Bir fazalı asinxron dvigatellerdiń dúzilisi, islew principi hám isletnlishi

Bir fazalı asinxron dvigatellerdiń dúzilisi,
islew principi hám isletnlishi
Bir faeali asinxron dvigateller shańaraq elektr ásbap -us-
kunalarida, avtomatıka qurılmalarında qollanıladı. Bir fazalı
dvigateller kishi quwatlı (15... 600 Vt) bolıp, olar kóbinese
aylanıw chastotası ózgertirilbeytuǵın qurılmalarda isletiledi.
Bir fazalı asinxron dvigateldiń statorida bir chulg'am
boladı (126 -suwretde). Bul chulg'am stator ózegi paelarining 2/3 qis-
mida jaylastırıladı. Shulg'amlar bunday jaylasqanda hawa ara -
lig'ida magnit jurgiziwshi kúsh hám magnit induktsiyası derlik sinu-
soidal tárzde tarqaladı. Kóbinese úsh fazalı chulg'amning bir fa-
2
Zasini alıp tastap, qalǵan ekewin izbe-iz ulab bir fa-
zalı chulg'am payda etinadi. Bir fazalı dvigateldiń rotori
ápiwayı qısqa tutastirilgan rotor bolıp tabıladı.
Eger bir fazalı asinxron dvigateldiń stator chulg'ami bir
fazalı ózgeriwshen tok tarmaǵına ulansa, stator chulg'amidan o'tuv-
chi tok waqıt birliginde tek ma`nisi ózgeretuǵın qozǵalmas mag-
nit aǵımı Ft ni payda etedi. Ma`nisi ózgerip turatuǵın bul
magnit aǵımın bir-birine salıstırǵanda teris aylanatuǵın hám
ma`nisi F" / 2 ge teń bolǵan eki F, hám F,, magnit aǵıslarına
ajıratıw múmkin (126 -súwret, 6 ). Bul magnit aǵıslarınıń ayla-
ósindi chastotası teń. Dvigatel' tarmaqqa jalǵanǵanda onıń rotori
aylanbaydı, lekin qálegen tárepke qol menen aylantırıp yubo-
rilsa, ol islep ketedi. Aylanıw baǵdarı rotorning aylanıw
yo'napishi menen birdeybo'lgan aǵıs F, nito'g'ri aǵıs; onıń
terissigaaylanadigan aǵıs F„niteskari aǵıs dep ataladı.
Aylanuvchan tuwrı hám teris aǵıslar rotorda tuwrı hám teris
aylantıriwshı momentler A/, hám Mp payda etedi. Eger rotorning
aylanıw baǵdarı tuwrı aǵıs baǵdarı menen birdey bolsa,
tuwrı aǵımǵa salıstırǵanda rotorning sirpanishi:
5 _ L1 G ~ L2 l! ~ l ; _ d p 1
1 i) g ~ L) ~ y| '
bul jerde: p1 T = l|L1 L = y, = yam Teris aǵımǵa salıstırǵanda rotor-
/1«__ + Ll L + L l. Ll ing sirpanishi: — - = —— =| g.
P1 shk P1 P\
Tuwrı hám teris aǵıslar payda etetuǵın tuwrı hám teris
elektromagnit momentler hám Mi keri jónelgen bóle-
126 -súwret.
220
www. ziyouz. com kitapxanası
Di. Bir fazalı dvigateldiń jıyındı aylantıriwshı momenti sol
momentlerdiń ayırması menen anıqdanadi: M — L/ (-L/ (1.
F, hám F„ magnit aǵıslar qo'zalmas rotor chulg'amida óz-ara teń
hám bir-birine salıstırǵanda keri jónelgen £ ( hám E Yu K
larni payda etedi. Bul E Yu K lar óz gezeginde rotor chulg'amida /31
hám /3]| toklardı payda etedi. Bul sharayatta rotorga teń hám qara -
má-qarsı jónelgen tuwrı L/, hám teris Mi aylantıriwshı momen-
tlar tásir etedi hám dvigateldiń baslanǵısh aylantıriwshı mo-
menti nolge teń boladı.
Eger rotor tuwrı aǵıs baǵdarında aylansa, sirpanish for-
mulalaridan ekenin aytıw kerek, 5, rotor tokınıń chastotası onıń sirpanishiga tuwrı proportsio-
nal (G2 t G (-8,). 8 (<83 bolǵanı ushın, teris aǵıs tásirinde rotor
chulg'amida payda bolatuǵın tok /2|| dıń chastotası tok /3] dıń
chastotasınan talay katga boladı. Masapan, bir fazalı asinxron
dvigatelde l= 1500 ayl/min; p = 1450 ayl/min va/5 =50 Gts bolsa :
*■ = 15% 450 = 0, 03; 5„ = ' ^ 450 = 1, 96 ǵa teń boladı.
