Biznes etikasi va psixologiyasi

I. Ijtimoiy-siyosiy notiqlik: 
1) ijtimoiy 
- siyosiy, 
iqtisodiy 
- 
ma‟naviy
mavzudagi ma‟ruzalar; 
2) hisobot ma‟ruzalari; 
3) siyosiy nutqlar; 
4) diplomatik nutqlar; 
5) miting nutqlari; 
6) harbiy mavzudagi nutqlar; 
7) ilmiy-ommabop nutqlar; 
8) targ„ubot nutqlari; 
9) siyosiy sharhlar. 
II. Ilmiy(akademik)notiqlik: 
1) o„quv ma‟ruzalari; 
2) ilmiy ma‟ruzalar; 
3) ilmiy axborotlar; 
4) ilmiy sharhlar. 
III. Sudnotiqligi: 
1) Qoralovchi (prokuror)nutqi; 
2) Oqlovchi (advokat)nutqi; 
3) o„z-o„zini himoyaqilishnutqi. 

---

1) ta‟ziya (motam)nutqi; 
2) tabrik-qutlov nutqi. 
IV. 
Diniy notiqlik: 
1) Xutba (jumavahayitnomozlaridadiniyarbobnutqi) 
2) va‟z (kengommagamo„ljallanganbadiiy-emosionalnutq). 
Nutq madiniyati ancha sertarmoq, murakkab voqelik. Nutq 
madaniyati tushunchasi til grammatikasining barcha qonun-qoidalarini 
,adabiy talaffuz normalarining majmuasidan iborat bo„lgan orfoepik 
qoidalarni ,talaffuz masalalarini ,bilim, madaniy saviya va axloqiy 
qarashlar kabi juda ko„p sohalarni o„zuchiga oladi. 
Sodda, har bir aniq vaziyatda tushunarli bo„lgan ,adabiy talaffuz 
normalariga moskeluvchi aniq va ravon nutqni madaniyatli nutq deyish 
mumkin. 
Biroq aniqlik, soddalik, tushunarlilik hodisalarining o„ziham nisbiy 
harakterga ega. Ana shundan nutq madaniyati hodisasigaxos bo„lgan 
xususiyat, ya‟ni nutq madaniyatining kasb - kor bilar, aniqrog„i ,turli 
sohalar bilan aloqadorlik xususiyat kelib chiqadi. Boshqacha qilib 
aytganda, nutq madaniyatining o„zi, og„zaki ma‟noda ham, yozma 
ma‟noda ham bir necha ko„rinishga bo„linadi.Ulardan eng muhimlari: 
1) 
ommaviy nutq madaniyati; 
2) 
kasb-kor nutq madaniyati; 
3) 
sahna nutqi madaniyati. 
Har bir sohaning o„zi tarkiban yana bir qator xususiyatlarga egaki 
,ularning har biri haqida ayrim-ayrim mulohaza yuritilishi zarur. 
Ma‟lumki,ilm-fanning har bir sohasi o„z atamalari ,tushunchalariga 
ega. Shuning uchun ham, biror kishining nutq madaniyati darajasiga 
baho berishda ana shu omilni hisobga olishkerak. 
Amaliy yig„ilishlar va suhbatlardagi nutqlarda sodir etiladigan 
holatlarni, avvalo ,kechirib bo„lmaydi.Ammo notiqning so„zini bo„lib, 
luqma tashlash ham odobdan emas. Notiq so„zini tamomlaguncha sabr 
etish,keyin ruxsat olib so„zlash,"tuzatish"da qo„pollikka, beandishalikka, 
odob - axloq doirasidan chetlanishga yo„l quyib bo„lmaydi. "Tuzatish" 
dag„oyat nazokat va muloyimlik zarur. 

---

Amaliy muloqotda rahbar "men" nik o„ptakrorlamasligi 
,shaxsiy va oilasiga tegishli masalalardan so„z ochmasligi kerak. 
Mabodo, so„zlovchining tashqi kiyofasida yoki ust - boshida 
kamchilik qo„rsa, uni ko„rmaganga olish, yonida o„tirgan 
suhbatdoshlarga ko„rsatib, uning diqqatini shu narsalarga tortish, 
kulish ham yomon fazilat hisoblanadi .Amaliy muloqot paytida 
boshni sarak-sarak qilish, pichirlashib ,uyqusirab o„tirish, qo„lni 
siltash, dastak qilish ham tarbiya sizlikdir. 
Telefonda so„zlashishning o„zigaxos madaniyati, odobi 
,qoidalari bor. Telefon raqamlari uchun alohida yon daftar yoki 
maxsus daftartutish lozim. 
Xullas, notiqlik san‟ati (nutq madaniyati, so„zlashish odobi) 
rahbar faoliyatining muhim tarkibiy qismidir .Yaxshi nutq-
qobiliyatlilik va iste‟dodlilik nishonasidir.