Bitiruv malakaviy ishi dolzarbligi: 6

II-bob.Elektron ta’lim resurslarini ishlab chiqish va keng ko’lamda qo’llanishi,

2.1 Elektron resurslar

Elektron taʼlim resurslar(ingliz. E-learning resource, inglizcha qisqartma . Electronic Learning resource) — bu oʻqitish, oʻrganish va baholash, shuningdek tadqiqot maqsadlarida foydalanish mumkin boʻlgan raqamli manbalar.
Zamonaviy telekommunikatsiya vositalari imkoniyatlari juda keng tizim boʻlib, unga ma’lum boʻlgan kompyuter, multimedia vositalari, kompyuter tarmoqlari, internet kabi tushunchalardan tashqari, qator yangi tushunchalar ham kiradi. Bularga axborot tizimlari, axborot tizimlarini boshqarish, axborotlarni uzatish tizimlari, ma’lumotlar ombori, ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi, bilimlar ombori kabilar misol boʻlishi mumkin. „XXI asr axborotlashtirish asri“da ta’lim sohasiga elektron ta’limni joriy etish, har bir ta’lim muassasasida: oʻqitish va oʻqish jarayonining; ta’lim muassasasi boshqarilishining; ta’lim muassasasi faoliyati muhitining axborotlashtirilishini talab qiladi. Bunda har bir ta’lim muassasida individual va maslahat mashgʻulotlar asosida pedagoglarni mustaqil va kompyuter ta’limi tizimini tashkil etish kerak. Ta’lim sohasida axborot resurslarini tashkil etish va ta’limda foydalanishga mamlakatimizda alohida e’tibor qaratilmoqda.
Elektron resusurlar shakllanishida electron hujjat formatlari ham muhimdir sababi bu format bilan elektron resusurlar kopayib bormoqda.Ulardan eng mashhurlari bilan tanishib chiqamiz
Text fayli (ba'zan matnli fayl ; eski muqobil nomi - flatfile ) elektron matn qatorlari ketma-ketligi sifatida tuzilgan kompyuter faylining bir turi . Matn fayli kompyuter fayl tizimida ma'lumot sifatida saqlanadi . Operatsion tizim fayl hajmini baytlarda kuzatib bormaydigan CP/M va MS-DOS kabi operatsion tizimlarda matn faylining oxiri bir yoki bir nechta maxsus belgilarni joylashtirish orqali belgilanadi, ular oxiri deb nomlanadi. -fayl (EOF) markeri, matn faylidagi oxirgi qatordan keyin toʻldiruvchi sifatida. Kabi zamonaviy operatsion tizimlardaMicrosoft Windows va Unix-ga o'xshash tizimlarda matnli fayllar maxsus EOF belgisini o'z ichiga olmaydi, chunki bu operatsion tizimlardagi fayl tizimlari fayl hajmini baytlarda kuzatib boradi. Ko'pgina matnli fayllarda operatsion tizimga qarab bir necha xil usullarda bajariladigan qator oxiri chegaralagichlari bo'lishi kerak . Yozuvga yo'naltirilgan fayl tizimlariga ega bo'lgan ba'zi operatsion tizimlar yangi qator ajratgichlardan foydalanmasligi mumkin va birinchi navbatda, qattiq yoki o'zgaruvchan uzunlikdagi yozuvlar sifatida ajratilgan satrlari bo'lgan matnli fayllarni saqlaydi.

“Matn fayli” konteyner turiga, oddiy matn esa kontent turiga ishora qiladi.

Umumiy tavsif darajasida kompyuter fayllarining ikki turi mavjud: matnli fayllar va ikkilik fayllar
Ba'zi tarixiy hujjatlar dasturiy yoki apparat uchun hujjatlarni ko'rsatuvchi oddiy matnli fayllar uchun DOC fayl nomi kengaytmasidan foydalanishi mumkin . DOC fayl nomi kengaytmasi 1980-yillarda WordPerfect tomonidan xususiy formati uchun ham ishlatilgan .