Bul halda /2 ( júzimdiń chastotası / 2 = 0, 033 ■ 50 = 1, 8 Gts; /3 ((tok-
dıń chastotasi/zp= 1, 96 ■ 50 = 98 Gts boladı. Sh ol nátiyjesinde rotor
chulg'amining induktiv qarsılıǵı úlkenlesedi. Bul sharayatta /I1
júzimdi reaktiv tok deyiw múmkin. Bul reaktiv tok teris aǵımǵa
qarsı jónelgen magnit aǵımı payda etedi, nátiyjede F (] aǵıs
azayıp ketedi. Tuwrı aǵıs F (menen /2 ( (júzimdiń aktiv bólegi
úlken) júzimdiń óz-ara tásiri nátiyjesinde L/ ( aylantıriwshı mo-
ment payda boladı. Bir vaqgda teris aǵıs F ((menen /3 (] júzimdiń
óz-ara tásiri nátiyjesinde talay kishi Mp aylantıriwshı moment
payda boladı. Bul júzimdiń chastotası úlken, aktiv bólegi bolsa kich-
kina boladı. Sonday etip, bir fazalı asinxron dvigateldiń
jıyındı aylantıriwshı momenti L/=L/ (+L/) ( boladı.
127-suwretde bir fazalı dvigatel' ushın M=Dx) baylanısıw be-
rilgan. Bul grafik A/, = /Ts ) hám A/, = D5| () baylanısıwlar tiykarında
qurılǵan. Eger 5 (= 5 (1=1 bolsa, L/ ( hám L/ (( momentler óz-ara teń hám
keri yo'naladi, bunda jıyındı moment nolge teń bóle-
di. Bir fazalı dvigatelde 5<1 bolǵanda, onıń rotoriga aylanti-
ruvchi moment tásir eta baslaydı.
Joqarıdagilardan tómendegi juwmaqlardı shıǵarıw múmkin:
a) bir fazalı dvigatel' óziniń yurgizish momentine iye emes,
ol sırtqı kúsh tásir etken tárepke sheńber baslaydı ;
b) salt islew sharayatında teris aǵıs payda etetuǵın gor-
mozlovchi moment tásirinde bir fazalı dvigateldiń aylanıw
chastotası úsh fazalı dvigatelnikiga qaraǵanda kishilew boladı ;
221
V) bir fazalı dvigateldiń jumıs xarakteristikaları úsh fazalı
dvigatelnikiga qaraǵanda jamanlaw ; ol nagrueka normaında bolǵanda
talay katga sirpanishga iye, F I K hám oǵada nagruzkalanish ózgesheligi
kishkene; bular da teris aǵıs nátiyjesi bolıp tabıladı.
Bir fazalı asinxron dvigatel' tarmaqqa jalǵanıwı menen jumısqa
túsip ketiwi ushın ol arnawlı yurgizish chulg'ami menen támiyinla-
nadi. Kóbinese bul chulg'am stator pazlarining bos qalǵan 1/3 qis-
mida jaylastırıladı. Bunda yurgiznsh chulg'amining magnitlaytuǵın
kúshi tiykarǵı chulg'amning magnitlaytuǵın kúshine salıstırǵanda 120" ga su-
riladi. Ulıwma túrli jol menen jumıs hám yurgizish chulg'amlari tok-
lari arasında jılısıw múyeshi payda etinsa, bir fazalı dviga-
tel' tarmaqqa jalǵanıwı menen islep keteberedi. Kóbinese yurgi-
zish chulg'ami shınjırına aktiv yamasa induktiv qarsılıq yamasa sıyımlılıq
jalǵanadı. Dvigatel' rotori aylanıp ketkennen keyin yurgizish chul-
g'ami úzip qóyıladı. Jumıs hám yurgizish chulg'amlari járdeminde aylan -
má magnit maydanın payda etiw ushın jumıs hám yurgizish chulg'am-
larining magnitlaytuǵın kúshleri keńislik bir-birinen 90" ga jıljı -
gan hám óz-ara teń bolıwı hám de bul chulg'amlar tokları óz-ara 90° ga
jıljıǵan bolıwı kerek. Eger bul shártler tolıq atqarılsa, stator
maydanı sheńber boyınsha aylanadı, bunda elektromagnit moment
eń kagga mániske erisedi. Shártler tolıq atqarılmasa, aylanba
magnit maydanı elliptik formada boladı. Elliptik maydan
bahaları teń bolmaǵan tuwrı hám teris jaǵına aylanatuǵın
eki dóńgelek maydannan dúziledi. Faza jıljıtuvchi elemeRetinde kondensatordan paydalanıw eń jaqsı yurgieish sharo-
itini támiyinleydi. Yurgizish chulg'ami jińishke simdan tayarlan-
sa hám oramlar sanı az bolsa, onıń aktiv qarsılıǵı úlken, ın-
duktiv qarsılıǵı bolsa kishkene boladı. Tiykarǵı jumıs chulg'amining
oramlar sanı úlken bolsa, onıń induktiv qarsılıǵı úlken bóle-
di; nátiyjede bul jol menen de eki chulg'am tokları arasında 90°
ga jaqın jılısıw múyeshi payda etiw múmkin.
