Bolalar shaxsga yo`naltirilgan ta`lim-tarbiya jarayonlari dunyo olimlari nigohida

BOLALAR SHAXSGA YO`NALTIRILGAN TA`LIM-TARBIYA JARAYONLARI DUNYO OLIMLARI NIGOHIDA
Kulturayeva Nigora Nuriddinovna
TerDUPI Maktabgacha ta`lim mutaxassisligi 2-kurs magistranti
Annotatsiya
Ushbu maqolada bolaning rivojlanishida shaxsga yo`naltirilgan ta`limning muhimligi to`g`risida dunyo olimlarining turli xil yondashuvlari, maktabgacha ta’limda tarbiyalanuvchilarning erkin tanlash hissiga ega bo’lishlari, tarbiyaning ikki tomonlama xususiyatga ega ekanligi hamda zamonaviy ta`lim texnologiyalari asosida shaxsga yo`naltirilgan ta`lim to`grisida yozilgan.
Kalit so`zlar: shaxs, bola, faoliyat, maktabgacha yosh, moslashish, bilim, o`yin, tarbiyachi, pedagog, shart-sharoit, hissiy, tabbiy, rivojlantirish.
Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim va ta'lim - bu shunday tarbiya va tarbiyaki, bunda bolaning shaxsiyati, uning o'ziga xosligi, o'ziga xosligi birinchi o'ringa qo'yiladi, har birining sub'ektiv tajribasi birinchi navbatda ochiladi, so'ngra ta'lim mazmuni bilan muvofiqlashtiriladi. Talaba asosiy aktyor sifatida tan olinadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni ijtimoiy muhitga to`laqonli moslashishida erta olib borilgan ta`lim hamda tarbiyaning o`rni juda muhimdir. Bolalarda muloqot qilish ko`nikmalari to`g`ri va o`z vaqtida olib borilsa uning kattalar, tengdoshlari va atrofdagilar bilan muloqotga kirishish jarayoni yaxshi amalga oshadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda kognitiv jarayonlar, hissiy bilish ko`nikmalari, kommunikativ munosabatlarning shakllanishi juda muhimdir. Shular orasida bolalarda kognitiv jarayonlarning rivojlanishi hamda kognitiv faoliyatni bola shaxsiga yo`naltirgan holda olib borish haqida atroflicha fikr yuritamiz. Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv uzoq vaqtdan beri mavjud. L.S.Leontiv, I. S. Yakimanskaya, K. Rojers kabi psixologlar maktabning o'quvchilar shaxsini shakllantirishga ta'siri haqida yozgan. Birinchi marta “shaxsiga yo‘naltirilgan yondashuv” atamasi K.Rojers tomonidan qo‘llanila boshlandi. Shu bilan birga, u o'quvchiga nafaqat o'qish, balki zavq bilan o'qish va tasavvurini rivojlantiradigan ma'lumotlarga boy material olish imkonini beradigan printsipial jihatdan yangi o'qitish usuli haqida gapirdi. Rojers, shuningdek, o'rnatilgan an'anaga ko'ra, ta'limda shaxsiy rivojlanishga emas, balki faqat intellektual rivojlanishga e'tibor qaratilganligini ta'kidladi. U ta'limning ikkita asosiy yo'nalishini ajratib ko'rsatdi: avtoritar va insonga asoslangan, bepul ta'lim, bunda o'quvchilar maktabning birinchi kunlaridanoq do'stona muhitda bo'lishadi, ochiq, g'amxo'r o'qituvchi bilan ular xohlagan va yoqtirgan narsalarni o'rganishga yordam beradi. Rojersning ta'lim jarayonini tavsiflovchi ikkita so'z bor: o'rganish va o'rganish. O'rganish orqali Rojers o'qituvchining o'quvchilarga ta'sir qilish jarayonini, o'qitish orqali esa - o'quvchilarning o'z faoliyati natijasida intellektual va shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish jarayonini tushunadi. U o‘quvchiga yo‘naltirilgan metodni qo‘llashda o‘qituvchining quyidagi munosabatlarini belgilaydi: o‘qituvchining o‘quvchilar bilan shaxslararo muloqotga ochiqligi, o‘qituvchining har bir o‘quvchiga, uning qobiliyat va qobiliyatiga bo‘lgan ichki ishonchi, dunyoni o‘quvchi nigohi bilan ko‘ra olishi.
K.Rojersning fikricha, mashg'ulotlar shaxsiy o'sish va rivojlanishga olib kelishi kerak. Bunday munosabatga amal qilgan o‘qituvchi esa o‘quvchilar shaxsining rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Umumiy metodik usullardan foydalanish ham zaruriy shartdir. Ushbu usullarga quyidagilar kiradi: o'qish resurslaridan foydalanish va talabalar tomonidan ushbu resurslardan foydalanishni osonlashtiradigan maxsus shart-sharoitlarni yaratish, o'qituvchi va talabalar o'rtasida turli xil fikrlarni yaratish, talabalar bilan individual va guruh shartnomalarini tuzish, ya'ni o'quv ishlari hajmi, uning sifati va birgalikda muhokama qilish asosida baholash o'rtasidagi aniq