Birinchi va ikkinchi signal sistema

Oldinda joylashgan a’zolariga mos xolda halqum uch qismiga bulinadi:

1. 
   Burun xalqum.
   
2. 
   O‘rta og‘iz qismi – og‘iz xalqum.
   
3. 
   Pastki xiqildoq qismi – ya’ni xiqildoq xalqum.
   

Burun xalqum faqat nafas olishda ishtirok etadi, uning devorlari puchaymaydi va ular harakatsizdir.
A) yuqori chegarasi – bosh suyakning asosi
B) or:a devorin – umurtqa tashkil etadi
V) Oldingi devori yya6, bu yerda burun bilan tutashadi.
G) pastki chegarasi – qattiq tanglay.
Tish harakatia bu chegara orqaga surilib umrtqaga yopishadi va burun xalqumni xalqumni yarta qismidan ajratadi. Burun xalqumda xalqumga ochiladigan Yevstaxiy nayining teshiklar bor. Eshituv nayining teshigidan orqaroqda burun-xalqumni xar bir devorida chuqurcha – xalqum chyantagi bor byalib odatda o‘nga limfadenoid tyaqima tyaplangan byaladi. Bu limfadenoid tuzilmalar – xalqum murtaklari deb ataladi.
Xalqumni yarta qismi – yarta og‘iz qismi – burun xalqumni davomi bulib,
a) pastki chegarasi – til ildizi
b) orqa devorini – umurtqa tashkil etadi.
v) oldi tomondan og‘iz byashlig‘i bilan birlashadi – kattakon teshik orqali – bu teshikni byag‘iz deyiladi.
g) yuqori chegarasi – qattiq tanglay.
Xikildoq – yuqorida yumshoq tanglay bilan chegaralanadi, pastda – tilni ildizi bilan chegaralanadi, yon tomondan – oldingi va orqa tanglay yoylari bilan chegaralanadi.
Yumshoq tanglayning yarta qismi yasimta shaklida chyazilgan byalib, u tilcha (uvula) deb ataladi. Yumshoq tanglay yon byalimlarida ajralib, oldingi va orqa tanglay yoylarini hosil qiladi. Ularga muskullar joylashgan byaladi. Bu muskullar qisqarganda qarama-qarshi yoylar yaqinlashib, yutinish aktida, sfinkter sifatida ishtirok etadi. Yumshoq tanglayning yazida muskul joylashgan byalib, yumshoq tanglayni kyataradi va xalqumni orqa devoriga qisadi; bu muskulni qisqarishi tufayli eshitish nayining teshigi kengayadi (Yevstaxiy nay).
Yumshoq tanglayning ikkinchi muskuli uni yon tomonlarga tarang qilib tortadi va chyazadi; eshitish nayining faqat og‘zini kengaytiradi.
Tanglay yoylari orasida uchburchak yayiqchalarda tanglay murtaklari joylashgan. Murtaklar normada ximoya vazifasini bajaradi.
Xiqildoq (gortan) – tog‘ay va yumshoq tuqimalardan tuzilgan keng, kalta nayga yaxshaydi. U buyin sohasida 4-6-byayin umurtqalari ryaparasida joylashgan byalib, 9 tog‘aydan iborat. Uchtasi toq, ya’ni:

1. 
   Qalqonsimon tog‘ay
   
2. 
   Xiqildoq qopqog‘i (ustki tog‘ayi)
   
3. 
   Uziksimon tog‘ay
   

Juft tog‘aylarga: chyamichsimon; shoxsimon xiqildoq tog‘ay; ponasimon xiqildoq tog‘aylardan tuzilgan.
Xiqildoq tog‘aylari bir-biriga nisbatan ma’lum harakatchanlikka yyal qyayadigan boylamlar va byag‘imlar orqali yazaro birlashgan. Xiqildoq muskullari tashqi va ichki muskullarga ajratiladi:
1-chi guruhga tashqi xiqildoqni muayyan bir holatda tutib turadigan; uni kutaradigan va tushiradigan 3-ta juft muskullar kiradi.
Bu muskullar xiqildoqni oldi va va yon yuzasida joylashgan.
2-guruh (ichki) dagi muskullar esa – uchta guruhga byalinadi:

1. 
   Ovoz pardalarini tortuvchi muskul;
   
2. 
   Ovoz yorug‘ini kengaytiruvchi muskul;
   
3. 
   Ovoz yorug‘ini toraytiruvchi muskul.