Biznesni tadqiq etish

Strategik  tahlil  kichik  biznes  sub’ektining  imkoniyatlari  va  tavak-
kalchiliklari, kuchli va zaif tamonlarini aniqlashga yo’naltiriladi. 
Tezkor tahlil esa kichik biznes sub’ekti faoliyati natijalarini ba-holash uchun 
yo’naltiriladi.  U  resurslarni  boshqarishda  samarali  vosita  bo’lib  xizmat  qiladi, 
harajatlarni optimallashtirish, mahsulot sifatini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi.  
Tezkor tahlil o’z ichiga quyidagilarni oladi: 

  kichik biznes sub’ekti faoliyati natijalari tahlili;  

  ishlab chiqarish harajatlari tahlili; 

  mahsulot tahlili 
KB  faoliyatini  to’liq  aks  ettiradigan  yagona  ko’rsatkichni  topish  mumkin 
emas va hatto foyda ham buni to’la ifodalamaydi.  
Shu  sababli  ko’rsatkichlar  tizimidan  foydalanamiz:  foyda,  etkazib  berilgan 
tovar  va  xizmatlar  hajmi,  tannarx,  moddiy  harajatlar,  mehnatga  haq  to’lash 
jamg’armasi, xodimlar soni va hokazo.  
                                                           
12
 Ю.М. Осипов. Основы предпринимательского дела. Москва, 2015. стр. 111 

---

47 
KB  sub’ektlari  faoliyatini  baholashning  eng  oddiy  usuli  haqiqiy 
rejalashtirilgan  (biznes  rejadagi)  ko’rsatkichlarni  taqqoslashdir.  Ko’rsatkichlarni 
bunday  taqqoslash  KB  sub’ekti  faoliyatining  samaradorligi  (nosamaradorligi) 
to’g’risida xulosa qilishga imkon beradi. 
KB  faoliyatini  samaradorligini  baholashning  nisbatan  murakkab  usuli 
harajatlar va yakuniy natijalar o’rtasidagi bog’lanish darajasini baholashdan iborat 
bo’lib,  u  maxsus  ishlab  chiqilgan  matematik  vosita-ko’p  omilli  ishlab  chiqarish 
funktsiyasini qurishni talab qiladi. 
KB  sub’ektining  samaradorligini  harajatlar  va  yakuniy  natijalar  nuqtai 
nazaridan  qaraganda  avvalo  harajatlarni  va  natijalarni  baholash  (ishlab  chiqarish 
harajatlari), keyin esa tashqi muhitda (texnika taraqqiyoti, tovarning hayotiy tsikli, 
bozordagi sub’ektlar harakati va h.k) bo’ladigan o’zgarishlarni hisobga olish zarur. 
Demak,  KB  sub’ekti  faoliyatining  yakuniy  natijalariga  ichki  tashkiliy-
iqtisodiy va tashqi, bozor omillari ta’sir etadi. Ma’lumki, har kanday sub’ekt kabi 
KB  sub’ekti  samaradorligi  quyidagicha  topiladi,  ya’ni  sotilgan  mahsulot  (xizmat) 
qiymatining mahsulot (xizmat) ishlab chiqarishga ketgan harajatlarga nisbatidir.  
Sotilgan mahsulot (xizmat) qiymati