Bir kovshli ekskovatorning ishlash jarayoni strukturasi va uning ishlash vaqtidagi ish unumini aniqlash

3. 
   Bir kovshli ekskovatorning ishlash
   jarayoni strukturasi va uning ishlash vaqtidagi ish unumini aniqlash
   

Ishning maqsadi: To‘g‘ri kovshli ekskovatorning ish unumini aniqlash.
Umumiy ma’lumot

Ekskovator er qazuvchi mashina bo‘lib, chuqurlar, kotlovanlar, ariq va zovurlarni qazish uchun qo‘llaniladigan davriy ishlaydigan mashinadir. Ekskovatorlar quyidagi sinflarga: bajaradigan ishlariga; ishchi organining boshqarilishiga; ichki organining o‘rnatilishiga; yurish qismiga; dvigateliga qarab bo‘linadi.

Ishni bajarishda grafik bo‘yicha rasmni chizib, o‘rtacha burilish burchagini (_n) aniqlab topamiz.


Ishni bajarish usuli

1. Berilgan ma’lumotlarga ko‘ra (8 jadval), ekskovatorning modeli va boshqa ma’lumotlar olinadi. Ekskovatorning texnik xarakteristikasi (9 jadval) dan olinadi. Hamma variantlar uchun ekskovatorning 3-rasmda ko‘rsatilgan ishlash sxemasi olinib, variantlarda ko‘rsatilgan ma’lumotlar bo‘yicha ish bajariladi.

2. Masshtab 1:100 da sxema navbat bilan chiziladi. Kesimda 0–0 liniya chiziq olinib, chuqurning kengligi V, balandligi N, talab qilingan reja (plan) asosida chiziqlar 1-1, 2-2 (o‘qlar) ekskovator harakat yo‘nalishi olinadi. Keyin esa kesim bo‘yicha qiyalik balandligi 0,3N o‘lchamda o‘lchab olinadi. So‘ngra olingan nuqtadan 45^o asosida qiyalik chiziqlari (3 va 4) o‘tkaziladi.
Rejada dastlabki ekskovatorning turar joyi tanlanadi (a nuqta). SHu joydan (a nuqtadan) R_t.j radius bilan ey chiziladi. YOy 3-3 va 4-4 bilan kesishadi. A nuqtadan R radius bilan 1-1 va 2-2 bilan kesishguncha ey chizamiz. So‘ngra esa a nuqtadan masofasi l_k ga teng bo‘lgan joyni tanlaymiz (b nuqta), shu b nuqtadan R_b radiusli ey chizamiz. So‘ngra ekskovator tuproqni yuklash uchun avtomobil samosvalni ko‘chish nuqtasi O₁ ni aniqlaymiz. Buning uchun harakatlanish chizig‘i bilan kesishguncha markazi b joy bo‘lgan R_b radiusi buyicha ey chizamiz. SHu O₁ joy esa samosvalning kuzov markazi bo‘ladi.
Ishlanayotgan chuqurlik ikkita ketma-ket (I-II) tekislik bilan chegaralangan qiyshiq chiziqli parallelipiped tuproq hajmini belgilaydi. Ekskovator bilan kovlab olinadigan joy elementi bo‘ladi. O‘rtacha burilish burchagi _b transporter bilan o‘lchab olinadi. U shunday aniqlanadiki, R_b radius bilan aniqlangan O₁ joy (radiusi) oraligidan og‘irlik markazi (tortish markazi) I-II diaganallar o‘rtasigacha bo‘lgan oraliqdir.

3-rasm. Ekskovatorning ishlash sxemasi.

3. Kovlangan zaboy elementining hajmini quyidagicha aniqlaymiz:
V_z.e = VNl_k m³ (29)
4. Ekskovatorning ish davri quyidagicha aniqlanadi:
t_e.d = t_k + t_bur.bur.+ t_to‘k.+ t_qay. sek.t (30)
bu erda, t_k – kovlashga ketgan vaqt, sek.
, sek (31)
Bu erda V_k – kovshning ko‘tarilish tezligi, m/sek.
t_o‘r.bur – ekskovator kovshining to‘ldirilgandan keyin burilishiga ketgan vaqt:
_, sek. (32)
Bu erda _b - o‘rtacha burilish burchagi, radian hisobida;
_e – ekskovatorning burilishidagi burchak tezligi, rad/sek.:
(33)
bu erda, n – ekskovatorning platformasining aylanish soni, min. Bu 8- jadvaldan olinadi.
Ekskovator kovshini bo‘shatgandan so‘ng orqaga kaytishga ketgan vaqt t_qayt. = t_bur. bo‘ladi.
Tuproqni kovshdan to‘kishga ketgan vaqt t_to‘k. = 5 sek. Hamma ekskovatorlar uchun bir xil olinadi.

5. Samosval kuzoviga necha kovsh tuproq ketishini aniqlaymiz:

(34)
bu erda, G – samosvalning yuk ko‘tarish qobiliyati, kN;
q – kovshning hajmi, m³,
γ – gruntning solishtirma og‘irligi, kN/m³; γ = 18 kN/m³ ,
K_yu va K_t - to‘ldirilish va yumshoqlik koeffitsientlari
(9- jadval),
n_k - kovshlarning soni, eng yaqin butun songacha yaxlitlanadi.

6. Samosvalga ortish davriga ketgan vaqt

T_sd = n_k t_e.d. + t_sm. – t_qayt - t_k, sek (35)
bu erda t_sm. – ekskovator samosvalni to‘ldirguncha ketgan vaqt, smena. 9-jadvaldan olinadi.

