“Бизнес” таълим йуналиши талабалари учун


Download 1.54 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/85
Sana05.11.2023
Hajmi1.54 Mb.
#1749849
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   85
Bog'liq
xalqaro biznes (1)

 
 
5.5. Тугри сармоядорларнинг устунликлари. 
Компания катта булгани учун купмиллатлими ёки уларнинг узи куп 
миллатлими деган савол тугри сармоя назариётчиларини кийнаб келган.
Кадимий файласуфларни шунга ухшаш «Тухум олдин пайдо булганми ёки 
товукми? деган савол кийнаб келган. Хаётда куп нарсаларга улгурувчи 
махаллий фирмалар узларининг маблагларини хорижий тугри сармояга 
сарф килишлари исботлангандир. Иккинчи томондан, хорижий шериклар 
хусусий мулкига эга булган корхоналар (кушма корхона) узининг 
мамлакатда анча-мунча мавкейга эгалар. Инвесторлар 
тугри 
сармоя 
килишларидан олдин монопол устунликга эга булганликларини тан 
оладилар. Бу устунлик айрим ресурсларга эгалик килиш шарт-шароитлари 
билан боглик булиб, махаллий корхона бу ресурларга эга булмаслиги ёки 
унга эришиш кимматга тушиши мумкин. Бунга бозорга кириш, 
махсулотларнинг хилма-хиллиги, патентлар, кадрлар ва шу кабилар 
киради. Бир гурух катта фирмаларнинг бошкаларга нисбатан 
монополистик устунлиги уларни нима сабабдан хорижий мамлакатларда 
фаолият олиб бориш истагини билдиришини тушиниб этишга хизмат 
килади. Бу одатда, харажатлар микдорига ва капиталлардан фойдалана 


64 
олиш имкониятига алокадорлиги аникланган. Янги сармоянинг асосий 
кисми капитал булиб, паст фоиз ставкалари билан кредит олиши мумкин 
булган компания бошкаларга нисбатан устунликга эга булади. Биринчи 
жахон урушига кадар, фунт стерлингни бошка валюталарга нисбатан 
мустахкам ва кредит ставкаларининг пастлиги туфайли Буюк Британия 
давлати тугри сармоядорларнинг забардаст манбаи булган. Иккинчи жахон 
уриши давридан 80 йилнинг урталарига кадар америка долларининг 
мустахкам булиши, АКШ фирмаларини устунликга эришишини 
таъминлаган. Бу эса, завод курилма ва ускуналарини харид килиш нуктаи 
назаридан хар хил валюталарнинг сотиб олиш кобилияти билан боглик.
Иккинчи жахон уришидан кейинамерика доллари жуда хам кучли валюта 
булиб колди. Натижада долларни бошка волюталарга конветацияланиш 
йули билан америка фирмалари юкори самарадорлик билан ишлаб 
чикариш кувватларига эга булганлар. 70-йилнинг бошларида, 80-йилнинг 
урталарида иен ва марканинг сотиб олиш кобилияти усганлиги муносибати 
билан Япония ва Германия давлатларининг фирмалари АКШга купрок 
сармоя килганлар. 
Бирок валюта курсларининг нисбати тугри сармоя моделини 
ишончли тушунтира олмайди. АКШ ва Япония, хамда АКШ ва Германия 
уртасида икки томонлама сармоялар окими доллар кучсиз ва кучли валюта 
булган вактда хам мавжуд булган. 80-йилларнинг биринчи ярмида америка 
долларининг курси юкорли булишига карамасдан АКШ компаниялари 
узларининг хорижий сармоя микдорларини купайтирмаганлар. Бирок 
хорижий компаниялар АКШга купрок сармоя килганлар. Бунинг асосий 
сабаблари АКШдаги реал фоизлар ставкасини юкорилиги ва америка 
иктисодиёти позициясининг нисбатан кучлилиги. 80-йилнинг охирига 
келиб, долларни курси камайиб кетган вактда АКШга кирган ва ундан 
чикган сармоялар окимининг сони рекорд курсатгичга чикгани кузатилган. 
Шунинг учун волютани сотиб олиш кобилияти тугри сармоялар 
окимининг йуналишини кисман тушинтириб бериши мумкин. 
Хорижий тугри сармоя жалб этилгандан сунг компания юкори фойда 
олиб, даромади ва совдоси бир мунча мустахкамланади. Хозирги вактда 
тугри хорижий сармояларнинг усиш суръатлари ташки савдо ёки миллий 
ялпи махсулот хажмига караганда юкорирок булиши кузатилмрокда. 
Ресурсларни кидириб топишга йуналтирилган сармоя, савдо бозорларини 
кидиришга йуналтирилган сармояга караганда тезрок усиши мумкин. 
Бунинг сабаби махсулотни сотишда унга куйилган чегараларнинг 
камайиши, хорижда фаолият олиб бораётган компаниялар тажрибаларини 
ортишидир.

Download 1.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling