Bixeviorizm va neobixeviorizm

Bixeviorizm va neobixeviorizm

Abdullayeva Rohila

Inglizcha: biheviour – “Xulq”

XIX asrning oxiri XX asrning boshlaridagi Amerika psixolingvistikasining yetakchi oqimlaridan biri.

Bixeviorizm ta’limoti asosida odam va hayvon xulqida tashqi muhitdan bo‘ladigan ta’sir, qo‘zg‘atuvchi (stimul)ga javoban yuzaga keladigan xatti-xarakat va unga taalluqli nutqiy va hissiy javoblarning majmuyi yotadi. Bixeviorizm introspektiv psixologiya inqirozi sharoitida va hayvonlar psixologiyasini eksperimental tadqiq qilish asosida yuzaga kelgan.

Lot – “ichkariga qarayman” insonni turli asbob-uskunalarsiz to‘g‘ridan to‘g‘ri kuzatish metodi. Introspeksiya inson faoliyatining: fikrlash, ijodiy jarayon, hissiyot, havotir, aqliy faoliyat kabi jabhalariga e’tibor qaratadi.

Introspektiv psixologiya:

Rene Dekart – ichki ruhiy olam nazariyasi muallifi. Jon Lokk – inson tajribasini ikki qismga: ichki (fikriy) va tashqi (tashqi olam va undagi predmetlar bilan aloqador) tajribalarga bo‘lgan.

Introspeksiya namoyandalari:

Keyinchalik o‘z-o‘zini metodi mazkur yo‘nalishda amal qilmasligi ma’lum bo‘ldi. Shuning uchun tashqi tomondan sun’iy ta’sir qilish va uni kuzatishga asoslangan metod ishlab chiqilgan.

Pozitivizm falsafasi tamoyillari bixeviorizmning umummetodologik asosi bo‘lib xizmat qilgan.

Falsafaning yagona huquqiy manbasini o‘ziga xos emperik fanlar deb e’lon qiladigan va falsafaning kognitiv qiymatini inkor etuvchi yo‘nalishi.

Pozitivizm:

1930-yillarda O.Kont tomonidan fanga kiritilgan; Falsafaning hal qilinmaydigan deya qaralgan muammolarini hal qilish; nazariy bilimlarni empirik tekshirishga e’tibor berish;

Pozitivizmning xususiyatlari:

Fan faollikni tushuntirib bera olmaydi, tavsiflab berishi mumkin; obyetkiv bilim va universal bilim va obyektiv bilim olishining universal yo‘lini topish;

Pozitivizmning xususiyatlari:

Ilmiy bilimlarni nozik ma’lumotlar majmuasiga qisqartirish va fandan “kuzatib bo‘lmaydiganlari”ni to‘liq yo‘q qilish.

Stimul – reaksiya tushunchasi

Bixeviorizmning inqirozi natijASIDA xx ASRNING 30-YILLARIDA VUJUDGA KELGAN. Asoschilari: E.Ch.Tolmen, B.F.Skinner, K.L.Xall.

Neobixeviorizm

Organizm ehtiyoji va reaksiya formulasi

E.Ch.Tolmenning sichqonlar ustidagi tajribasi va fanga qo‘shilgan:

Yo‘nalish XX asrning 50-yillariga kelib o‘z o‘rnini kognitiv psixologiyaga bo‘shatib bergan. Keyingi davrlarda aynan shu oqim rivojlangan.