DOC ba'zan Palm OS foydalanuvchilari tomonidan elektron kitoblar kabi matnli fayllarni kodlash uchun foydalaniladigan bog'liq bo'lmagan format (odatda PDB fayl nomi kengaytmasidan foydalanadigan) PalmDoc uchun stenografiya sifatida ishlatiladi

. Doc (" hujjat " ning qisqartmasi ) - bu Microsoft -ning xususiy Microsoft Word ikkilik fayl formatida saqlangan so'zlarni qayta ishlash hujjatlari uchun ishlatiladigan fayl nomi kengaytmasi . Microsoft kengaytmadan 1983 yildan beri foydalanmoqda.
DOCX Microsoft Word hujjatlari uchun mashhur formatdir. 2007-yildan Microsoft Office 2007-ning chiqarilishi bilan joriy qilingan ushbu yangi Hujjat formatining tuzilishi oddiy ikkilikdan XML va ikkilik fayllar kombinatsiyasiga o'zgartirildi. Docx fayllarini Word 2007 va lateral versiyalarida ochish mumkin, lekin DOC fayl kengaytmalarini qo'llab-quvvatlaydigan MS Word ning oldingi versiyalarida emas.
DOC fayl formati ko'p yillar davomida yopiq spetsifikatsiya bo'lganligi sababli, formatning nomuvofiqligi saqlanib qoladi va bir xil faylni bir nechta so'zlarni qayta ishlash dasturlari bilan ishlashda formatlash ma'lumotlarining biroz yo'qolishiga olib kelishi mumkin. Microsoft Office 97 ikkilik fayl formatlari uchun ba'zi spetsifikatsiyalar 1997 yilda cheklangan litsenziya ostida nashr etilgan, ammo bu spetsifikatsiyalar 1999 yilda onlayn yuklab olishdan olib tashlangan. Microsoft Office ikkilik faylining keyingi versiyalarining texnik xususiyatlari formatlar ommaga ochiq emas edi. DOC formati spetsifikatsiyasi 2006-yildan cheklovchi RAND-Z shartlari ostida Microsoft soʻroviga binoan 2008-yil fevraligacha mavjud edi. Sun Microsystemsva OpenOffice.org fayl formatini teskari ishlab chiqdi . 2008-yil 15-fevralda Microsoft Microsoft Open Specification Promise ostida .DOC format spetsifikatsiyasini chiqardi . Biroq, bu spetsifikatsiya DOC formati tomonidan ishlatiladigan barcha xususiyatlarni tavsiflamaydi va teskari muhandislik ishlari zarur bo'lib qoladi. 2008 yildan beri spetsifikatsiya bir necha marta yangilangan; oxirgi o'zgarish 2022 yil may oyida kiritilgan.
Word-ning 97-yilgacha bo'lgan ("1.0" 1989 - "7.0" 1995) versiyalarida qo'llanilgan format kamroq ma'lum, biroq OpenOffice va LibreOffice ikkalasida ham ushbu formatlarni o'qish uchun ochiq kodli kod mavjud. Format, ehtimol, shunga o'xshash Excel versiyalarida joylashgan "Oqim" formati bilan bog'liq. Word 95 ham OLE bilan oʻralgan shaklga ega
Microsoft DOC fayl formati uchun spetsifikatsiyalarni ochgandan so'ng, raqobatchilar uchun formatni teskari muhandislik qilish va o'z ilovalarida bir xil yordamni taqdim etish oson bo'ldi. Bundan tashqari, Open Office-ning Ochiq Hujjat Formatidagi raqobati Microsoft-ni yanada ochiq va kengroq standartlarni qabul qilishga majbur qildi. 2000-yil boshida Microsoft Office Open XML standartini o'zgartirishga qaror qilganida edi . Ushbu yangi standart bo'yicha hujjatlarga .docx kengaytmasi berildi , "X" XML uchun. 2007 yilga kelib, ushbu yangi fayl formati Office 2007 ning bir qismiga aylandi va Microsoft Office ning yangi versiyalarida ham mavjud. Yangi fayl turi kichik fayl o'lchamlari, buzilishlarning kamroq o'zgarishi va yaxshi formatlangan tasvirlar taqdimotining afzalliklarini qo'shdi.
Elektron taʼlim resursi — Internet va multimedia vositalari yordamida taʼlimga oid raqamli oʻquv — uslubiy qoʻllanmalar, darsliklar, ilmiy — tadqiqot maqolalari, monografiyalar qurish va taʼlim xizmatlarining texnologiyalari (masofaviy oʻqishning turli koʻrinishlari) tushuniladi.
Ta’lim tizimiga elektron axborot ta’lim texnologiyalarini tatbiq etish, ta’lim muassasalarining moddiy texnik bazasini tanqidiy baholash va takomillashtirishdagi asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
ETni oʻquv jarayoniga tatbiq etish uchun lozim moddiy texnika bazasini yaratish;
oʻquv jarayoni uchun ET moʻljallangan ta’lim texnologiyalarini yaratish va qoʻllash;
talabalarni zamonaviy ET texnologiyalari sohasida bilim va koʻnikmalarini shakllantirish;
ETni joriy etish orqali ta’lim tarbiya va oʻqitish jarayonining samaradorligini oshirish.
Muqobil topshiriqlarni sinab koʻrish, masalan, bloglar yoki vikilar orqali. Guruhlarda oʻrganishni faollashtirish, shuningdek, mustaqil oʻrganish. Kommunikativ va hamkorlikdagi topshiriqlar orqali bilim va malakalarni shakllantirishni qoʻllab-quvvatlaydi. Materialni bir tomonlama taqdim etish oʻrniga faol oʻrganish usullari.
Blog (inglizcha: web log — „veb-jurnal“ soʻzidan), bu veb-saytning bir koʻrinishi boʻlib, undagi maqolalar xronologik tarzda yoziladi. Aksariyat bloglarda maʼlum bir mavzuga tegishli yangilik yoki sharh chop etiladi; boshqalari esa shaxsiy onlayn kundalik sifatida xizmat koʻrsatadi.
Washington Profile maʼlumotlarga koʻra birinchi blog varaqasiga 1992-yili TIM BERENS-Li tomonidan yangiliklar nashr etgan. 1996-yili bloglardan foydalanish keng ommaga yoyildi.
1999-yil avgust oyida San-Fransiskolik PYRA LABS kompaniyasi Blogger saytini ochdi. U birinchi bepul blog xizmati edi. Keyinchalik Blogger Google kompaniyasi tomonidan sotib olndi. 2004-yili Apple kompaniyasi hali rasmiy eʼlon qilinmagan yangi tavarlari haqida bloggerlar maʼlumotlar tarqatganligi uchun bloggerlarni sudga berdi, ammo sutda yutqazib qoʻyishdi.
2006-yili sud bloggerlar ham jurnalistlar ega boʻlgan huquqlarga ega deb qaror chiqardi.
Mualliflik turlariga koʻra.
Shaxsiy blog — bir kishi tomonidan yuritiladi. (qoidaga koʻra blog egasi tomonidan).
Timsoliy blog — malum boʻlmagan noaniq shaxs tomonidan yuritiladi..
Jamoali yoki ijtimoiy blog — blog egasi aniqlab bergan malumotlar asosida bir gurux shaxslar tomonidan yuritiladi.
Jamiyat blogi — bir tashkilot azolari tomonidan yuritiladi.
Multimedia turlariga koʻra.
Matnli blog — matnlar asosida tuzilgan blog.
Suratli blog — suratlar asosida tuzilgan blog.
Musiqiy blog — musiqalar asosida tuzilgan blog.
Video blog — video fayllar asosida tuzilgan blog.
Texnik asoslariga koʻra
Stand alone blog — aloxida xosting va dvijkali blog
Blog-platforma — blog xizmati kuchi asosidagi blog(LiveJournal, LiveInternet va hokazo).
Moblog — mobil veb blog, kontentli.
Wiki) — bu oʻz auditoriyasi tomonidan bevosita veb-brauzer yordamida birgalikda tahrirlangan va boshqariladigan gipermatnli nashr hisoblanadi. Odatda viki loyihaning mavzulari yoki koʻlami uchun bir nechta sahifalarni oʻz ichiga oladi hamda jamoatchilik uchun ochiq boʻlishi yoki tashkilot ichida ichki maʼlumotlar bazasini saqlash uchun foydalanish bilan cheklangan boʻlishi mumkin.

