Biznes boshqaruvi

Raqobat va uning rivojllanishi
Bozor iqtisodiyotining eng asosiy tamoyillaridan biri - tovar ishlab chiqaruvchilaming erkin raqobatidir. Raqobat - ishlab chiqaruvchilar yoki ta'minotchilar, korxonalar, firmalar o'rtasidagi ishlab chiqarish, maqsulot sotish borasida eng maqbul sharoitlarga egalik qilish orgali eng yaxshi natijalarga erishish maqsadida olib boriladigan kurashdir. Bozor tizimida ragobatning asosiy mazmuni iste 'molchi va uning eqtiyojini to la qondirish uchun kurashni anglatadi. Bu kurash bozorni egallash uchun olib boriladi va tovarni arzonlashtirilishiga va sifatiga boqliqdir. Raqobat kurashida halaba qilish uchun tadbirkor o'z faoliyatida muhim uch Jihatga e'tiborini qaratmogi lozim: Birinchidan, yo' nalishni to g'ri tanlash. Aniq mayda-chuydalargacha sinchiklab tayyorlanishi shart emas, ammo harakat yo'nalishi aniq bo' Imoqi shart. Ikkinchidan, ko'proq axborot to'plashga e'tiborni qaratish kerak. Bu yerda tashqi muhitni hisobga olish o'zi ishlab chiqadigan mahsulot sifatini oshirish bilan turli bozor larning o'ziga xosligini va ragobatchilarn ing xatti-harakatlarini hisobga olish kabi nazarda tutilmokda. Keng miqyosdagi ma'lumotlarga ega bo'lish korxonani nafaqat mamlakat natijasida, hatto uni halgaro maydondagi xatti-harakatlariga va ishlarning muvaffaqiyatli olib borilishiga yordam beradi. Masalan, Yaponiyada informatsiya sistemasi bugungi kunda deyarli har qanday u yerda faoliyat ko'rsatayotgan firmalarga qulay va tez yetkazib beriladi (kattakon firmalardan tortib bir necha kishi ishlaydigan kichik korxonaga bu qulayliklar tengdir). Bu holat esa Jagon bozoridagi shiddatli raqobat kurashida yutib chiqish uchun katta imkoniyatlar gazam in bo'la oladi: Uchinchidan, egiluvchanlik (sharoitga tez moslashish qobiliyati). Bu yerda har qanday tashqi o'zgarishlarga tez va to'g'ri baho berish qulay vaziyat tug'ilib golsa undan tezda foydalanib golish va oldindan sinish havfiga qarshi chora tadbirlarni ishga solish.G'arb davlatlarida tayyorlanayotgan hujJatdan ko'ra rejalashtirish Jarayoni muhimroq hisoblanadi. Yugori sifatli rejaning o'zi qo'yilgan maqsadga olib kelishi uchun barcha menejerlarni ishga jalb qilish bilan bir gatorda iloji boricha firmani hamma a'zolarini qilinmoqcht bo'igan ishlar bilan batafsil tanishtirib chiqib, ularga bu harakat aniq nima berishini ham aytib o'tish maqsadga muvofiqdir. Buning natijasida hujJatga nisbatan firma a'zolarining xatti harakatlari muhimroq natijalarni berishi mumkin va ular mavjud rejaga qo'shimcha taklif va tashabbuslar kiritish bilan erishmoqchi bo'lgan maqsadni yo'I-yo'riqlariga oydinlik kiritadilar. Bizning sharoitda ham rahbar bilan boshqa korxona a'zolari oddiy ishchigacha ishning natijasiga Jon kuydirishlari kerak. Buning uchun ular o'rtalaridagi sun'iy masofani tezroq bartaraf etmoq lozim. «Ota-bola» munosabatlari o'rnigahamkorlik munosabatlari kelgan Joyda yugori natijalarga erishish mumkin. Tadbirkorlik faoliyati unumli amalga oshishida va ragobatchilardan o'zib ketishda marketing xizmatining ahamiyati borgan sari ortib boradi. Bozordagi vaziyatni chuqur va har taraflama o'rganish asosida ish yuritish o'ta muhimdir. Asosiy tamoyil bu yerda mahsulotni yaratib, uni sotish to' g' risida boshqotirish emas, hali yaratmasdan turib uning kelajagini aniqlashdan iboratdir. Chunki yaratilgan maqsulotlar, albatta sotilishi kerak. «Iste'molchi - shoh!» Ana shu shior AQSH, Yaponiya va qator Y evropa tadbirkorlari uchun aloqida ta'kidlanib kelmoqda. «har qanday tadbirkorlikka, unga quvvat va kuch beruvchi eng avvalo, albatta iste 'molchidir! Ularsiz korxona o'z ishini davom ettirmasa ham bo' laveradi», - deb yozadi Amerika olimi D. Xarrington «Amerika korporatsiyalarida sifatni boshqarish» degan ajoyib, risolasida. Iste'molchining bo'lmasligi, buyurtmaning yo'qligi ishsizlikka olib keladi va bunday xolat firma raqbariyatini chuqur va har taraflama o'ylab kot rishga majbur qilmog’i darkor. Ish yurituvchi tadbirkorning shundan kelib chiqaradigan xulosasi ragobatchilar qaysidir Jixatdan o'zib ketishgani va ana shu sababni tezda topishdir. Raqobat iqtisodiyotini tartibga soluvchi eng muhim vositalaridan bo' lganligi uchun uning rivoji iste'molchini mahsulotga nisbatan tobeligini