Biznesni tadqiq etish

2.3.  Biznes tadqiqotlarini o’tkazishda axborotning mohiyati 
          Biznes tadqiqoti ishlari barcha tashkilot va korxonalar faoliyatida keng o’rin 
egallab  bormoqda.  Bozor  xususidagi  axborot  yoki  xabarlarga  suyanish,  ulardan 
kerakli  vaziyatlarda  foydalanish,  tabiiyki,  zaruriy  shartdir.  Lekin,  firma  va 
tashkilotlarning  maqsadli  bozor,  xaridor  sari  intilishlarini  amalga  oshirishda 

---

32 
muayyan  yo’nalishga  va  maqsadga  bo’lgan  marketing  tadqiqotlari  muhim  o’rin 
egallaydi. Bu o’rinda mashhur «Marks end Sienser» kompaniyasining boy tajribasi 
diqqatga  sazovor.  Angliyada  yirik  va  nufuzli  sanalgan  ushbu  tashkilot  «yumshoq 
tovarlari»  (kiyim-kechak  va  to’qimachilik  mahsulotlari)  chakana  tovar  oborotida 
16 foizni tashkil etadi. Har bir kvadrat metrga to’g’ri keluvchi tovar oboroti hajmi 
bo’yicha  bu  kompaniya  dunyoda  birinchi  o’rinda  turadi.  80-yillarda  «Marks  end 
Sienser»  Parijda  o’z  shahobchasini  ochish  va  frantsuz  xaridorlari  didiga  mos 
keluvchi  tovarlarni  taklif  qilish  maqsadida  18  oy  mobaynida  muttasil  marketing 
tadqiqotlarini  o’tkazdi.  Vaholanki,  britaniyalik  va  frantsuz  oilalarining  turmush 
tarzi, hayotiy ko’nikmasi, qiziquvchanligi, daromadlari bir-birlariga juda o’xshash 
bo’lsa  ham,  mahalliy  bozor  tabiati,  undagi  raqobat,  xaridorlar  talabi  birmuncha 
farq  qilar  ekan.  Bundan  ko’rinib  turibdiki,  har  bir  tashkilot,  firma  o’z  bozori  va 
xaridori  ko’lamini  saqlash,  ular  salmog’ini  oshirish,  yangi  ehtiyojni  qondirish 
uchun doimiy tarzda marketing tadqiqotlarini amalga oshirmog’i lozim.  
          Albatta har marketing tadqiqoti tegishli sarf harajatlarni talab etadi. Asosan 
yirik  firmalar  o’z  tarkibiy  tuzilmalari,  sho’’ba  tashkilotlari  miqyosida  marketing 
tadqiqotlarini o’tkazadilar. Lekin barcha sohalar bo’yicha tadqiqotlarni o’tkazishga 
imkoniyat  va  muayyan  zaruratlar  doimiy  bo’lmaganligi  hamda  xodimlarni  butun 
yil  davomida  ishda  band  qilib  turish  qimmatga  tushish  sababli,  ayrim 
muammolarni ixtisoslashgan marketing markazlariga, institutlariga topshiradilar va 
davriy  tarzda  axborot  olib  turadilar.  AQShda  eng  yirik  va  mashhur  firmalar  o’z 
marketing tadqiqotlarini asosan besh sohada amalga oshiradilar. 
1. Reklamani tashkil etishga oid tadqiqotlar.  
2. Strategik rejalashtirish va tashkilot siyosatiga oid tadqiqotlar.  
3. Tashkilotning ichki va tashqi ma’suliyatini baholashga oid tadqiqotlar.  
4. Bozordagi holat tahlili.  
5. Sotish va bozor imkoniyatlariga oid tadqiqotlar.  
         Mavzu  jihatdan  marketing  tadqi-otlari  bir-birini  to’ldiruvchi  bo’lishi  bilan 
birga,  bir-biridan  tahlilning  chuqurligi  tayinli  muammo  va  vazifani  hal  etishga 
qaratilganligi  bilan  farqlanadi.  Masalan,  sotuv  tahlili,  bozor  tarkibi  tahlili,  bozor 

---

33 
imkoniyatlarini  izlanishi,  qisqa  va  uzoq  muddatli  bozor  bashorati,  raqobatchilar 
mahsulotlari  tahlili,  yangi  mahsulotning  sotuv  hajmini  aniqlash,  sotuv 
shaxobchalarini izlash, narx siyosati tahlili, reklama vositalari tahlili va hk. Ushbu 
mavzudagi  marketing tadqiqotlari  yil  sayin  yangi  uslublarning  qullanishi,  axborot 
ko’lamining  qayta  ishlanishi,  boshqa  ko’rsatkichlarning  inobatga  olinishi,  bir 
necha  variantli  echimlar  taklif  etilishi  bilan  boyib  bormoqda.  Xususan,  ushbu 
mavzular  bo’yicha  sunggi  paytlarda  ishlab  chiqarilga  umumiy  va  maxsus 
kompyuter dasturlarini misol qilib keltirish mumkin.  
        Umuman olganda, marketing dasturi va tadqiqotlarida ishlatilayotgan korxona 
faoliyatiga ta’sir qiluvchi ijtimoiy-iqtisodiy axborotlarga quyidagilar kiradi:  

  demografik, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy tendentsiyalar; 

  aholi  va  korxonalarning  daromadi,  xarajati,  iste’mol  jamg’armalarining 
tarkibi;  baholarning umumiy dinamikasi, tashqi savdo;  

  soliqlar tizimi;   

  raqobatchilar faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlar ham ana shunday axborotlar 
jumlasiga kiradi.