizmida o`quvchilarning kompetensiyalarini
shakltirishga yo`naltirilgan ta’lim texnologiyalari (1-qism). T. “O`quv
ta’lim-metodika” 2015
6. Internet resurslar:
http://go.mail.ru/search_images&gp=789112&frc=789112#urlhash=440
9914652201019601
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&
#urlhash=7877813937755685845
F#urlhash=3531328864732027807
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=
#urlhash=3954430535896746346
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=F#urlhash=8904
246830650200125
F#urlhash=4395908736569334799
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=рисунки+растит
ельной+клетки#urlhash=3843683969988548081
B#urlhash=862964226562711654
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=F#urlhash=2851
213800966450341

41
MUNDARIJA
So`z boshi…….…….…….…….…….…….…….…….……..
3
I-bob. Gulli o`simliklar…….…….…….…….…….…….……
7
II-bob. Hujayra…….…….…….…….…….…….…….………
11
III-bob. Ildiz…….…….…….…….…….…….…….………...
17
IV-bob. Poya.…….…….…….…….…….…….…….……….
22
V-bob. Barg.….…….…….…….…….…….…….…….……..
30
VI-bob. O`simliklarning vegetativ ko`payishi…….………….
37
Foydalanilgan adabiyotlar……………………….…….………
40

Download 497.22 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: