Biznesni tadqiq etish
Download 1.97 Mb. Pdf ko'rish
|
biznesni tadqiq etish usullari
|
R*/R
k hisoblanib, shu ko’rsatkich bo’yicha korxonalar guruh-landi. Navbatdagi masala kutilmaganda talab kamayishi tufayli baho pasayi-shi, xarajatlar bahosining birdan ko’tarilishi, solik stavkalarining o’zgarishi tufayli zararsizlik darajasining o’zgarishi va bu o’zgarishlarga nisbatan tarmoqning «chidamliligi»ni ko’rib chiqishdan iborat. Xo’sh, boshqa shartlar o’zgarmagan sharoitda faqat birdaniga xarajatlar oshdi deylik. U holda zararsizlik darajasi va marjinal foyda qanday o’zgaradi? Savolga javob berishdan oldin marjinal foyda so’ziga izoh berib o’tsak. Marjinal foyda – foyda funktsiyasining yotiqligini ifodalab, mahsulot ishlab chiqarish hajmini 51 qo’shimcha bir birlikka oshirish qancha so’mlik qo’shimcha foyda keltirishini ifodalaydi va qiymat jihatdan k k R V 1 ga teng bo’ladi. Dastlab xarajat funktsiyasi 1 1 1 1 1 R R V F C k k (3) va unga mos zararsizlik nuqtasi k k R V F R 1 1 1 * 1 1 ga, foyda funktsiyasi 1 1 1 1 1 1 * 1 R R V F C R P k k va unga mos marjinal foyda k k R V 1 1 1 ga teng bo’lsin. Agar o’zgaruvchan xarajatlar narxi γ %ga oshsa, xarajatlar funktsiyasi quyidagicha o’zgaradi: 1 1 1 1 2 1 R R V F C k k . Unga mos zararsizlik nuqtasi k k k k R V F R V F R 1 1 1 1 2 1 * 2 1 1 1 kabi bo’ladi. Foyda funktsiyasi 1 1 1 1 2 1 * / 1 1 R R V F C R P k k ga mos marjinal foyda esa k k R V 1 1 / 1 1 ga o’zgaradi. 1-jadval Real sektor tarmoqlari bo’yicha biznes sub’ektlarida tovar va xizmatlar narxi pasayishi natijasida zararsizlikka erishish va marjinal foydaning o’zgarishi * tovar va xizmatlar narxi pasayishi, % da savdo sanoat qurilish maishiy xizmat 0 074 , 0 31 , 0 327 , 0 52 , 0 363 , 0 61 , 0 377 , 0 25 , 0 3 04 , 0 12 , 1 306 , 0 57 , 0 344 , 0 64 , 0 358 , 0 32 , 0 5 005 , 0 97 , 9 269 , 0 68 , 0 309 , 0 74 , 0 324 , 0 37 , 0 8 093 , 0 62 , 0 206 , 0 97 , 0 249 , 0 1 265 , 0 49 , 0 10 214 , 0 3 , 0 117 , 0 88 , 1 166 , 0 68 , 1 183 , 0 79 , 0 12 38 , 0 19 , 0 03 , 0 72 , 82 052 , 0 08 , 6 072 , 0 28 , 2 15 623 , 0 14 , 0 18 , 0 64 , 1 115 , 0 22 , 3 092 , 0 1 , 2 52 1-jadvalda turli tarmoklar bo’yicha xarajatlarning turli darajada o’zgarishlariga muvofiq zararsizlik darajalari va marjinal foyda miqdorlari aks ettirilgan. Unga ko’ra, savdo sohasida xarajatlar 5 foizga qadar oshguncha faoliyat yuritish mohiyatlidir. Xarajatlar 5 foizga etgandan keyin savdoda faoliyat yuritish zararli bo’lib qoladi. Qolgan uch soha bo’yicha esa harajatlarning qimmatlashuvi 15 %ga et-guncha faoliyat yuritish foydalidir. Ishlab chikarish va kurilishda xara-jatlar narxi 10% dan oshib ketsa, ishlab chiqarish hajmini zararsiz da-rajaga etkazish uchun mos ravishda 1,25 va 1,17 martaga oshirish lozim bo’ladi, bunda marjinal foyda ham mos ravishda 2,4 (0,327/0,135) va 1,9 (0,363/0,182) marta pasayadi. Maishiy xizmatda esa xarajatlar qimmatlashuvi 12 %dan oshsa, zarar-sizlikka erishish uchun ishlab chiqarishni 1,06 marta oshirish zarur va bunda marjinal foyda 3.6 (0,377/0,103) marta pasayadi, 10%da esa marjinal foyda pasayishi 1,9 (0,377/0,199) martani tashkil etadi. Mazkur tahlil tarmoqlar zararsizlik nuqtalarining xarajatlar kimmatlashuviga sezgirligi tahlili deb ataladi va tahlil natijalariga muvofiq bizda mavjud ma’lumotlarga ko’ra tahlil qilingan 4 tarmoq bo’yicha xarajatlar bahosi oshishiga eng chidamli tarmoq maishiy xizmat sohasidir. Eng chidamsiz tarmoq esa savdo faoliyati bo’lib, qurilish va ishlab chiqarish sohalari chidamlilik darajalari bo’yicha mos ravishda ikkinchi va uchinchi o’rinda. Bu ma’lumotlar investorlarga qaysi sohalarga pul qo’yilsa, pulning tez kaytib kelishi ta’minlanishi, foyda darajasi esa yuqori bo’lishi mumkinligini ko’rsatib beradi. Davlat organlariga esa fiskal siyosatni yuritishda soliq soliq stavkalarini belgilash kabi qarorni qabul qilishda qaysi tarmoqlarga ko’proq va qaysilariga kamroq soliq stavkasi o’rnatilsa maqsadga muvofiq bo’lishini ko’rsatadi. Lekin shuni ham unutmaslik kerakki, savdo sohasi xarajat qimmatlashuviga eng chidamsiz deb topilgan bo’lsada, bu soha ish boshlanishidan oldin dastlabki sarmoyani eng kam talab qiluvchi, qurilish esa eng ko’p talab qiluvchi tarmoq bo’lishi mumkin. Xuddi yuqoridagiday tahlilni kutilmaganda talabning pasayishi tufayli ishlab chiqargan mahsulotimizga baho darajasining pasayib ketishi oqibatida sodir 53 bo’ladigan zararsizlik va marjinal foyda darajalarining o’zgarishi uchun ham amalga oshirish mumkin. Endi faraz qilaylik, kutilmaganda narxlar δ% ga pasaydi, u holda zararsizlik va marjinal foyda darajalari qanday o’zgaradi? Xarajat funktsiyasi 1 1 1 1 1 R R V F C k k bo’lganida unga mos zararsizlik nuqtasi k k R V F R 1 1 1 * 1 1 ga, foyda funktsiyasi 1 1 1 1 1 1 * 1 R R V F C R P k k va unga mos marjinal foyda MR= k k R V 1 1 1 ga teng bo’ladi. Agar narx δ% ga pasaysa, daromad ham natural ishlab chiqarish hajmi o’zgarmagan holda δ% ga pasayadi, ya’ni 1 2 ) 1 ( R R . R ga bog’liq xarajat funktsiyasi R R V F R R V F C k k k k 1 1 1 2 1 1 2 * ) 1 ( ga mos zararsizlik nuqtasi k k k k R V F R V F R 1 1 1 2 1 1 * 2 ) 1 ( 1 1 bo’lib, zararsizlik darajasi * 2 R /R 2k ga teng bo’ladi va marjinal foyda MR 2 = k k k k R V R V 1 1 2 1 ) 1 ( 1 1 ga qisqaradi. Endi yuqoridagi tarmoqlar biznes sub’ektlari faoliyati bo’yicha biz amalga oshirgan barcha tahlillarimiz va ularning natijalarini umumlash-tirib tarmoqlar jozibadorligini baholaymiz (2-jadvalga qarang). Download 1.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|