Biznesni tadqiq etish


Download 1.97 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/101
Sana05.01.2022
Hajmi1.97 Mb.
#208025
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   101
Bog'liq
biznesni tadqiq etish usullari

R*/R
k 
hisoblanib, shu ko’rsatkich bo’yicha korxonalar guruh-landi. 
 
Navbatdagi  masala  kutilmaganda  talab  kamayishi  tufayli  baho  pasayi-shi, 
xarajatlar  bahosining  birdan  ko’tarilishi,  solik  stavkalarining  o’zgarishi  tufayli 
zararsizlik  darajasining  o’zgarishi  va  bu  o’zgarishlarga  nisbatan  tarmoqning 
«chidamliligi»ni ko’rib chiqishdan iborat. 
Xo’sh, boshqa shartlar o’zgarmagan sharoitda faqat birdaniga xarajatlar oshdi 
deylik.  U  holda  zararsizlik  darajasi  va  marjinal  foyda  qanday  o’zgaradi?  Savolga 
javob  berishdan  oldin  marjinal  foyda  so’ziga  izoh  berib  o’tsak.  Marjinal  foyda  – 
foyda  funktsiyasining  yotiqligini  ifodalab,  mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini 


51 
qo’shimcha  bir  birlikka  oshirish  qancha  so’mlik  qo’shimcha  foyda  keltirishini 
ifodalaydi va qiymat jihatdan 





k
k
R
V
1
ga teng bo’ladi.  
Dastlab  xarajat  funktsiyasi 


1
1
1
1
1
R
R
V
F
C
k
k



  (3)  va  unga  mos  zararsizlik 
nuqtasi 


k
k
R
V
F
R
1
1
1
*
1
1


  ga,  foyda  funktsiyasi 




1
1
1
1
1
1
*
1
R
R
V
F
C
R
P
k
k






  va 
unga  mos  marjinal  foyda 




k
k
R
V
1
1
1

  ga  teng  bo’lsin.  Agar  o’zgaruvchan 
xarajatlar  narxi  γ  %ga  oshsa,  xarajatlar  funktsiyasi  quyidagicha  o’zgaradi: 




1
1
1
1
2
1
R
R
V
F
C
k
k






 

Unga 
mos 
zararsizlik 
nuqtasi 






k
k
k
k
R
V
F
R
V
F
R
1
1
1
1
2
1
*
2
1
1
1







 
kabi 
bo’ladi. 
Foyda 
funktsiyasi 






1
1
1
1
2
1
*
/
1
1
R
R
V
F
C
R
P
k
k









 
ga 
mos 
marjinal 
foyda 
esa 






k
k
R
V
1
1
/
1
1




 ga o’zgaradi.  
1-jadval 
Real sektor tarmoqlari bo’yicha biznes  sub’ektlarida tovar va xizmatlar 
narxi pasayishi natijasida zararsizlikka erishish va marjinal foydaning 
o’zgarishi

 
tovar va xizmatlar narxi 
pasayishi, % da 
savdo 
sanoat  
qurilish 
maishiy 
xizmat 

074
,
0
31
,
0
 
327
,
0
52
,
0
 
363
,
0
61
,
0
 
377
,
0
25
,
0
 

04
,
0
12
,
1
 
306
,
0
57
,
0
 
344
,
0
64
,
0
 
358
,
0
32
,
0
 

005
,
0
97
,
9


 
269
,
0
68
,
0
 
309
,
0
74
,
0
 
324
,
0
37
,
0
 

093
,
0
62
,
0


 
206
,
0
97
,
0
 
249
,
0
1
 
265
,
0
49
,
0
 
10 
214
,
0
3
,
0


 
117
,
0
88
,
1
 
166
,
0
68
,
1
 
183
,
0
79
,
0
 
12 
38
,
0
19
,
0

 
03
,
0
72
,
82


 
052
,
0
08
,
6
 
072
,
0
28
,
2
 
15 
623
,
0
14
,
0

 
18
,
0
64
,
1


 
115
,
0
22
,
3


 
092
,
0
1
,
2


 
 


