Blokni tozalab qazib olishda ruda va atrof tog’ jinslarining kon-geologik xarakteristikasi

Yotiq va qiya ruda tanalari blok uchun anker mustahkamlagichlarni hisoblash usuli.
1-variant. Ankerlar o'rnatilgan shift(krovli)ning kengligi aniqlash formulasi
𝑳 . 𝟓𝟑 (18)
Bunda: 𝛿- qaizshdan hosil; bo’lgan bo’shliqning intensivlkik omili; k- shiftni mustahkamlsh koeffitsienti,
h - shtangalar bilan mustahkamlangan shift jinsi qatlamlarining kuchi,
𝑅_𝑀− massiv jinlarining haqiqiy cho’zilish chidamlilik chegarasi 𝜹 −qiymatini quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
𝟏 𝟏
𝜹 = = = 𝟎. (19)
𝑲ДЛ 𝟒
Bu yerda:K_ДЛ= 4; 6 muddatli mustahkamlik koeffitsienti.
K_ДЛ−qiymatini Qirg‘iziston Fanlar akademiyasi Fizika va mexanika instituti tomonidan ishlab chiqilgan metodikaga muvofiq aniqlanishi taklif etiladi.
Ruda konlarini qazib olishda ustunlar va kameralarning xizmat qilish muddati
5-jadval.

Tog’ jinslarining mustahkamlik koeffitsienti.f.(prof. M.M. Protodiokonov shkalasi bo’yicha)	Seleklarning xizmat muddati t.yil.
	Muddatli mustahkamlik koeffitsienti uchun
	1.3-1.4	1.4-1.6	1.6-2.0	2.0-3.0	3.0-5.0
5-6		2 gacha	2-3	3-6	6-10
7-10	2	2-4	4-6	6-10	10-20
11-13	gacha2-4	4-6	6-10	10-20	Yuqori 20
14—18	4-6	6-10	yuqori 10	10-25	Yuqori 25

Shiftni mustahkamlash koeffitsient quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
𝒍
𝑲 = ^{𝒂+𝒍𝟏} = ^{𝟏 +𝟎.𝟏𝟖} = 𝟏. 𝟏𝟖 (20)
𝒍_𝒂 𝟏
𝑙_𝑎 − shtanganing faol uzunligi, mustahkamlangan shiftning qalinligiga teng, m;
𝑙₁ − anker mustahkamlagiclar orasidagi neytral qulash massivi uzunligi jins
to’sinining pastki neytral tekislik ta’sir zonasi oraliq markazi (5-rasm)
𝒍_𝟏− qiymati quyidagi ifoda bo’yicha hisoblanad
𝒍_𝟏= ^𝒍𝒂∗_𝟐^𝒕𝒈𝝋_{−𝒕𝒈𝝋}^{− 𝜶𝟏}= ^{𝟏 ∗𝒕𝒈𝟒𝟓}_{𝟐−𝒕𝒈𝟒𝟓}^{− 𝟎.𝟖𝟐}= 𝟎. 𝟏𝟖 (21)
Bun yerda: 𝜑 − jinslarning ichki ishqalanish burchagi, grad.;
𝛼₁ − ankerlar orasidagi masofa, m.



11- rasm. Shtangalar ta’sir zonasining oraliq markazini aniqlash sxemasi.

Monolit shift uchun ankerlar orasidagi masofani aniqlash qabul qilin anker uzunligiga asoslanadi.