bog'liqlik, turli yoshdagi talabalar guruhlarida o'quv jarayonini tashkil etish, talabalarni ikki guruhga bo'lish: an'anaviy ta'lim va gumanistik ta'limga moyil bo'lganlar, tartibda bepul muloqot guruhlarini tashkil etish. shaxslararo muloqotning psixologik madaniyati darajasini oshirish. Xuddi K.Rojers kabi S.L.Rubinshteyn ham «shaxs avvalo shakllanmaydi, keyin harakat qila boshlaydi: u o‘z faoliyati davomida shakllanadi, harakat qiladi», deb hisoblagan. Shaxsning psixik xususiyatlari faoliyat jarayonida shakllanadi va rivojlanadi. S.L.Rubinshteynning ta'kidlashicha, butun shaxs faoliyatda, shu jumladan tarbiyaviy faoliyatda namoyon bo'ladi. S.L.Rubinshteyn ta'lim va tarbiya jarayonida o'quvchilarning individual xususiyatlarini o'rganish va hisobga olish, har bir o'quvchiga individual yondashuvni topish kerakligini aytadi. Biroq, bu shaxsga yo'naltirilgan yondashuvning asosiy xususiyatlaridan biri haqida gapirmaydi: shaxsiy tajribani hisobga olish. Shunday qilib, S.L.Rubinshteyn faqat shaxsning ruhiy qiyofasidan kelib chiqadi. S.L.Rubinshteyn yozadi: “Bola uchun tarbiya va o‘rganish jarayonida u qanday bo‘lsa, o‘zini rivojlantirish, shakllantirish, shunday bo‘lishdan ko‘ra tabiiyroq narsa yo‘q”. Va yana: “Bola rivojlanadi, tarbiyalanadi va o'rganadi, lekin rivojlanmaydi, va tarbiyalanadi va o'rganadi. Bu shuni anglatadiki, tarbiya va ta'lim bolaning rivojlanish jarayonining o'ziga kiradi va faqat uning ustiga qurilmaydi.
D.A.Leontyev A.N.Leontyevning ilmiy faoliyatini tahlil qilib, shaxs faqat ijtimoiy munosabatlarning subyekti sifatida shaxsga aylanadi, deb yozadi. U shaxs kamolotining yo’nalishini ko’rsatadiki, bu avvalo “insonning tabiiy ehtiyojlari va mayllarini qondirish uchun harakat qilish”, so’ngra “harakat qilish, o’z hayotiy ishini qilish, hayotiy insoniy maqsadini amalga oshirish uchun o’z ehtiyojlarini qondirish”dan iborat.Shaxsga yo'naltirilgan badiiy-estetik ta'lim har bir shaxsning estetik ong doirasini (hissiyotlar, baholashlar, didlar, mulohazalar, ideallar, qadriyatlar, qarashlar) o'ziga xos va o'ziga xos shaxs sifatida, uning ehtiyojlari, hissiy-sezgi, baholovchi sifatida ochib berishga ko'maklashishni o'z ichiga oladi. estetik munosabatlar va ularni xulq-atvorda, xohish va faoliyatda amalga oshirish (idrok etish, baholash, birgalikda yaratish va mustaqil ijodkorlik, aks ettirish va tahlil qilish). Shaxsga yo'naltirilgan badiiy-estetik ta'lim natijalari shaxsiy fazilatlarda mustahkamlanib, shaxsning barcha aloqa shakllarini, bilimlarini va amaliy faoliyatini boyitadi. Ko'rinib turibdiki, rus maktablarida shaxsga yo'naltirilgan badiiy-estetik tarbiya g'oyalarini hayotga tatbiq etish uchun maxsus tayyorlangan, yuqori malakali pedagogik kadrlar kerak. Zamonaviy sharoitda milliy badiiy madaniyat tashuvchisi sifatida o'qituvchining (ayniqsa boshlang'ich sinf o'qituvchisining) ijtimoiy roli va bo'lajak o'qituvchilarni estetik tarbiyalashning ahamiyati ortib bormoqda. Bundan tashqari, har bir shaxsning shaxsiyatini "san'at orqali" rivojlantirishga e'tibor naqshlarni befarq yodlash, ijodkorlik uchun motivatsiyani rivojlantirish emas, balki ustuvor vazifa sifatida tan olinishi kerak.
Mualliflar o'qituvchilarni bolani qanday bo'lsa, shunday qabul qilishga, bolaning ichki dunyosiga kirib borishga va uning ko'zlari bilan atrofdagi dunyoni ko'rishga harakat qilishga undaydi. Shu bilan birga, ular innovatsion transformatsiyalarsiz amalga oshirishning iloji yo'qligini ta'kidlashadi. Sinfda har bir o'quvchining shaxsiyatini rivojlantirishga yordam beradigan sharoitlar yaratilishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   “Shaxsga yo`naltirilgan yondashuv o`quv jarayoni samaradorligining muhim sharti sifatida” o`quv qo`llanma - 2021
   
2. 
   “Maktabgacha yoshdagi bolalarni shaxsga yo`naltirilgan ta`lim asosida tarbiyalash texnologiyasi ” 2019-yil 29-sentabr
   
3. 
   Alekseev N.A. Maktabda o'quvchiga yo'naltirilgan ta'lim - Rostov n / D: Feniks, 2006.-332 p.
   
4. 
   Asmolov A.G. Shaxs psixologik tadqiqot predmeti sifatida. M.: Moskva davlat universiteti nashriyoti, 2006. 107 b.