pasaytirib, ma'lum darajada iste'molchini bevosita ishlab chiqarish Jarayoniga bo'lgan talabi va ta'sirini kuchaytiradi. Ko'plab iste'molchilar va maqsulot yetkazib beruvchilarning talab va takliflarini belgilashda ragobat aloqida o'rin tutganligi uchun tadbirkor o'z faoliyatining eng muhim tomonlaridan biri deb ragobat va uning darajasini bilib turishini anglashga majbur bo'ladi. Narx navo belgilashda ham ma'muriy idoralar emas, balki bozor mexanizmi yetakchi o'rinda bo'ladi. Bu degani aloqida maqsulot ishlab chiqaruvchilar va resurs yetkazib beruvchilar faqat iste'molchining xohish va rayiga haragandagina normal faoliyat ko'rsatishlari mumkin. Bozor qonun qoidalarga amal qilgan va bozor vaziyatini to'qri qisobga ololgan o'z mavqeining mustaqkamlanishiga erishishi mumkin, Bozor talablarini mensimagan esa oqibat natijasidan xonavayron bo'lishlari aniq. Ragobat kuchli bo'lgan joyda xaridor- xo'jayin, bozor - agent, korxona esa xizmatkor. Tadbirkor uchun ragobatning mavjudligi ganchalik zarur bo'lsa, ragobatning yo'lini to' suvchi har qanday golat uni bo'qadi va olib borilayotgan ishga putur yetkazadi, pirovard natijada iste 'molchini arzon va sifatli maqsulotlardan mahrum etadi. Ko'p iste'molchilar esa bu holat davom etaversa umuman iste'mol buyumlarni olishdan maqrum bo' lib golishadi, chunki buning natijasida bozorda taqchillik (defitsit) hukmron bo'lib oladi Raqobat tovar ishlab chigarish paydo bo'lgan vaqtda vujudga kelgan bo'lib, Kapitalizm davridagina bozoming asosiy dastagiga aylandi XIX asr o'rtalarida bozorga davlat tomonidan boshqarilmaydigan erkin raqobat kirib keldi.
O'sha davrdan boshlab ragobat ichki tarmoq va tarmoqlararo shakllarga bo'lina boshladi.Ichki tarmoq raqobat - bir tarmoqqa tegishli tovar ishlab chigaruvchilar o'rtasidagi ragobat bo'lib, o'rtacha korxonalarga nisbatan mehnat unumdorligi yuqori bo'lgan korxonalar qo'shimcha daromad oladi, texnik Jihatdan va tashkiliy Jihatdan goloq bo'lgan korxonalar esa aksincha o'zlari ishlab chiqarayotgan tovarning qiymatini bir qism ini yo'gotadi va vagti kelib inqirozga yuz tutadi. Ichki tarmoq raqobati korxonalarda ilm iy-texnik Jarayonini rivojlanishiga turtki beradi.
Tarmoqlararo raqobat - bu turli tarmoqlarga taallugli kor-xonalar o'itasidagi raqobatdir. Bundan kapital past darajada foyda olish me'yoriga ega bo'lgan tarmoqlardan yugori foyda oluvchi tarmoqlarga ogib o tishi kuzatiladi. Yangi kapitallar boshqa tarmoqqa kirib borar ekan, Jamiyat ehtiyoji uchun zarur bo'lganntovarlarni ishlab chiqarishga kirishadi, bozordagi tovar miqdori ko'payadi, narx pasaya boshlaydi va natijada darom ad miqdor ozayib boradi. Kam daromadli tarmoqdan kapitalni chigib ketishi aksincha natijaga olib kelishi kuzatiladi: ishlab chigarish hajmi kamayadi, tovar ga bo'lgan ehtiyo] taklifdan ortib boradi, natijada narx qimm at lashib darom ad orta boshlaydi. Raqobat turlarini toifalanishi bozordagi ishlab chiqaruv-chilarning miqdori va«solishtirma vazni»ga bog'liqdir. Shunga mos holda ragobat mukammal (erkin) va nomukammal bo'ladi.Erkin raqobatning asosiy belgilari.Raqobat qatnashchilarining cheklanmagan miqdordagi soni, bozorga kirishning absolyut erkinligi, masalan, har bir kish ini tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish va uni to xtatish huqugiga ega ekanligini bildiradi. Buni u turlicha ko'rinishda amalga oshirishi mullkin: bevosita o'zi mehnatda ishtirok etishi, ishchilarni yollash, kapitalistga aylanib, aksiyalar va davlat obligatsiyalarini sotib olish, bankka pul qo' yish ulari ko'chmas mulkka investirlashtirish va boshqalar orqali bajaradi. Raqobatchilikning har bir qatnashchisi to' la axborotga (taklif va talab, narx navo, foyda me 'yori va qj.lar bo'yicha) ega bo'lgan taqdirdagina o'zi uchun eng maqbul yo'Ini tanlashi, to' qri qadam tashlashi mumkin.Bir xil nomlanuvchi mahsulotlarni absolyut bir Jinsliligi savdo markasining va boshqa, tovar sifatiga taalluqli harakteristikalarning yo' qligini ko'rsatadi. O'sha savdo markasining borligi savdo etuvchini imtiyozli monopolik mavqega olib chiqadi, bu esa erkin bozorga mos emasErkin raqobatchilik sharoitida talab va raklifning o'zgarib turishi bir sohada ortiqcha ishlab chiqarishga ikkinchi sohada esa kam ishlab chiqarishga olib keladi.