Божхонага оид ҳуқуқий нормаларнинг турлари

BI 219 guruh kursanti Urinov Aslombek Sultonali òģlining Davlat va huquq nazariyasi fanidan topshirgan 3 - amaliy topshirig'i

1. 
   Божхонага оид ҳуқуқий нормаларнинг турлари.
   

Har qanday yuridik tarmoqning mohiyati va ijtimoiy maqsadi ushbu tarmoq tarkibini tashkil etuvchi huquqiy normalarni tahlil qilishdan iborat. Bojxona huquqiy normasi davlat tomonidan o'rnatiladigan yoki ruxsat beriladigan xatti-harakatlar qoidasi sifatida belgilanishi mumkin, uning maqsadi bojxona sohasida vujudga keladigan, o'zgaradigan va tugaydigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi, ularga rioya qilmaslik yoki buzilishi davlat tomonidan belgilangan va ta'minlanadigan javobgarlikni keltirib chiqaradi. Bojxona va huquqiy me'yorlarning tarkibi an'anaviy bo'lib, gipoteza, dispozitsiya va sanktsiyaning uchta elementini o'z ichiga oladi. Bularning barchasi O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarining harakati bilan bog'liq bo'lgan, o'zgarishi va bekor qilinishi munosabatlarini tartibga solishga qaratilganligi. Bojxona normalarini moddiy va protsessual normalarga ham bo’lish mumkin. Bojxona va huquqiy me'yorlar o'zlarining mavzularida farq qiladi. Ushbu mezonga ko'ra, ular moddiy va protsessual normalarga bo'linadi.Moddiy bojxona-huquqiy normalari (ularning aksariyati) huquq va majburiyatlar to'plamini, shuningdek, bojxona-huquqiy munosabatlar sub'ektlarining javobgarligini belgilaydi. Protsessual bojxona-huquqiy normalari bojxona huquqiy munosabatlari ishtirokchilarining amaldagi bojxona huquqiy normalarida belgilangan huquqlari va majburiyatlarini amalga oshirish tartibi va shartlarini belgilaydi.

Bojxona huquqining normalari, boshqa huquq sohalari singari, ikkita katta qismga bo'linadi: umumiy va maxsus. Bojxona huquqining umumiy qismiga bojxona sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning umumiy qoidalarini aks ettiruvchi bojxona huquqiy normalari kiradi. Umumiy qismning qoidalari umumiy ma'noga ega. Ular maxsus reglament bo'lmasa yoki maxsus tartibga solish umumiy qoidalarga zid bo'lganda qo'llaniladi. Umumiy qism quyidagi bojxona va yuridik institutlarni o'z ichiga oladi - bojxonada bir xil ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi bojxona va huquqiy normalar to'plami: bojxona maqsadlari, prinsiplari va mazmunini belgilash; bojxona organlarining huquqiy holatini tartibga solish; bojxona organlarida davlat xizmatini tartibga solish va bojxona xodimlarining huquqiy maqomini belgilash; bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarini olib o'tuvchi shaxslarning huquqiy holatini tartibga soluvchi: bojxona faoliyatining shakllari va usullarini belgilash, ular orasida bojxona sohasida hujjatlarni qabul qilish va boshqa protsessual harakatlarni amalga oshirishni tartibga soluvchi bojxona va huquqiy normalar muhim o'rin tutadi. Bojxona qonunchiligining alohida qismi, shuningdek, bojxona organlarining yurisdiktsiya faoliyatini tartibga soluvchi qoidalarni ham o'z ichiga oladi. Ushbu normalar Bojxona kodeksida mavjud. Ular bojxona organlari tomonidan o'tkazilgan so'rovlarni tartibga soladi va bojxona qoidalarini buzganlik to'g'risidagi ishlarning ko'rib chiqilishi ularning to'g'ri va o'z vaqtida ko'rib chiqilishini ta'minlaydi. Shuningdek, bojxona huquqiy normalarini tartibga solish maqsadlariga ko’ra quyidagilarga bo’lish mumkin:

1. 
   Iqtisodiy. Bular qatoriga fiskal, ya'ni mamlakat byudjetining daromad qismini to'ldiruvchi va tartibga soluvchi moddalar kiradi. Bojxona mexanizmi boj tariflari (bilvosita boshqarish usullari), shuningdek taqiqlar, cheklovlar, litsenziyalash, eksport va import uchun kvotalar) orqali iqtisodiyotga o'z ta'sirini o'tkazadi. Ushbu tartibga solish quyidagilarga mo'ljallangan: - milliy iqtisodiyotni rivojlantirishni rag'batlantirish, O’zbekiston bozorini himoya qilish, xorijiy investitsiyalarni rag'batlantirish, boshqa davlatlar, xalqaro ittifoqlar oldidagi majburiyatlarning bajarilishini ta'minlash, shuningdek O’zbekistonning siyosiy va iqtisodiy barqarorligini ta'minlash bo'yicha boshqa maqsadlarga erishishga hissa qo'shish.
   