Arnawlı yurgizish chulg'amli bir fazalı dvigatellerdiń quvva-
ti 18... 270 Vt, nominal kernewi 127, 220 hám 380 V boladı. Bir
fazalı dvigateller tigiw mashinalarında, samallatqıshlarda, kir
juwıw mashinalarında, kassa apparatlarında hám basqa yurgieish
momenti kishkene bolǵan mexanizmlerde keń isletiledi.
58. Bir fazalı kondesatorli asinxron dvigatel'
Bir fazalı kondensatorlı dvigatelde eki chulg'am bolıp,
bul chulg'amlar faeoda bir-birinen 90° múyeshka jıljıtib ornatı -
ladi. Shulg'amlarning biri tiykarǵı, yaǵnıy i sh chulg'am (A); ik-
kinchisi bolsa qosımsha, yaǵnıy yurgizish chulg'ami (V) deyila-
di. Tiykarǵı chulg'am tikkeley tarmaqqa jalǵanadı, yurgizish chulg'ami
bolsa sol tarmaqqa i sh kondensatorı arqalı jalǵanadı (128-
súwret). Bul sharayatta dvigatel' yurgizilgandan keyin yurgieish chulg'a-
mi ueib qoyılmaydı hám dvigateldiń pútkil jumısı dawamında tar-
moqqa jalǵanǵan halda qaladı. Sh onıń ushın bunday dvigatel' kán-
densatorli dvigatel' dep ataladı. Jumıs sıyımlılıqı S yurgizish chulg'amidagi
tok menen jumıs chulg'ami tokı arasında 90° ga jaqın jılısıw múyeshi
payda etedi. Eger kondensatorsız, bir fazalı dvigatel' yurgi-
zish chulg'ami úzip qoyılǵannan keyin pul'slanuvchi maydan menen
islese, kondensatorlı dvigatel' dóńgelek
(yamasa oǵan jaqın ) aylanba magnit maydanı
menen isleydi. Faza qózǵaw kondensator
menen ámelge asırılǵanda yurgizish chulg'a-
mida kernew: 0 XYu= (/,-(/,.=£/, + u7 yuxs
menen anıqlanadı. Bul kernew jumıs chulg'ami-
ga berilgen tarmaq kernewine salıstırǵanda
málim múyeshka jıljıǵan. Nátiyjede jumıs chul-
g'ami tokı /d hám yurgizish chulg'ami tokı / da
málim múyeshka jıljıydı. Faza jıljıtuv-
chi kondensator sıyımlılıqın tańlap, dvigatel-
dıń qandayda bir jumıs rejimi ushın dóńgelek ay-
g
[! (
1 d
1
I,
1 _ •
o 11_pgg\
-Ts|
128- súwret.
223Aylanba magnit maydanı alınadı, basqa rejimde islegende
maydan elliptik boladı. Kóbinese kondensatordıń sıyımlılıqı dvi-
gatelning nagruzkasi nominap yamasa oǵan jaqın bolǵanda magnit may-
doni dóńgelek aylanba maydan bolatuǵın etip saylanadı. Kán-
densatorli dvigatellerdiń F I K 60—75% hám quwat koeffitsi-
yenti 0, 8... 0, 95 ke shekem baradı. Kondensatorlı dvigateldiń yurgizish
momenti nominap momenttiń 50% ini quraydı. Bunday
dvigateldiń mexanik xarakteristikası 129 -súwret, áke 1-egrichi-
ziq menen kórsetilgen. Bunday dvigateller yurgizilishi jeńil
bolǵan mexanizmlerde isletiledi. Dvigateldiń yurgizish momen-
tini asırıw ushın sxemaǵa arnawlı yurgizish kondensatorı Syu ula-
nadi (129 -súwret, b). Yurgizish kondensatorı qısqa waqıt islewge
esaplanadı, yaǵnıy dvigatel' jumısqa túsip ketkennen keyin, ol tar-
moqdan úzip qóyıladı. Yurgieish kondensatorı dvigateldiń me-
xanik xarakteristikasın talay jaqsılaydı (129 -súwret,, 2-qıysıq
sızıq ). Bunday dvigateller yurgieilishi talay salmaqli mexaniemlar-
de qollanıladı.
59. Úsh fazalı asinxron dvigateldi bir fazalı dvigatel