52 
1-jadvalda 
turli 
tarmoklar 
bo’yicha  xarajatlarning  turli  darajada 
o’zgarishlariga  muvofiq  zararsizlik  darajalari  va  marjinal  foyda  miqdorlari  aks 
ettirilgan. Unga ko’ra, savdo sohasida xarajatlar 5 foizga qadar oshguncha faoliyat 
yuritish mohiyatlidir. Xarajatlar 5 foizga etgandan keyin savdoda faoliyat yuritish 
zararli bo’lib qoladi.  
Qolgan uch soha bo’yicha esa harajatlarning qimmatlashuvi 15 %ga et-guncha 
faoliyat yuritish foydalidir. Ishlab chikarish va kurilishda xara-jatlar narxi 10% dan 
oshib  ketsa,  ishlab  chiqarish  hajmini  zararsiz  da-rajaga  etkazish  uchun  mos 
ravishda  1,25  va  1,17  martaga  oshirish  lozim  bo’ladi,  bunda  marjinal  foyda  ham 
mos ravishda 2,4 (0,327/0,135) va 1,9 (0,363/0,182) marta pasayadi. 
Maishiy xizmatda esa xarajatlar qimmatlashuvi 12 %dan oshsa, zarar-sizlikka 
erishish uchun ishlab chiqarishni 1,06 marta oshirish zarur va bunda marjinal foyda 
3.6  (0,377/0,103)  marta  pasayadi,  10%da  esa  marjinal  foyda  pasayishi  1,9 
(0,377/0,199)  martani  tashkil  etadi.  Mazkur  tahlil  tarmoqlar  zararsizlik 
nuqtalarining  xarajatlar  kimmatlashuviga  sezgirligi  tahlili  deb  ataladi  va  tahlil 
natijalariga  muvofiq  bizda  mavjud  ma’lumotlarga  ko’ra  tahlil  qilingan  4  tarmoq 
bo’yicha  xarajatlar  bahosi  oshishiga  eng  chidamli  tarmoq  maishiy  xizmat 
sohasidir.  Eng  chidamsiz  tarmoq  esa  savdo  faoliyati  bo’lib,  qurilish  va  ishlab 
chiqarish  sohalari  chidamlilik  darajalari  bo’yicha  mos  ravishda  ikkinchi  va 
uchinchi  o’rinda.  Bu  ma’lumotlar  investorlarga  qaysi  sohalarga  pul  qo’yilsa, 
pulning  tez  kaytib  kelishi  ta’minlanishi,  foyda  darajasi  esa  yuqori  bo’lishi 
mumkinligini  ko’rsatib  beradi.  Davlat  organlariga  esa  fiskal  siyosatni  yuritishda 
soliq  soliq  stavkalarini  belgilash  kabi  qarorni  qabul  qilishda  qaysi  tarmoqlarga 
ko’proq  va  qaysilariga  kamroq  soliq  stavkasi  o’rnatilsa  maqsadga  muvofiq 
bo’lishini  ko’rsatadi.  Lekin  shuni  ham  unutmaslik  kerakki,  savdo  sohasi  xarajat 
qimmatlashuviga eng chidamsiz deb topilgan bo’lsada, bu soha ish boshlanishidan 
oldin  dastlabki  sarmoyani  eng  kam  talab  qiluvchi,  qurilish  esa  eng  ko’p  talab 
qiluvchi tarmoq bo’lishi mumkin.  
Xuddi  yuqoridagiday  tahlilni  kutilmaganda  talabning  pasayishi  tufayli  ishlab 
chiqargan  mahsulotimizga  baho  darajasining  pasayib  ketishi  oqibatida  sodir 


53 
bo’ladigan  zararsizlik  va  marjinal  foyda  darajalarining  o’zgarishi  uchun  ham 
amalga oshirish mumkin. Endi faraz qilaylik, kutilmaganda narxlar δ% ga pasaydi, 
u holda zararsizlik va marjinal foyda darajalari qanday o’zgaradi? 
Xarajat  funktsiyasi 


1
1
1
1
1
R
R
V
F
C
k
k



  bo’lganida  unga  mos  zararsizlik 
nuqtasi 


k
k
R
V
F
R
1
1
1
*
1
1


ga,  foyda  funktsiyasi 




1
1
1
1
1
1
*
1
R
R
V
F
C
R
P
k
k






  va 
unga  mos  marjinal  foyda  MR=




k
k
R
V
1
1
1

  ga  teng  bo’ladi.  Agar  narx  δ%  ga 
pasaysa,  daromad  ham  natural  ishlab  chiqarish  hajmi  o’zgarmagan  holda  δ%  ga 
pasayadi, 
ya’ni 
1
2
)
1
(
R
R





ga 
bog’liq 
xarajat 
funktsiyasi 




R
R
V
F
R
R
V
F
C
k
k
k
k







1
1
1
2
1
1
2
*
)
1
(

ga 
mos 
zararsizlik 
nuqtasi 




k
k
k
k
R
V
F
R
V
F
R
1
1
1
2
1
1
*
2
)
1
(
1
1






  bo’lib,  zararsizlik  darajasi 
*
2
R
/R
2k 
ga  teng 
bo’ladi va marjinal foyda MR
2
=








k
k
k
k
R
V
R
V
1
1
2
1
)
1
(
1
1





 ga qisqaradi. 
Endi  yuqoridagi  tarmoqlar  biznes  sub’ektlari  faoliyati  bo’yicha  biz  amalga 
oshirgan  barcha  tahlillarimiz  va  ularning  natijalarini  umumlash-tirib  tarmoqlar 
jozibadorligini baholaymiz (2-jadvalga qarang). 

Download 1.97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   101




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling