Боғланишлар* Муқаддима I боб. Бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлар режасининг умумий тавсифи

Сотиб олинган хусусий акцияларни ҳисобга
олувчи счётларнинг (8600) боғланиши

Сотиб олинган хусусий акцияларни ҳисобга олувчи счётлар кейинчалик қайта сотиш ёки бекор қилиш мақсадида сотиб олинган хусусий акцияларнинг ҳолати ва ҳаракати тўғрисидаги ахборотни умумлаштириш учун мўлжалланган.

Ҳисоб қуйидаги счётларда амалга оширилади:
8610 "Сотиб олинган хусусий акциялар - оддий";
8620 "Сотиб олинган хусусий акциялар - имтиёзли".
Сотиб олинган хусусий акцияларни ҳисобга олувчи счётлар 8300 "Устав капиталини ҳисобга олувчи счётлар"га нисбатан контрпассив счёт ҳисобланиб, акциядорлик жамиятларининг устав капитали миқдорини камайтиради ва балансда устав капитали умумий суммасидан чегириладиган сумма сифатида кўрсатилади.
Ушбу счётларнинг дебетида эмитент томонидан сотиб олинган оддий ва имтиёзли хусусий акцияларнинг қиймати ҳақиқий сотиб олиш баҳосида пул маблағларини ҳисобга олувчи счётлар билан боғланган ҳолда акс эттирилади.
Масъулияти чекланган жамиятлар, ширкатлар ва бошқа мулк шаклларига эга корхоналар сотиб олинган хусусий акцияларни ҳисобга олувчи счётлар (8600)дан корхона томонидан бошқа қатнашувчиларга ёки учинчи шахсга бериш учун белгиланган тартибда сотиб олинган устав капиталидаги улушни ҳисобга олиш учун фойдаланади.

Т/р	Хўжалик операциясининг мазмуни	Боғланувчи счётлар			Ёзувларни тасдиқловчи ҳужжатлар
		дебет	кредит
1	Акциядорларга тегишли акциялар сотиб олиш баҳоси бўйича нақд пулга сотиб олинган	8610, 8620	5010	Таъсисчилар қарори, тўлов ҳужжатлари
2	Акциядорларга тегишли акцияларни сотиб олиш учун ҳисоб-китоб рақамидан сотиб олиш баҳоси бўйича пул ўтказилган	8610, 8620	5110	Таъсисчилар қарори, тўлов ҳужжатлари
3	Акциядорларга тегишли акцияларни сотиб олиш учун валюта ҳисоб-китоб рақамидан сотиб олиш баҳоси бўйича пул ўтказилган	8610, 8620	5210, 5220	Таъсисчилар қарори, тўлов ҳужжатлари
4	Акциядорларга тегишли акцияларни сотиб олиш учун махсус ҳисоб-китоб рақамидан сотиб олиш баҳоси бўйича пул ўтказилган	8610, 8620	5530	Таъсисчилар қарори, тўлов ҳужжатлари
5	Таъсисчилар чиқиб кетишида хусусий сотиб олинган акциялар акс эттирилган	8610, 8620	6620	Таъсисчилар қарори, тўлов ҳужжатлари
6	Хўжалик юритувчи субъект иштирокчисининг улуши сотиб олиш баҳосида сотиб олинган	8610, 8620	5110, 5210, 5220, 6620	Таъсисчилар қарори, тўлов ҳужжатлари
7	Сотиб олинган хусусий акцияларнинг сотиб олиш қийматидан юқори баҳода қайтадан сотилиши акс эттирилган:			Таъсисчилар қарори, қабул қилиш-топшириш далолатномаси, юкхат
	- сотиш қийматига	5010-5530	8610, 8620
	- сотиб олиш қийматидан ортиқ фарқ суммасига	5010-5530	9590
8	Иштирокчиларнинг устав капиталидаги сотиб олинган улушини сотиб олиш қийматидан паст баҳода қайтадан сотиш акс эттирилган:			Таъсисчилар қарори, қабул қилиш-топшириш далолатномаси, юкхат
	- сотиш қийматига	5010-5530	8610, 8620
	- сотиб олиш қийматидан паст фарқ суммасига	9690	8610, 8620
9	Номинал қийматидан паст баҳода сотиб олинган хусусий акцияларнинг бекор қилиниши акс эттирилган:			Таъсисчилар қарори, қабул қилиш-топшириш далолатномаси, юкхат
	- сотиб олиш қийматига	8310, 8320	8610, 8620
	- номинал қийматидан паст фарқ суммасига	8310, 8320	9590
10	Номинал қийматидан юқори баҳода сотиб олинган хусусий акция (пай)ларнинг бекор қилиниши акс эттирилган:			Таъсисчилар қарори, қабул қилиш-топшириш далолатномаси, юкхат
	- номинал қийматига	8310, 8320	8610, 8620
	- номинал қийматидан ортиқ фарқ суммасига	8410, 9690	8610, 8620
11	Устав капиталининг миқдори камайтирилганда хусусий акция (улуш)ларни сотиб олиш бўйича амалдаги харажатлар билан уларнинг номинал қиймати ўртасидаги фарқ ҳисобдан чиқарилган:	8310, 8320	8610	Таъсисчиларнинг қарори, бекор қилиш далолатномаси
	- амалдаги харажатлар номинал қийматидан ортиқ бўлган тақдирда	9690	8610
	- амалдаги харажатлар номинал қийматидан паст бўлган тақдирда	8610	9590

Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар)ни
ҳисобга олувчи счётларнинг (8700) боғланиши

Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар)ни ҳисобга олувчи счётлар корхонанинг бутун фаолият даври ва ҳисобот давридаги тақсимланмаган фойда ёки қопланмаган зарар суммасининг ҳолати ва ҳаракати тўғрисидаги ахборотни умумлаштириш учун мўлжалланган.

Ҳисоб қуйидаги счётларда амалга оширилади:
8710 "Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)";
8720 "Жамғарилган фойда (қопланмаган зарар)".
8710 "Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)" счётида корхонанинг ҳисобот даврида фаолияти бўйича тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари) ҳисобга олинади.
Соф фойда суммаси ҳисобот даврининг охирида якуний ёзув билан 8710 "Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)" счётининг кредитига, зарар суммаси эса ушбу счётнинг дебетига 9910 "Якуний молиявий натижа" счёти билан боғланган ҳолда ҳисобдан чиқарилади.
Тақсимланмаган фойда суммаси дивидендлар тўлаш учун йўналтирилганда 8710 "Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)" счётининг дебетида ва 6610 "Тўланадиган дивидендлар" счётининг кредитида акс эттирилади.
Тақсимланмаган фойда суммасидан қонунчиликда белгиланган тартибда резерв капиталини шакллантириш учун фойдаланиш мумкин, бунда 8710 "Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)" счёти дебетланади ва 8520 "Резерв капитали (жамғармаси)" счёти кредитланади.
Ўзбекистон Республикаси Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (3-сон БҲМС) "Молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот" (Молия вазирлиги томонидан 1998 йил 25 августда 43-сон билан тасдиқланган, ЎзР АВ томонидан 1998 йил 27 августда 484-сон билан рўйхатдан ўтказилган) 17-бандига мувофиқ тақсимланмаган фойдадан олдинги даврда содир этилган муҳим хатоларни тузатишда ва ҳисоб сиёсатига ўзгартиришлар киритилганда фойдаланиш мумкин.
Ҳисобот давридаги тақсимланмаган фойдани тақсимлашдан кейин қолган сумма 8710 "Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)" счётидан 8720 "Жамғарилган фойда (қопланмаган зарар)" счётига ўтказилади.