7. Zaboyning bir elementini kovlash uchun zarur bo‘ladigan samosvallar sonini aniqlaymiz:

(36)
bu erda, n_c – samosvallar soni yaxlitlab olinadi.

8. Bir zaboy elementini kovlash uchun ketgan vaqtni hisoblaymiz:

t_e.z. = n_s t_e.s. + t_ko‘ch. + t_d. , sek, (37)
bu erda, t_ko‘ch. – ekskovatornning bir joydan ikkinchi joyga ko‘chishi uchun ketgan vaqt; (8 jadval),
t_d. – ekskovatorning dam olish uchun sarfladanigan vaqt norma bo‘yicha 1 soatda 5 minutga teng.
formuladagi t_d. minutda qo‘yiladi, qolganlari esa sekundda hisoblanadi.
9. Ekskovatorning bir smena davomida kovlaydigan zaboy elementlarining sonini aniqlaymiz:
(38)
bu erda T_sm – smenadagi vaqt davomiyligi T_sm = 8,2 soat yoki 29520 s.
t_t.sm. – ekskovatorni navbatdagi smenada ishlaydigan brigidaga topshirish uchun ketgan vaqt. Buni 15 min. (900 sek) miqdorda qabul qilish tavsiya qilinadi.

10. Ekskovatorni ishlatish vaqtida ish unumini hisoblay­miz:

, m³/smena (39)
bu erda, K_v – vaqtdan foydalanish foeffitsienti. (K_V = 0,65…0,75).
T – ishlash uchun sarflangan vaqt 8,2 soat hisobida.

EKSKOVATORNING TEXNIK XARAKTERISTIKASI.

8 - jadval

Ekskovatorlar	Eng kata kovlash radiusi, R, m	Turgan joy sathida kovlash radiusi, R, m	Ko‘chish uzunligi, lk, m	To‘kish radiusi, Rt	Kovlash balandligi (turgan joyida), N, m	Ekskovatorning aylanish tezligi, n, ay/min	Kovshning ko‘tarilish tezligi, Vk, m/s	Ekskovatorning ko‘chish uchun ketgan vakt, tko‘ch, sek
E-652B	7,65	4,80	2,00	6,90	3,54	5,90	0,46	150
E-10011D	9,00	5,90	2,10	7,70	3,80	5,10	0,48	160
E-1252B	9,50	6,40	2,20	8,40	4,00	4,60	0,49	180
EKG-4	13,55	8,23	3,05	12,35	6,11	5,00	0,87	300

ISHNI BAJARISH UCHUN ASOSIY MA’LUMOTLAR.

9–jadval

Variantlar	Ekskovatorlar	Kovshning hajmi, q, m^3	Kovlash balandligi, N, m	Kovlash kengligi, V, m	Avtosamosval			YUkning yumshoqlik koeffitsienti, Kyu	Kovshning to‘ldirilish koeffitsienti, Kt
					Markasi	YUk ko‘tarish qobiliyati, G, kN	Eksk. yuklash vaqti, tsm
1	E-652 B	0,65	4,10	6,20	ZIL-555L	35	45	1,20	1,15
2	E-652 B	0,65	4,40	6,40	ZIL-555	45	50	1,15	1,20
3	E-652 B	0,65	4,50	6,80	MAZ-205	60	60	1,10	1,15
4	E-10011D	1,00	4,60	8,20	MAZ-205	60	60	1,25	1,25
5	E-10011D	1,00	4,70	8,30	MAZ-503B	70	65	1,30	1,20
6	E-10011D	1,00	4,80	8,40	ZIL-555	45	50	1,35	1,15
7	E-1252B	1,25	5,5	7,00	MAZ-503B	70	65	1,20	1,20
8	E-1252B	1,25	5,0	7,50	MAZ-205	60	60	1,15	1,10
9	E-1252B	1,25	5,75	8,50	KrAZ-256B	110	90	1,10	1,15
10	EKG-4	4,00	8,00	12,00	MAZ-525	250	90	1,05	1,10
11	EKG-4	4,00	9,00	13,00	MAZ-530	400	100	1,35	1,20
12	EKG-4	4,00	8,50	13,50	KrAZ-540A	270	45	1,30	1,15
13	E-652 B	0,65	4,30	6,50	ZIL-555	45	50	1,30	1,15
14	E-652 B	1,25	5,30	8,00	MAZ-503B	70	65	1,35	1,20
15	EKG-40	4,00	8,20	12,50	MAZ-525	250	90	1,15	1,21

Tekshirish uchun savollar

1. Ekskovatorning vazifasi va qo‘llanish sohasi haqida gapirib bering.

2. Ekskovatorlar qaysi belgilari bo‘yicha tavsiflanadi?
3. Ekskovator kovshini to‘ldirish qanday aniqlanadi?
4. Kovlangan zaboy elementining hajmini qanday aniqlaymiz?
5. Ekskovator ish jarayoni davrini tashkil etuvchi vaqtlar qanday aniq
lanadi?
6. Bir zaboy elementini kovlash uchun ketgan vaqt qanday
hisoblanadi?
7. Ekskovatorning texnik va ish jarayoni unumdorligi qanday aniqla
nadi?
8. Bir davrda kerak bo‘ladigan avtomobillar soni qanday aniqlanadi?
9. Samosval kuzoviga necha kovsh tuproq ketishi qanday aniqlanadi?