Vikilar viki-dasturiy taʼminot tomonidan yoqiladi, aks holda viki dvigatellari deb nomlanadi. Viki-motori kontentni boshqarish tizimining bir shakli boʻlib, boshqa veb-ga asoslangan tizimlardan, masalan, blog dasturiy taʼminotidan farq qiladi, chunki kontent hech qanday aniq egasi yoki yetakchisisiz yaratilgan va wikilar foydalanuvchilarning ehtiyojlariga koʻra oʻziga xos tuzilishga ega boʻlmaydi, bu esa tuzilishga koʻra paydo boʻlishiga imkon yaratadi. Viki dvigatellari odatda soddalashtirilgan belgilash tilidan foydalangan holda tarkibni yozishga va baʼzan boy matn muharriri yordamida tahrirlashga ruxsat beradi. Oʻnlab turli xil viki dvigatellari qoʻllaniladi, ular mustaqil va boshqa dasturiy taʼminotning bir qismi boʻladi masalan, xatolarni kuzatish tizimlarini aytish mumkin. Baʼzi viki dvigatellari ochiq manbali, boshqalari esa xususiyligi bilan farqlanadi. Baʼzilar turli funksiyalarni hamnazorat qilish imkonini beradi; masalan, tahrir qilish huquqi materialni oʻzgartirish, qoʻshish yoki oʻchirishga ruxsat berishi mumkin. Boshqalar kirishni boshqarishni majburlamasdan ruxsat berishlari mumkin. Kontentni tartibga solish uchun boshqa qoidalar oʻrnatilish holatini ham koʻrish mumkin.

