Biznes jarayonlari iste'molchi uchun qiziqish uyg'otadigan mahsulot yoki xizmatni yaratishga olib keladigan turli XIL faoliyat turlari to'plami

Mumkin bo'lgan qarshi choralar

Tasavvur qilaylik, korxona rahbari 20 dan yuqori raqamli risklarni minimallashtirish uchun qayta ishlanishi kerak deb qaror qildi. Mumkin bo'lgan qarshi choralar 9.1-jadvalda keltirilgan.
Axborot xavfsizligi xavflarini qayta ishlashdan so'ng, qoldiq xavf har bir joriy axborot xavfsizligi tahdidlari uchun maqbul bo'ldi.
Tavsiya etilgan usul tashkilotning axborot xavfsizligi xavfini katta miqdordagi qayta ishlangan ma'lumotlar va cheksiz ko'p foydalanuvchilar sharoitida aniq va oqilona baholash imkonini berdi va minimal moliyaviy infuziyalarni talab qildi. Ko'rib chiqilgan usulni amalda qo'llash Rossiya FSTEK axborot xavfsizligi tahdidlari bankiga asoslangan xavfsizlikni muhofaza qilishning asosiy tahdidlarini aniqlashga yordam berdi. Axborot xavfsizligi xavfini baholash natijalaridan kelib chiqqan holda, telekommunikatsiya korxonasining tahdid modeli yaratildi.
Shuni ta'kidlash kerakki, tavsiya etilgan usul avtomatlashtirilgan axborot tizimiga ham, avtomatlashtirish vositalaridan foydalanmasdan axborotni qayta ishlash tizimlariga ham bir xil darajada qo'llaniladi. Biroq, axborot xavfsizligi risklarini baholashga imkon beruvchi ixtisoslashtirilgan dasturiy mahsulotlardan foydalanish hanuzgacha ustuvor vazifa bo'lib qolmoqda, chunki u ko'rib chiqilayotgan usuldan farqli o'laroq, etarli vaqt va moliyaviy resurslarni hisobga olgan holda risklarni boshqarish tizimining real vaqt rejimida ishlashiga imkon beradi. bir martalik yoki vaqti-vaqti bilan amalga oshirilishi mumkin.
Risklarni davolash protsedurasining yana bir xususiyati shundaki, u nafaqat mavjud zaifliklarni "bartaraf etish" va mavjud axborot xavfsizligi tahdidlarini amalga oshirish ehtimolini minimallashtirish, balki xodimlarning axborot xavfsizligi masalalari bo'yicha malakasini oshirishga yordam beradi.

1-- Risk tushunchasi va tavsifi

Risk deganda tabiiy-iqlimiy, iqtisodiy va ijtimoiy hodisalar xususiyatidan kelib chiquvchi yo‘qotishlar xavfi
ehtimoli tushuniladi. Keng ko‘lamli tushuncha sifatida riskni tarixiy, huquqiy, iqtisodiy yoki moliyaviy kategoriya
sifatida ko‘rib chiqish mumkin.
Riskning quyidagi ta’rifi alaqancha kengroq hisoblanadi: risk – subyekt tomonidan ko‘plab (birdan ortiq)
natijalarni qamrab oluvchi, konkret natijaning noaniqligi va hech bo‘lmaganda natijalardan biri xavfli bo‘lgan
alternativalar mavjudligi holatida qabul qilinadigan qaror tavsifi.
Hodisa – tabiiy yoki ijtimoiy-texnik jarayonlar, tashqi subyektlarning maqsadga yo‘naltirilgan xatti-
harakatlari yig‘indisi yoki subyektning o‘zini xatti-harakati.
Subyekt uchun xavf-hatarlar – amalga oshishi subyektga zarar (ziyon) yetkazishi mumkin bo‘lgan hodisalar;
subyektni yo‘q qilinishida yoki subyektning evolyutsiya imkoniyatlarini cheklanishida, yoki subyekt manfaatlariga
ziyon yetkazilishida namoyon bo‘ladi.
Zarar – har qanday moddiy yoki ma’naviy talofat, ziyon.
Manfaat – naf, foyda.
Shunday qilib, risk alohida holat sifatida risk-menejment nuqtai-nazaridan kelib chiqib ikkita xususiyatga ega
– noaniqlilik (ehtimollik) va xavf-hatarning amalga oshishi natijasida yuzaga keluvchi zararlilik.
Iqtisodiy nazariyada “risk”ni ma’lum ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatni amalga oshirish natijasida
korxona tomonidan daromadlarning bir qismini yo‘qotish yoki qo‘shimcha xarajatlar qilish ehtimoli (xavfi) sifatida
tushunish qabul qilingan.
Risk omili va uning natijasida ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni qoplash zarurati sug‘urtaga bo‘lgan
extiyojni keltirib chiqaradi. Risk sug‘urta mafaatlari va munosabatlarini yuzaga kelish asosi hisoblanadi.
“Risk” so’zi Evropaning ko’p tillarida mavjud. Misol uchun greklarda