2. 
   Himoya, ya'ni mamlakatning iqtisodiy va sanitariya xavfsizligini, jamoat tartibini, aholi salomatligini, madaniy qadriyatlarni himoya qilishni ta'minlaydigan vositalar. Bojxona ishining barcha tarkibiy qismlari shu maqsadlarga xizmat qiladi: bojxona xizmati, bojxona faoliyati, bojxona siyosati va mafkurasi. Nazorat va to'lovlar tizimiga huquqiy normalar, bojxona rasmiylashtiruvi, kontrabanda va boshqa huquqbuzarliklarga qarshi kurashga ham xizmat qiladi.
   

2. 
   Божхонага оид ҳуқуқий нормалар билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатлар.
   

Bojxona sohasida rivojlanayotgan ijtimoiy munosabatlar, shubhasiz, normativ xususiyatga ega munosabatlardir.Aksariyat hollarda bojxona huquqining predmeti umuman bojxona ishlarini amalga oshirishda vujudga keladigan keng jamoatchilik munosabatlari sifatida tushuniladi. Boshqa nuqtai nazar ham bor: bojxona va huquqiy tartibga solish predmeti - bu faqat bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarining harakati bilan bog'liq bo'lgan ijtimoiy munosabatlardir. Ushbu ikkala fikrlarni hisobga olgan holda, bojxona huquqiy normalari bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishni tor va keng ma'noda ko'rib chiqish mumkin. Bojxona huquqi tor ma'noda tovarlar va transport vositalarini bojxona chegarasi orqali olib o'tish tartibini tartibga soluvchi huquqiy normalar to'plami sifatida ko'rib chiqilishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, bojxona qonuni huquqiy normalar to'plami sifatida bojxona qoidalarini birlashtiradi, ya'ni. bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarining harakati bilan bog'liq bo'lgan barcha talablar, shartlar, taqiqlar, cheklovlar, ruxsatnomalar va imtiyozlar. Bojxona qoidalarining to'plami nafaqat tovarlar va transport vositalarini olib kirish va olib chiqish masalalarini, balki bojxona sohasidagi faoliyatning ma'muriy-huquqiy asoslarini, shuningdek, bojxona organlari va ularning mansabdor shaxslarining xatti-harakatlari ustidan shikoyat qilish tartibini ham qamrab oladi. Bunday holda, bojxona qonunchiligining normativ asosi bojxona to'g'risidagi qonun hujjatlari hisoblanadi.

Keng qamrovli yondashuv bizga bojxona ishlarini yuritish jarayonida yuzaga keladigan barcha munosabatlarni, shuningdek uning barcha elementlari doirasida bojxona va huquqiy tartibga solish mavzusini ko'rib chiqishga imkon beradi. Ushbu munosabatlar murakkab xususiyatga ega va nafaqat bojxona va huquqiy normalar, balki ma'muriy, soliq, jinoiy, jinoiy protsessual va qisman fuqarolik qonunchiligi normalari bilan ham tartibga solinadi. Demak, keng ma'noda, bojxona qonunchiligini turli sohalarning bojxona ishi bilan bog'liq va yuzaga keladigan, o'zgaradigan va bekor qilinadigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar to'plami sifatida ta'riflash mumkin.Ushbu munosabatlar ko'lami keng va mazmun jihatidan juda xilma-xildir. Birinchidan, bu huquqiy tartibga solish va odatlarni tashkil qilish bilan bog’liq ijtimoiy munosabatlardir. Ikkinchidan, bu bojxona organlari tizimini tashkil etish va ularning faoliyati bilan bog'liq ijtimoiy munosabatlar. O'zaro munosabatlarning ushbu guruhida bojxona maqsadlariga oid vazifalar va funktsiyalarni bojxona organlariga tegishli bo'lgan yuridik vakolatlar asosida amalga oshirish bilan bevosita bog'liq bo'lgan alohida o'rin egallaydi. Uchinchidan, bu bojxona ishi sohasidagi ijtimoiy munosabatlar. bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarini olib o'tish tartibini belgilash, bojxona rasmiylashtiruvi va bojxona nazorati jarayonida yuzaga keladigan munosabatlar, bojxona organlari va ularning mansabdor shaxslarining xatti-harakatlari, shuningdek, bojxona nazoratini o'rnatish va rejimlarni qo'llash bo'yicha munosabatlarni o'z ichiga oladi. Ushbu guruhga, shuningdek, bojxona organlari tomonidan amalga oshiriladigan valyuta nazorati, bojxona statistikasi va tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini (TIFTN) yuritish, bojxona organlarining vakolatlariga kiradigan masalalar bo'yicha xabardor qilish va maslahat berish kiradi. To'rtinchidan, bojxona sohasida huquqbuzarliklarni sodir etish bilan bog'liq ijtimoiy munosabatlar ham kiradi.