Vikipediya onlayn ensiklopediya loyihasi eng ommabop vikiga asoslangan veb-sayt boʻlib, 2007-yildan beri eng yaxshi yigirmatalikka kiruvchi dunyodagi eng koʻp koʻrilgan saytlardan biri hisoblanadi[3]. Vikipediya bitta viki emas, balki har biri maʼlum bir tilga tegishli boʻlgan yuzlab vikilar toʻplamini oʻz ichiga oladi. Vikipediyaga qoʻshimcha ravishda, umumiy va xususiy boʻlgan yuz minglab boshqa vikilar, jumladan, bilimlarni boshqarish resurslari, qayd qilish vositalari, hamjamiyat veb-saytlari va intranetlar sifatida ishlaydigan vikilar ham qoʻllaniladi. Ingliz tilidagi Vikipediya eng katta maqolalar toʻplamiga ega: 2020-yil fevral holatiga koʻra, unda 6 milliondan ortiq maqolalar mavjud. Uord Kanningem, birinchi WikiWikiWeb viki-dasturini ishlab chiquvchisi dastlab vikini „ishlashi mumkin boʻlgan eng oddiy onlayn maʼlumotlar bazasi“ deb taʼriflagan[. „Wiki“ (talaffuz qilinishi [viki] )gavayicha soʻz boʻlib, „tez“ degan maʼnoni anglatadi
Uord Kanningem va hammuallif Bo Leuf oʻzlarining "Viki yoʻli: Internetda tezkor hamkorlik" kitobida Wiki konsepsiyasining mohiyatini tasvirlab berishgan:

"Viki faqat mutaxassislarni emas, barcha foydalanuvchilarni qoʻshimchalarsiz faqat standart „oddiy vanil“ veb-brauzerdan foydalangan holda viki veb-saytida istalgan sahifani tahrirlashga yoki yangi sahifalar yaratishga imkon yaratadi"