ridsikon so’zi mavjud bo’lib, u qoya, cho’qqi ma’nosini bildiradi. Italiyaliklar
tilida risiko so’zi xatar, tahdid ma’nosini, risicare so’zi qoyadan mohirona o’tish
ma’nosini bildiradi. Frantsuzlardagi risdoe so’zi taxdid, qoyani aylanib o’tmoq
ma’nosini beradi. P.G. Grabova risk tushunchasini ilmiy jihatdan tadqiq qilgan
olimlardan biri bo’lib, riskni daromadlarning, resurslarning bir qismini yo’qotish
xavfi sifatida talqin qiladi6.
Granaturov.V.M.ning fikricha, “Risk - bu muqarrar tanlov sharoitidagi
noaniqlikni bartaraf qilish bilan bog’liq faoliyat bo’lib, bu jarayonda mo’ljallangan
natijaga erishishni, muvaffaqiyatsizlik va mo’ljaldan farqlanishlarni miqdoriy va
sifat jihatdan baholash imkoniyati mavjud”7. O’zbek iqtisodchi olimlaridan i.f.d.
M.Sharifxujaev, Yo.Abdullaevlarning hammualliflikdagi “Menejment: 100 savol va javob” kitobida ham mantiqiy, ham lug’aviy ma’nodan kelib chiqib
yondashilgan. Ularning o’zbek tilining izohli lug’atiga tayanib bergan fikricha:
- xavf - biror ko’ngilsiz hodisa yoki falokat yuz berish ehtimolligi; xatar;
qo’rqinch;
- xatar - biror baxtsizlikka, falokatga olib kelishi mumkin bo’lgan sharoit;
xavf, tahlika;
- xavf-xatar - xavf va xatar, biror narsadan qo’rqish8;
- tavakkalchilik - bu oqibatning yaxshi bo’lishiga umid bog’lab, xavf
ehtimolligini zimmasiga olgan holda kilinadigan harakat;
- tavakkalchilik - bu resurs yoki daromaddan to’la yoxud qisman yo’qotish
xavfi;
- tavakkalchilik - bu noaniklik sharoitida har qanday dovyurak menejer uchun
tabiiy holat, vaziyat. Tavakkalchilik botirning ishi;
- tavakkalchilik - bu omadsiz oqibatning miqdoriy baholanishi9.
Riskni ma’lum bir qarorni qabul qilish natijasida zahiralarni yo’qotish
imkoniyati, daromadlarni ololmaslik yoki qo’shimcha xarajatlar zarurati sifatida
belgilash mumkin.
Risk – bu bashorat qilinayotgan loyihani amalga oshirishda haqiqiy
sharoitlardan ozgina chekinilganda daromadlarni ololmaslik yoki zararlarning
paydo bo’lib qolish ehtimolidir.Shu bilan birga potentsial investor tomonidan
qo’yilgan pul mablag’larini yo’qotish mumkinligi hamdir.

2-- Risklarning turlari va ularning turkumlanishi
Risklarning turkumlanishi deganda oldinga qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun ularni ma’lum belgilari bo‘yicha alohida guruhlarga ajratish tushuniladi. Risklarni turkumlashning quyidagi mezonlari mavjud:
risklar xavf soluvchi obyektlar sinflari;
riskni yuzaga kelish sabablari;
risklarga ta’sir etish imkoniyati.