Birlesken Milletler shólkemi Jobası: I. Kirisiw

2.1. Birlesken Milletler Shólkeminiń maqseti hám wazíypalarí
BMSHniń barlıq qatnasıwshı mámleketleri óz háreketlerinde tómendegi principlerge ámel etiwge májbúr:
— teńlik;
— xalıq aralıq norma hám pitimlerge ámel etiw;
— kelispewshiliklerdi tınıshlıq jolı menen sheshiw;
— kúsh penen qorqıtıw yamasa onı qollanıwdan bas tartıw;
— ishki jumıslarǵa qosılmaw;
— birge islesiw.
Solay etip, BMSHniń tiykarǵı maqsetleri tómendegiler bolıp tabıladı:
— pútkil dúnyada tınıshlıqtı qollap-quwatlaw;
— doslıq qatnasıqlardı rawajlandırıw;
— kámbaǵallıq, jarlılıq, kesellik, sawacızlıqtı saplastırıw;
— qorshaǵan ortalıqqa jetkizilgen zıyannıń aldın alıw;
— insan huqıqları hám erkinliklerin qorǵaw.
Óz maqset hám wazıypaların ámelge asırıw ushın BMSH altı bas organnan ibarat óz dúzilisine iye.
Bas Assambleya-BMSHnıń eń wákillikke iye organı. Onıń jumısında 193 mámleket qatnasadı, olar hár-jılı global tústegi 150 den artıq máseleni talqılaydı.
Qáwipsizlik Keńesi-5 mámleketten (AQSH, Rossiya, Qıtay, Ullı Britaniya, Franciya) hám 2-jıl múddetke saylanatuǵın 10 turaqlı bolmaǵan qatnasıwshılardan quralǵan. Qáwipsizlik Keńesi tınıshlıq hám qáwipsizlikti saqlaw máselelerin kórip shıǵadı.
Ekonomikalıq hám Jámiyetlik Keńes-BMSHne aǵza 54 mámleketten ibarat, socialeko-nomikalıq máselelerdi kórip shıǵadı.
Qáwenderlik Keńesi-burınǵı kolonial jerlerdiń óz baǵdarın anıqlawına járdemlesetuǵın baqlaw organı.
Xalıq aralıq Sud - 15 sudyadan ibarat bolıp, mámleketler arasındaǵı kelispewshiliklerdi kórip shıǵadı, sonday-aq xalıq aralıq mashqalalar boyınsha konsultativ juwmaq-law beredi.
Sekretariyat- BMSH Bas Xatkeri tárepinen basqarıladı hám hákimshilik organ bolıp esaplanadı.
Insan huqıqları ulıwma jáhán deklaraciyası—1948-jılı 10-dekabrde Birlesken Milletler Shólkemi Bas Assambleyasınıń úshinshi sessiyasında 217 A (III) rezolyuciyası arqalı qabıl etilgen hám BMSHne aǵza barlıq mámleketlerge usınılǵan. Deklaraciya teksti barlıq adamlarǵa tiyisli huqıqlardı global anıqlap bergen birinshi hújjet. 30 statyadan ibarat bolıp, ekonomikalıq, jámiyetlik hám mádeniy huqıqlar haqqındaǵı xalıq aralıq pakt, sonday-aq Puqaralıq hám siyasiy huqıqlar haqqındaǵı xalıq aralıq pakt hám de eki Fakultativ Bayanlama menen birgelikte Insan huqıqları xalıq aralıq billdiń bir bólimi bolıp esaplanadı. 1950-jılı Insan huqıqları ulıwma jáhán deklaraciyası qabıllanıwı húrmetine BMSH Insan huqıqları kúnin belgiledi. Ol 10-dekabrde belgilenedi.
BMSH janındaǵı YUNESKO (BMSHniń Bilimlendiriw, ilim hám mádeniyat máseleleri menen shuǵıllanıwshı shólkemi), XMSH (Xalıq aralıq miynet shólkemi), PDDSSH (Pútkil dúnya densawlıqtı saqlaw shólkemi) hám basqa xalıq aralıq shólkemler ámel etedi, olardıń xızmeti insaniyattıń global mashqalaların sheshiwge qaratılǵan. 1946-jıldan baslap BMSH kóleminde sonday-aq BMSH Balalar Qorı (YUNISEF) da ámel qılmaqta. Ol mámleketlerge ayrıqsha jaǵdaylarda járdemlesedi, sonday-aq birlemshi medicinalıq-sanitariyalıq járdem kórsetiw, taza ishimlik suwı menen támiyinlew, qolaylı sanitariyalıq sharayatlar jaratıw menen shuǵıllanadı, balalar hám hayallardıń awqatlanıwı hám bilim alıwı ústinen qadaǵalaw júrgizedi. YUNISEFtiń belsendi jumısları sebepli hár-jılı 3 millionnan aslam balanıń ómiri saqlap qalınadı. 1959-jılı BMSH Bas Assambleyası Balalar huqıqları deklaraciyasın qabılladı. Onıń maqseti baxıtlı balalıqtı támiyinlew, balalardıń huqıq hám erkinliklerinen olardıń ózleri hám jámiyet máplerinde paydalanıwdan ibarat bolıp, barlıq mámleketler hám mápdar shaxslardı balalarǵa berilgen huqıqlardı tán alıwǵa hám olarǵa ámel etiwge shaqırdı.
1979-jılı BMSH tárepinen Xalıq aralıq balalar-jılı dep járiyalandı. Balalardıń huqıqları, sonday-aq, 1989-jıl 20-yanvarda Balalar huqıqları haqqındaǵı Konvenciyada da bekkemlep qoyılǵan. Bunda mámleketler tárepinen 18 jasqa tolmaǵan shaxslar ushın ápiwayı huqıqlar támiyinleniwi názerde tutılǵan:
— óz shańaraǵında jasaw huqıqı;
— jeterlishe awqatlanıw hám taza suw menen támiyinleniw huqıqı;
— qolaylı jasaw dárejesine iye bolıw huqıqı;
— densawlıǵınıń saqlanıw huqıqı;
— ayrıqsha ǵamxorlıq hám arnawlı professional tayarlıq alıw huqıqı;
— óz tilinde sóylesiw, óz dininen hám mádeniyatınan paydalanıw huqıqı;
— oyınlar hám kewil ashar ilajlarda qatnasıw huqıqı;
— erkin bilim alıw huqıqı; — óz densawlıǵın qorǵaw huqıqı;
— reyimsizlik, kemsitiw hám ádilsiz qatnasta bolıwdan qorǵanıw huqıqı;
— óz pikirin erkin bildiriw, óz kózqarasların bildiriw ushın teńlesleri menen ushırasıw huqıqı.
Ózbekistan da 1989-jılı Balalar huqıqları haqqındaǵı Konvenciyanı imzaladı, ol boyınsha alınǵan minnetlemelerdi ámelge asırıw maqsetinde «Salamat áwlad ushın» qorı dúzilgen.
Ózbekstan óz ǵárezsizligin járiyalaǵanınan keyin kóp ótpey—1992-y. 2-martda BMSHga aǵza bo'ddi. Sol kúni BMSH Bas Assambleyası jayı aldında O'zRnıń Mámleket bayraǵina kóterildi. ashıldı (1993. 24. 8). BMSHda Ózbekstan Respublikası wákilxanası jumıs basladı. Ózbekstan Respublikası máseleleri menen shuǵıllanatuǵın shólkemi — YUNESKOga da aǵza boldı.