„Viki sahifa havolasini yaratishni intuitiv ravishda oson qilish va moʻljallangan maqsadli sahifa mavjudligi yoki yoʻqligini koʻrsatish orqali turli sahifalar oʻrtasida mazmunli mavzu assotsiatsiyasini targʻib qiladi“
„Viki — bu mutaxassislar va professional yozuvchilar tomonidan yaratilgan va tasodifiy tashrif buyuruvchilar uchun moʻljallangan ehtiyotkorlik bilan yaratilgan sayt emas. Buning oʻrniga, u odatiy tashrif buyuruvchini/foydalanuvchini doimiy ravishda veb-sayt landshaftini oʻzgartiradigan doimiy yaratish va hamkorlik jarayoniga jalb qilishga intiladi[8]“
Viki muharrirlar va mualliflar hamjamiyatlariga hujjatlarni hamkorlikda yozish imkonini beradi. Odamlar oʻz hissasini qoʻshishlari uchun kompyuter, Internetga kirish, veb-brauzer va oddiy belgilash tilini bilish talab qilinadi (masalan, MediaWiki belgilash tili). Wiki veb-saytidagi bitta sahifa „viki-sahifa“ deb ataladi, odatda giperhavolalar bilan yaxshi bogʻlangan sahifalarning butun toʻplami esa „viki“ hisoblanadi. Viki aslida maʼlumotlarni yaratish, koʻrib chiqish va qidirish uchun maʼlumotlar bazasi. Viki chiziqli boʻlmagan, rivojlanayotgan, murakkab va tarmoqqa ulangan matnga ruxsat beradi, shu bilan birga muharrir argumentlari, bahs-munozaralari va tarkib va formatlash boʻyicha oʻzaro taʼsir qilish imkonini beradi[9]. Viki texnologiyasining oʻziga xos xususiyati sahifalarni yaratish va yangilash qulayligidir. Umuman olganda, moderator yoki darvozabon tomonidan oʻzgartirishlar qabul qilinishidan oldin hech qanday tekshiruv oʻtkazilmaydi va bu veb-saytdagi oʻzgarishlarga olib keladi. Koʻpgina vikilar foydalanuvchi hisoblarini roʻyxatdan oʻtkazishni talab qilmasdan keng jamoatchilik tomonidan oʻzgartirilishi mumkin. Koʻpgina tahrirlar real vaqtda amalga oshirilishi mumkin va deyarli bir zumda onlayn koʻrinadi, ammo bu xususiyat tizimni suiisteʼmol qilishni osonlashtiradi. Shaxsiy viki-serverlar sahifalarni tahrirlash va baʼzan ularni oʻqish uchun foydalanuvchi autentifikatsiyasini talab qiladi. Maged N. Kamel Boulos, Cito Maramba va Stiv Uiler ochiq vikilar sotsial darvinizm jarayonini keltirib chiqarishini yozadilar. "… wiki-sahifalarni tahrirlash mumkin boʻlgan ochiqlik va tezkorlik tufayli sahifalar tabiat tirik organizmlarga boʻysunadiganidan farqli oʻlaroq, evolutsion tanlash jarayonidan oʻtadi. „Nomaqbul“ jumlalar va boʻlimlar shafqatsizlarcha yoʻq qilinadi, tahrir qilinadi va „mos“ deb topilmasa, almashtiriladi, bu esa yanada sifatli va tegishli sahifaning rivojlanishiga olib keladi
Elektron ta’lim — axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosidagi ta’limning turli koʻrinishlarini anglatuvchi keng tushunchadir. ET tashkillashtirishning koʻpgina manbalari orasidan quyidagilarni koʻrsatish mumkin:
— Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);
—Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning Management Systems);
— Ichki kontentni boshqaruv tizimlari CMS (Content Management Systems).
Dars jarayonida kompyuterdan foydalanish oʻqituvchi va oʻquvchilarga interactive yangidan- yangi oʻziga xos qulayliklar yaratadi:
Elektron taʼlim resurslarini qurish va foydalanish;
Dars sifatini oshirish;
Oʻquv jarayonini modernzatsiyalash;
Infotuzilmani qoʻllash yaʼni aqlli auditoriyasini tashkil etish va oʻquvchilarni kompyuter savodxonligini yuksaltirish;
Interfaol metodlarni qoʻllash;
Taʼlimga oid innovatsion dasturlardan foydalanish.
Elektron taʼlimning boshqa taʼlim va oʻqitish yondashuvlariga yordam berish darajasi yoki oʻrnini bosish darajasi oʻzgaruvchan boʻlib, davomiylik boʻyicha yoʻqdan toʻliq onlayn masofaviy taʼlimgacha boʻladi. Texnologiyani qoʻllash darajasini tasniflash uchun turli tavsiflovchi atamalar (bir oz nomuvofiq) ishlatilgan. Masalan, „gibrid taʼlim“ yoki " aralashtirilgan taʼlim " sinfdagi yordamchi vositalar va noutbuklarga tegishli boʻlishi mumkin yoki anʼanaviy sinf vaqti qisqartirilgan, ammo yoʻq qilinmagan va baʼzi onlayn taʼlim bilan almashtiriladigan yondashuvlarga ishora qilishi mumkin. „Taqsimlangan taʼlim“ gibrid yondashuvning elektron taʼlim komponentini yoki toʻliq onlayn masofaviy taʼlim muhitini tavsiflashi mumkin.