𝒔𝒊𝒏𝝅 𝟗𝟎^𝟎−𝝋
𝒂_𝟏= 𝟐 ∗ 𝒍_ш∗ _𝟒 ∗ 𝒕𝒈 ( _𝟐 ) =𝟐 ∗ 𝟏. 𝟒 ∗ 𝒔𝒊𝒏𝟒𝟓 ∗ 𝒕𝒈𝟐𝟐. 𝟓 = 𝟎. 𝟖𝟐
(22) Bu yerda: 𝑙_ш− shtanga uzunligi, m.
Shpur va anker uzunligini aniqlaymiz:
𝒍_шп= 𝒉_об+ 𝒉_ц= 𝟏 + 𝟏. 𝟒 = 𝟐. (23)
Bunda: h_об− jins qatlamining qulash qalinligi, m.
𝒉_ц− qatlam qulash qismidagi selek(ustun)da mustahkamlovchi anker
uzunligi.
Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, ankerlar bilan mahkamlash uchun yanada murakkab(og’ir) sharoitlarda ham, armatura chizig'ining kuchlanish kuchi minimal bo'lib chiqadi.
Individual ankerning yuk ko'tarish qobiliyatiga ko'ra maksimal qiymatini aniqlang:
𝒂_{𝟏 .} 𝟐𝟖𝟑𝒌𝒈 (24)
Bu yerda: 𝑃_ш− o’zak(sterjen)ning uzilish chegarasi, MPa;
𝛾- kon ishlarining hajmiy og’irligi, /𝑚²; ℎ₃ − shiftning noturg’un qismining qalinligi, m; 𝑘₃ − zaxira koeffitsienti.
𝑃_ш= 0.25σ_c ∗ 0.25 ∗ π ∗ d²_CT ,
Bundaσ_c = 350 − 500 𝑀𝑃𝑎 − armature o’zak(sterjen)ning uzilish nuqtasi.
𝑑_𝐶𝑇−armatura sterjenining diametri, m.
Mustahkamlash uchun yog’och tirgak ustunlardan foydalanish
Kon lahimlarini mustahkamlashda yog‘och materiallari boshqalariga qaraganda ko‘proq qo‘llaniladi. Chunki yog‘och o‘z massasiga nisbatan pishiq bo‘lib, osonlikcha qayta ishlanadi va nisbatan arzon bo‘ladi. Ammo yog‘och mustahkamlagich materiallari yonish xususiyatiga ega ekanligi, chirishga moyil- ligi tufayli ishlash muddati qisqa bo‘lishi kabi kamchiliklardan ham xoli emas.
Yog‘och mustahkamlagich materiallari sifatida g‘o‘la, brus, taxta, garbil va shu kabilardan foydalaniladi.
G‘o‘la — uzunligi 5 dan 9 m gacha bo‘lgan, yuqori uchi- ning diametri 12 m va undan katta bo‘lgan daraxt tanasining bo‘lagi.
Brus — ko‘ndalang kesim yuzasi to‘g‘ri to‘rtburchak, keng- ligi qalinligiga teng yoki undan ikki barobar katta bo‘lgan arralangan yog‘och.
Taxta — kengligi qalinligidan kamida ikki barobar katta bo‘lgan, arralangan uzun yog‘och.
Garbil — daraxt tanasini arralab taxta yoki brus olinganda uning (daraxt tanasining) chetidan chiqqan bir tomoni tekis, ikkinchi tomoni sferik shakldagi yog‘och.
Bo‘yi 0,5 m dan 5 metrgacha, yuqori uchining diametri 7 dan 30 sm gacha bo‘lgan g‘o‘la shaklidagi yog‘och shaxta (rudnik) ustuni deyiladi.
Yog’och tirgaklar bilan mustahkamlash parametrlarini hisoblab chiqamiz.
Mustahkamlagichga tushishi (ta’sir qilishi) mumkin bo’lgan bosimni P aniqlash formulasi quyidagicha:
𝑷 = 𝒉 × 𝑺_𝒏× 𝜸 × 𝒌_𝟑, (𝑻). (25) Bunda: ℎ − qatlam qulashining balandligi, m.
𝑆_𝑛− tirgak ustunga bosim beruvchi jins yuzasi, 𝑚²;
𝛾 − tog’ jinsining hajmiy og’irligi, /𝑚³;
𝑘₃ −zaxira koeffitsienti, qayta yuklashni hisobini olgan holda.
Ustun mustahkamlagichning qiyaligi va ko’ndalang egilishiga ta’sir qiluvchi siqilish yuklamasining miqdorini hisobga olib ruxsat etilgan bosim kuchlanishini quyidagi formula orqali aniqlanadi:
𝑷
𝝈_сж= _{𝑺 ∗𝝍∗𝒄𝒐𝒔𝜶}≤ 𝝈_сждоп, (26)
𝜎_сж− ustunga nominal yuklama, MPa;
P- mustahkamlagichga ta’sir qiluvchi bosim, MH;
S- ustun yuzasining maydoni, 𝑚²;
𝜓- ruxsat etilgan kuchlanishni kamaytirish koeffitsienti;
𝛼 −ustunning qiyalik burchagi, grad;
𝜎_сждоп− yog'ochning siqilishdagi chegaraviy kuchi, MPa.
𝜓koeffitsient qiymati quyidagi tenglamadan aniqlanadi: 𝝍 = 𝒍 − 𝟎. 𝟎𝟎𝟕 ^𝒊 = 𝟏. 𝟖𝟒 − 𝟎. 𝟎𝟎𝟕 ∗ ^𝟏 = 𝟏. 𝟖𝟑 (27)
𝒅 𝟒
Bunda 𝑙- ustun uzunligi, m;
𝑖 − ustunning eng kichik aylanish radiusi: 𝑖 = 𝑑/4, m; 𝑑 − ustun diametri, m.